Το 2023 ήταν η πιο ζεστή χρονιά που έχει καταγραφεί, μέχρι που το 2024 έσπασε αυτό το ρεκόρ και μας πήγε, για πρώτη φορά, πάνω από το παγκόσμιο όριο θέρμανσης 1,5C. Αυτή δεν θα είναι η τελευταία φορά που καταρρίπτεται αυτό το ρεκόρ – σύμφωνα με τις τρέχουσες πολιτικές μείωσης των εκπομπών, μπορούμε να αναμένουμε αύξηση 3,1C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα έως το 2100.

Ωστόσο, τα πράγματα θα μπορούσαν να γίνουν ακόμη χειρότερα εάν οι εθνικές κυβερνήσεις δεν λάβουν τα απαραίτητα μέτρα. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, για παράδειγμα, έχει ανακοινώσει σχέδια για τις ΗΠΑ να εγκαταλείψουν τη Συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα και να εξαγάγουν περισσότερα ορυκτά καύσιμα.

Οι συνέπειες της αποτυχίας να μειωθούν οι εκπομπές είναι ήδη καταστροφικές και θα επιδεινωθούν μόνο - κινδυνεύουμε τώρα να περάσουμε διάφορα σημεία ανατροπής του κλίματος, τα οποία θα έχουν μη αναστρέψιμες συνέπειες για τον πλανήτη.

Η COP29 υπολείπεται

Η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τα συμβαλλόμενα μέρη για την Κλιματική Αλλαγή (COP) είναι ένας από τους μοναδικούς χώρους που είναι ικανοί να συγκεντρώσουν εκπροσώπους των 8 δισεκατομμυρίων κατοίκων του κόσμου με στόχο την αντιστροφή των πιο καταστροφικών επιπτώσεων της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Ωστόσο, μετά από σχεδόν 30 χρόνια αυτών των κορυφαίων συνόδων, εξακολουθεί να υπάρχει αντίσταση και απροθυμία να αντιμετωπιστεί η κύρια αιτία του προβλήματος: η ετήσια αύξηση της καύσης ορυκτών καυσίμων.

Η πιο πρόσφατη από αυτές (COP29), πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Νοέμβριο στο Μπακού του Αζερμπαϊτζάν και έληξε με μια υποτονική δέσμευση να κινητοποιηθούν τουλάχιστον 300 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως έως το 2035 για τη χρηματοδότηση της προσαρμογής και του μετριασμού των αναπτυσσόμενων χωρών για το κλίμα. Ο αριθμός αυτός είναι μικρότερος από το ένα τέταρτο των 1,3 τρισεκατομμυρίων δολαρίων που χρειάζονται αυτές οι χώρες ετησίως.

Το άλλο βασικό αποτέλεσμα της COP29 ήταν η επίλυση των εκκρεμών διατάξεων της συμφωνίας του Παρισιού για τις αγορές άνθρακα. Αυτοί οι μηχανισμοί επιτρέπουν στις εταιρείες και τις κυβερνήσεις να αγοράζουν πιστώσεις για να αντισταθμίσουν τις εκπομπές τους μέσω πρωτοβουλιών. Αυτό μπορεί να είναι μέσω μέτρων όπως οι δασικές περιοχές χωρίς προηγούμενη δασική κάλυψη, η υποστήριξη έργων ενεργειακής μετάβασης ή η (ακόμη μη ανεπτυγμένη) βιομηχανική δέσμευση και αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα.

Οι αγορές άνθρακα δεν έχουν μέχρι στιγμής αποδειχθεί ότι μειώνουν τις εκπομπές, αν και είναι κερδοφόρες για το ιδιωτικό κεφάλαιο. Με την αγορά πιστώσεων άνθρακα, οι μεγάλοι εκπομποί επιτρέπεται να συνεχίσουν να ρυπαίνουν, ενώ αποθαρρύνουν την υιοθέτηση φιλόδοξων κλιματικών στόχων. Η συνολική έλλειψη εποπτείας, διαφάνειας και μεθοδολογικής ακεραιότητας σε αυτά τα συστήματα έχει τεκμηριωθεί καλά.

Έχουν επίσης αναφερθεί περιπτώσεις διπλής καταμέτρησης των εκπομπών και υπάρχει αβεβαιότητα σχετικά με τις εγγυήσεις ότι το ανώτατο CO2 θα αποθηκευτεί μακροπρόθεσμα. Επιπλέον, υπάρχουν ενδείξεις ότι ορισμένα έργα δασών παραβιάζουν τα δικαιώματα των τοπικών κοινοτήτων.

Το «τέλος της εποχής των ορυκτών καυσίμων»;

Στο Μπακού, η έλλειψη δημόσιας φιλοδοξίας για τη χρηματοδότηση του κλίματος και ο αυξανόμενος ρόλος του ιδιωτικού κεφαλαίου σε μετριασμό επιδεινώθηκαν από την απουσία ρυθμιστικών συμφωνιών που θα ακολουθήσουν τη δέσμευση της COP28 να προχωρήσει προς «το τέλος της εποχής των ορυκτών καυσίμων».

Εάν το 83% των ανθρωπογενών εκπομπών CO2 προέρχεται από την καύση αυτών των καυσίμων και ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για τον μετριασμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη είναι να σταματήσει η εξόρυξη και η χρήση τους, γιατί σε 29 χρόνια δεν αντιμετωπίστηκε άμεσα η κύρια αιτία του προβλήματος;

Η απάντηση βρίσκεται στην τεράστια πίεση που ασκούν οι παράγοντες που συνδέονται με τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων. Αρνούνται να εγκαταλείψουν μια πολύ κερδοφόρα επιχείρηση που έχει αποφέρει 2,8 δισεκατομμύρια δολάρια την ημέρα τα τελευταία 50 χρόνια.

