Είμαστε σε μέρες εκλογικών διαδικασιών, με έντονα πολιτικά ερωτήματα που προκύπτουν από τα αποτελέσματα των εκλογών της 21ης Μαΐου, ενώ αναμένουμε τις νέες εκλογές στις 25 Ιουνίου.
Αρχικά, ορισμένες διαπιστώσεις μέσα σε αυτή τη συγκυρία. Έγινε πάλι φανερή η απουσία του οικολογικού προβληματισμού, απ’ όλα σχεδόν τα κόμματα που συμμετείχαν στις εκλογές, κάτι που μάλλον συνεχίζεται και στο διάστημα προς τις δεύτερες εκλογές. Την περίοδο που τα μάτια των πολιτών είναι περισσότερο παρά ποτέ στραμμένα στην πολιτική, τα κόμματα δεν μπήκαν καθόλου στον κόπο να συζητήσουν για την προστασία του περιβάλλοντος, για την αειφορία, για την ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής και τα προβλήματα σχετικά με την πράσινη μετάβαση.
Αποδείχθηκε περίτρανα ότι η περιβαλλοντική ευαισθησία που διατείνεται ότι έχει πλέον το πολιτικό μας σύστημα, αποτελεί υποκρισία. Κι αυτό γίνεται ακόμα χειρότερο, ειδικά αν σκεφτούμε τις τραγικές φυσικές καταστροφές που ζήσαμε τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα. Γίνεται ακόμα χειρότερο, αν σκεφτούμε τις ιδιαίτερα επιζήμιες για το περιβάλλον πολιτικές που άσκησε την προηγούμενη τετραετία η κυβέρνηση της ΝΔ, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το νόμο Χατζηδάκη (ως υπουργός Περιβάλλοντος αρχικά), που υπονόμευσε ευθέως την προστασία των περιοχών Natura.
Παράλληλα, διαφάνηκε το αναμενόμενο αποτέλεσμα της εκφυλιστικής εικόνας των ελληνικών πολιτικών σχηματισμών στο χώρο της οικολογίας, με εξαίρεση ορισμένες πολύ αξιόλογες προσπάθειες σε Περιφέρειες και Δήμους. Ανίκανοι αυτοί οι σχηματισμοί να αξιοποιήσουν τις πολλές φορές που η κοινωνία, σε προηγούμενα χρόνια, έδειχνε να στηρίζει την πολιτική οικολογία, αναζητώντας το καινούριο στην πολιτική, απέτυχαν να δώσουν συνέχεια. Κι αυτό, από «τεμπελιά» να αφουγκραστούν τους πολίτες και να δώσουν διεξόδους που η πολιτική οικολογία μπορεί να δώσει. Αντίθετα, υπήρξε μια εικόνα πολυδιάσπασης και μια λογική «ο ένας να φάει τον άλλον», μια εικόνα που προσβάλλει σε ηθικό επίπεδο την πολιτική οικολογία. Ακόμα, εκτιμήθηκε λανθασμένα, ότι η «σφραγίδα» των ευρωπαίων οικολόγων αρκεί για να προσδώσει κύρος και αξιοπιστία στους ελληνικούς οικολογικούς σχηματισμούς.
Η κοινωνία γύρισε την πλάτη σε ελαφρές, «χαζοχαρούμενες» καμπάνιες, χωρίς ουσιαστικές προτάσεις στα άμεσα και ζέοντα προβλήματα της καθημερινότητας. Και χρειάζεται αναστοχασμός, αυτοκριτική, ως πρώτο βήμα, για να μπορέσει η κομματική έκφραση της οικολογίας στην Ελλάδα, να μπει σε διαδικασία ανασυγκρότησης.
21ος Αιώνας και πολιτική οικολογία
Ο κόσμος αλλάζει, φυσικά και κοινωνικά, αλλά δυστυχώς στην κατεύθυνση της, πάσει θυσία, επιβίωσης του καπιταλιστικού συστήματος, κάνοντας την κοινωνία ακόμα πιο ανασφαλή και φοβική.
Οι πολίτες στην πραγματικότητα μπαίνουν σε όλο και πιο συντηρητικά μονοπάτια, ενώ τα οράματα για μια ριζικά διαφορετική κοινωνία, έχουν εκλείψει.
Η πολιτική οικολογία χρειάζεται να επαναπροσδιοριστεί, «διαβάζοντας» όμως τη σύγχρονη συγκυρία και αξιοποιώντας τα εργαλεία του σήμερα. Όχι τα εργαλεία που παρείχε ο 20ος αιώνας, ο οποίος χαρακτηρίστηκε από την αντιπαράθεση μεταξύ καπιταλισμού και σοσιαλισμού.
Πυρήνας των σκέψεων αυτών είναι ότι ο άνθρωπος είναι μέρος και μάλιστα καθοριστικό για την οικολογική ισορροπία και την οικονομία της φύσης. Δεν είμαστε άλλο εμείς και άλλο το περιβάλλον.
Στο πλαίσιο αυτό, χρειάζεται να διασαφηνίσουμε τι είναι οικολογία στη σημερινή μεταβατική περίοδο, μεταβατική οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά.
Τα εργαλεία που είχαμε την περίοδο του 1970 και του 1980, έχουν αφομοιωθεί από έναν τεχνοκρατικό μετακαπιταλισμό, έχουν εκχυδαϊστεί και εκφυλιστεί. Το περιβάλλον, που απειλείται, αντί να προστατευθεί πραγματικά, αποτελεί πεδίο ευκαιριών για οικονομική εκμετάλλευση, στο όνομα, δήθεν, της αναγνώρισης της περιβαλλοντικής κρίσης. Στόχος είναι τα υπερκέρδη των λίγων και ισχυρών, στον πλαίσιο μιας ψευδεπίγραφης «πράσινης ανάπτυξης».
Η εξέλιξη της τεχνολογίας δεν προσφέρει την «πρόοδο», την οποία διαφημίζει η γλώσσα του σύγχρονου καπιταλισμού.
Η πολιτική οικολογία είναι η μόνη (επί του παρόντος) πραγματική εναλλακτική στο κυρίαρχο παράδειγμα του 21ου αιώνα. Για να αναλάβει πραγματικά αυτόν το ρόλο, πρέπει βέβαια να στέκεται αντιπαραθετικά στον καπιταλισμό. Μόνο έτσι μπορεί να διατηρήσει το ριζοσπαστικό της περιεχόμενο. Αλλιώς θα παραμείνει μία ανώδυνη και βολική «συμβουλευτική» του υφιστάμενου καθεστώτος, θέση στην οποία έχει βρεθεί, κατά καιρούς, και η Αριστερά.
Η οικολογία όμως διαφέρει από τη σοσιαλιστική ιδεολογία, δεν στοχεύει στη «διαφώτιση» της εργατικής τάξης, θέλει να επηρεάσει και να αλλάξει το σύνολο της κοινωνίας. Διαθέτει εργαλεία που στηρίζονται στην πραγματική δημοκρατία, αποφεύγοντας τις απολυτότητες, το δογματισμό και το διδακτισμό. Δεν λέει «έλα να σε μάθω, γιατί εγώ το ξέρω», αλλά «θα συζητήσουμε με πρόθεση να αποδεχθώ και το διαφορετικό από αυτό που λέω, αν είναι το σωστό».
Η πολιτική οικολογία έχει τη δική της αυτόνομη ιδεολογία, θέτοντας τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, ως πρωταρχικό στοιχείο για την επιβίωση, αλλά και για την ευημερία, για την ευτυχία.
Στέκεται επιφυλακτικά απέναντι στο νέο ψηφιακό εαυτό και θέτει τον άνθρωπο υποκείμενο των αλλαγών και όχι αντικείμενο, με στόχο τον πλούτο των λίγων.
Αντίθετα, η υπερφίαλη και εγωιστική, εξουσιαστική λογική του ανθρώπου, η οποία γίνεται ολοένα χειρότερη στην εποχή μας, παραβιάζει ευθέως τους φυσικούς κανόνες με τους οποίους καθίσταται δυνατή η συμβίωση πολλών διαφορετικών «παραγόντων» που υπάρχουν στη φύση και είναι αναγκαίο να συμβιώνουν.
Από την άλλη πλευρά, η, κατά τη γνώμη μου, παραποίηση του μαρξιστικού κομμουνισμού, με μια εμμονή με το «μεσαίο, μεταβατικό» στάδιο του σοσιαλισμού, είχε ως αποτέλεσμα να πάψει η Αριστερά να κοιτάζει τον τελικό στόχο. Αρκέστηκε στην προσπάθεια να αποδώσει κοινωνικά τον καπιταλισμό σε μια «βελτιωμένη» εκδοχή και ξαφνικά διαπιστώνει ότι οι στόχοι της, με διαφορετικές αφετηρίες, βρίσκονται στην ίδια κατεύθυνση με τον καπιταλισμό.