Περισσότεροι από 1.700 λομπίστες της βιομηχανίας συμμετείχαν στην COP29, υπερτερώντας κατά αριθμό του συνόλου των αντιπροσώπων από τα 10 έθνη που είναι πιο ευάλωτα στην κλιματική αλλαγή. Επιπλέον, εκπρόσωποι χωρών όπως η Σαουδική Αραβία παρεμπόδισαν συμφωνίες που αποσκοπούν στον περιορισμό της εξόρυξης ορυκτών καυσίμων.

Κατά την έναρξη της συνόδου κορυφής, ο ίδιος ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν περιέγραψε ακόμη και τους πόρους ορυκτών καυσίμων της χώρας του ως «δώρο από τον Θεό» και η χώρα έχει ανακοινώσει σχέδια για την πραγματική αύξηση της παραγωγής φυσικού αερίου κατά την επόμενη δεκαετία.

Σε αυτό μπορούμε τώρα να προσθέσουμε την υπόσχεση του Trump να δώσει ελευθερία στην εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Πώς να κάνετε τις  κλιματικές λύσεις να συγκολληθούν

Η πολυμέρεια είναι το κλειδί για την εξεύρεση παγκόσμιων λύσεων για την κλιματική κρίση. Οι διεθνείς συμφωνίες που έχουν αναληφθεί στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών – όπως το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ και η επακόλουθη ανάκαμψη της στρώσης του όζοντος – αποδεικνύουν ότι μπορούμε να ξεπεράσουμε τις συλλογικές προκλήσεις, αλλά αν οι συνόδους κορυφής όπως η COPs πρέπει να είναι αποτελεσματικές, οι συμβάσεις τους πρέπει να καθοδηγούνται από επιστημονικά στοιχεία και όχι από εταιρικά συμφέροντα.

Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας, πρέπει να αποφύγουμε όλες τις νέες επενδύσεις σε εξορύξεις φυσικού αερίου, πετρελαίου ή άνθρακα και να σταματήσουμε προληπτικά έναν σημαντικό αριθμό συνεχιζόμενων έργων εξόρυξης.

Το πρώτο βήμα είναι η εξάλειψη των μεγάλων επιδοτήσεων της βιομηχανίας ορυκτών, οι οποίες ανέρχονται σε 70 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως μόνο σε χώρες της G20. Αυτή η κίνηση θα ενίσχυε σημαντικά την ενεργειακή μετάβαση – χωρίς οικονομική στήριξη, πολλά έργα εξόρυξης θα καταστούν οικονομικά μη βιώσιμα.

Προκειμένου οι κυβερνήσεις να ενεργήσουν πιο σταθερά και να αποφύγουν τον φόβο εκατομμυρίων ως αποζημίωσης, πρέπει επίσης να ανακληθούν οι συμβατικές ρήτρες που προστατεύουν τους ξένους επενδυτές από την πρόωρη λήξη των συμβάσεων.

Για να διασφαλιστεί ότι η μετάβαση δεν θα διαιωνίσει την υφιστάμενη ανισότητα μεταξύ των χωρών, η απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές πρέπει να καθοδηγείται από αρχές της ισότητας, της περιβαλλοντικής δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης. Αυτό σημαίνει προτεραιότητα στο τέλος της εξόρυξης σε χώρες με υψηλή μεταβατική ικανότητα και δυνατότητες στήριξης των αναπτυσσόμενων χωρών. Σημαίνει επίσης την άμεση διακοπή των έργων όπου παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και έχουν σοβαρές κοινωνικο-περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

Εργαλεία όπως το Atlas of Unburnable Fossil Fuels και η διαδραστική πλατφόρμα του, ένα έργο με επικεφαλής το Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, μπορούν να μας δείξουν πού να επικεντρώσουμε αυτές τις προσπάθειες.

Ο διεθνής συντονισμός για τον παροπλισμό των ορυκτών έργων μπορεί να ενισχυθεί μέσω πρωτοβουλιών όπως η Συνθήκη Μη Διάδοσης Καυσίμων Ορυκτών Καυσίμων και η Συμμαχία Beyond Oil and Gas.

Η βιομηχανία ορυκτών καυσίμων, από την πλευρά της, μπορεί να διαδραματίσει βασικό ρόλο στην ηγεσία της μετάβασης, αξιοποιώντας την επενδυτική της ικανότητα και την τεχνική εμπειρογνωμοσύνη για να αναπροσανατολίσει τα χαρτοφυλάκιά της προς μαζική ανάπτυξη καθαρής ενέργειας. Σήμερα, η επένδυση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν είναι μόνο πιο κερδοφόρες από τον τομέα των ορυκτών, αλλά δημιουργεί και ποιοτικές θέσεις εργασίας.

Τα τρέχοντα σχέδια για τη διάσωση του πλανήτη μπορούν ακόμα να λειτουργήσουν, αλλά μόνο εάν οι συλλογικές αποφάσεις είναι απαλλαγμένες από τις παρεμβολές της βιομηχανίας. Πρέπει επίσης να επικεντρωθούν σε ισχυρά μέτρα, όπως η εξάλειψη της εξόρυξης ορυκτών καυσίμων.

Δεν υπάρχει σχέδιο Β, και η αποτυχία να δράσουμε αποφασιστικά τώρα τώρα θα μας οδηγήσει, σύμφωνα με τα λόγια του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, «ο αυτοκινητόδρομος προς την κλιματική κόλαση». Θα είναι καταστροφικό για την παγκόσμια οικονομία, ακόμη και για τις εταιρείες και τις κυβερνήσεις που συνεχίζουν να δίνουν προτεραιότητα στα βραχυπρόθεσμα εξορυκτικά κέρδη.