Μια καλή συμβουλή προς την Αριστερά θα ήταν να ξεπεράσει τα εργαλεία του προηγούμενου αιώνα. Θα βοηθήσει όμως σε αυτό να ψάξει σε βάθος το μαρξισμό, διαπιστώνοντας στον πυρήνα του την αναμφισβήτητη αξία του ανθρώπου. Η ψηφιακή απεικόνιση του εαυτού στο σύγχρονο κόσμο δεν επιτυγχάνει το ξεπέρασμα ταξικών και κοινωνικών ανισοτήτων, μια άποψη που δυστυχώς φαίνεται να υιοθετεί σταδιακά η Αριστερά. Αντίθετα, αυτή η ψηφιακή απεικόνιση στοχεύει στην αντικειμενοποίηση του ανθρώπου και εν τέλει στην αποκόμιση κέρδους από τους ισχυρούς. Σίγουρα αυτή η διαδικασία είναι στον αντίποδα της οικολογίας, του οικολογικού οράματος.
Για την πολιτική οικολογία, πρόοδος δεν είναι αυτό που σήμερα διαφημίζεται. Είναι η φυσική εξέλιξη, στην οποία έτσι κι αλλιώς ο άνθρωπος υπόκειται και οφείλει να συμμετέχει, να εξελίσσεται και να έχει έναν καθοριστικό ρόλο που προκύπτει από τη νοητική του ανωτερότητα. Οφείλει, στο πλαίσιο αυτό, να καθιστά λειτουργική την οικονομία της φύσης και να εξασφαλίζει, στο μέτρο του δυνατού, τη συλλογική ευημερία. Αν κανείς ψάξει βαθιά τις ιδεολογίες του κομμουνισμού, θα βρει παρόμοιες αφετηρίες με τη θεωρία της οικολογίας. Από τον καθένα σύμφωνα με τις δυνατότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του. Άλλωστε, τα ζώα μόλις χορτάσουν σταματάνε να τρώνε. Ο άνθρωπος, γιατί όχι;
Ο ρόλος της οικολογίας σήμερα
Η μαμή της Ιστορίας, με τις νέες μας γνώσεις, είναι η φύση και όχι η βία. Η πολιτική οικολογία μάχεται πάντα με διάλογο. Προτάσσει ειρηνικές διαδικασίες, για τα αυτονόητα στον κόσμο.
Οι αντιθέσεις στην «πρόοδο», δεν παράγουν καταστροφές, παράγουν καινούρια γεγονότα και δεδομένα.
«Πρώτα οικολογούμε και μετά οικονομούμε», αρχή που εφαρμόσθηκε και στην αρχαία Ελλάδα.
Είναι λάθος να καθορίζουν την πορεία της ανθρωπότητας, ο ενθουσιασμός, η έκπληξη, ο φανατισμός για την οποιαδήποτε νέα τεχνολογία. Η «τεχνική νοητικότητα» αποτελεί τον σοβαρότερο κίνδυνο για την ανυπαρξία του ανθρώπου ως προς τη φυσική οικονομία. Η γνώση έχει όρια, τα οποία καθορίζονται από τη χρησιμότητά της. Τα όρια μπαίνουν εκεί που αρχίζει να καταστρέφει. Η γνώση δεν είναι ούτε άγευστη, ούτε άοσμη, ούτε άχρωμη. Ο Οπενχάιμερ, μετά τα αποτελέσματα της πολεμικής χρήσης της πυρηνικής ενέργειας στο Ναγκασάκι, έλεγε: «πριν δημοσιοποιήσουμε τα μεγάλα κέρδη της κοινωνίας από μια σοβαρή επιστημονική γνώση, έχουμε την ηθική υποχρέωση να προετοιμάσουμε τον άνθρωπο για τα αποτελέσματά της».
Κάτι που βέβαια δεν συμβαίνει στην «τέταρτη επανάσταση» της τεχνολογίας, ελεγχόμενη πλήρως είτε από τον ιδιωτικό είτε από τον κρατικό καπιταλισμό. Την ίδια στιγμή που το χρήμα αντιμετωπίζεται ως «θεός των αθέων». Παραμερίζονται έτσι οι φυσικές και κοινωνικές αξίες, εκφυλίζεται το νόημα των δικαιωμάτων των πολιτών. Σε μια θρησκεία, χωρίς να αποκλείεται στη μεταφυσικότητά της μια σύντομη, νόθα, αχρήματη οικονομία, με την πλαστικοποίησή της, στην οποία ο άνθρωπος θα έχει αδυναμία ελέγχου της οικονομικής δράσης που τον αφορά.
Για την οικολογία, η ανάπτυξη δεν είναι στόχος, είναι διαδικασία και εργαλείο και, ανάλογα με τη διαχείρισή του, θα οδηγήσει στην ευημερία. Στην ευημερία των λίγων ή των πολλών, ανάλογα με το πλαίσιο διαχείρισης.
Αποκέντρωση σε διοίκηση και οικονομία.
Διαλέξτε: ή την παγκοσμιοποίηση του ελέγχου, οικονομικού και πολιτικού, τη συγκέντρωσή του σε λίγα χέρια ή την αποκέντρωση. Αποκέντρωση, βασισμένη στη θεμελιακή τοποθέτηση της οικολογίας: δράσε τοπικά, σκέψου πλανητικά. Τώρα είναι η ώρα να εφαρμοστεί αυτή η θεμελιακή αρχή.
Ο πλανήτης είναι άδειος, το 70% του παγκόσμιου πληθυσμού βρίσκεται συγκεντρωμένο σε 75 πόλεις.
Ποια είναι η επικοινωνία των ανθρώπων σήμερα, με ποιον τρόπο επιτυγχάνεται η αλληλεγγύη; Κατά βάση, με τα social media, με την εξ αποστάσεως σύνδεση των υποκειμένων.
Η τεχνολογική εξέλιξη, η εξέλιξη στα μέσα επικοινωνίας, είναι βέβαια αναγκαία. Η οικολογία όμως θέτει την αρχή των αρχαίων Αθηναίων, «Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας». Η τεχνολογία θα πρέπει να αποτελεί το απόλυτο εργαλείο της κοινωνικής και οικονομικής αποκέντρωσης, διότι περιορίζει το χρόνο της επικοινωνίας. Ιδίως σε ό,τι αφορά τις επιλογές του τρίτου οικονομικού πυλώνα, της κοινωνικής οικονομίας, που μπορεί σήμερα να προχωρήσει χωρίς να εξαρτάται από τον καπιταλιστικό συγκεντρωτισμό.
Κατά συνέπεια, δεν χρειάζεται να μελετήσουμε αν είναι αναγκαία τα παιχνίδια στο χρηματιστήριο, αν χρειάζεται το bitcoin και όλα τα τζογαδόρικα-μεσιτικά τερτίπια του χρήματος (που άλλωστε αποδίδουν κυρίως σε αυτούς που τα διαφημίζουν, ενώ οι περισσότεροι πέφτουν θύμα αυτών εργαλείων).
Αυτά δεν εξυπηρετούν την κοινωνική ευημερία, απλά συντηρούν την ευημερία των λίγων και μετατρέπουν τους πολλούς σε «αγέλες». Οι κυρίαρχοι σήμερα είναι σαν να λένε στους πολλούς: «χαρείτε τη ζωή, εμείς φροντίζουμε για εσάς, απλώς επιβεβαιώστε τα όσα επιθυμούμε στις εκλογές, τα υπόλοιπα αφήστε τα πάνω μας».
Η έρευνα να έχει στόχο τις ανθρώπινες ανάγκες και όχι το κέρδος, να μην γίνεται ξεσκίζοντας τα σπλάχνα του πλανήτη.
Η μάχη που γίνεται σήμερα για το φυσικό αέριο, βρίσκεται στον αντίποδα της οικολογίας. Καθορίζεται πλήρως από τα συμφέροντα.
Επίσης, η διαχείριση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας δεν μπορεί να αποτελεί ευκαιρία για υπερκέρδος, διότι είναι αυτό είναι αντίθετο με το σκοπό τους. Οι ΑΠΕ χρειάζεται να αναπτυχθούν σε μικρή κλίμακα, χωρίς εξαρτήσεις από κεντρικούς φορείς παραγωγής ρεύματος και χωρίς την παρέμβαση μεσαζόντων στη παροχή της ενέργειας.
Η ελευθερία, η αλληλεγγύη και η συλλογική ευθύνη δεν είναι «δοτά» στον άνθρωπο, όπως πιστεύαμε μέχρι σήμερα. Αντίθετα, σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες, είναι αναγκαία στοιχεία για την ανάπτυξη του ανθρώπου. Είναι απ’ αυτά που η κυρίαρχη έρευνα στον καπιταλισμό δεν προβάλλει, γιατί δεν συμφέρει.
Έκανα μια προσπάθεια να συγκεντρώσω ορισμένες κυρίαρχες αιχμές της πολιτικής οικολογίας, όπως πιστεύω ότι πρέπει να τη βλέπουμε σήμερα. Δεν θεωρώ βέβαια την προσπάθεια ολοκληρωμένη. Ωστόσο, εκτιμώ ότι οι αρχές, οι αξίες, οι προτεραιότητες, αλλά και τα σχέδια της πολιτικής οικολογίας για την κοινωνία και το μετασχηματισμό της, χρειάζεται οπωσδήποτε να μπουν στο δημόσιο διάλογο εν όψει των δεύτερων εκλογών. Και σίγουρα ο διάλογος αυτός πρέπει να συνεχιστεί μετεκλογικά.
*Οικολόγος-Νομικός Περιβάλλοντος, Τ. Οικολόγος, περιφερειακός σύμβουλος Αττικής (ΑΤΤΟΙΚΑ)
πηγη: https://www.efsyn.gr