Τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής, το 1944, οι καρναβαλικές εκδηλώσεις στην κωμόπολη Αγιάσος της Λέσβου είχαν και χαρακτηριστικά διαμαρτυρίας, άμεσης και έμμεσης αναφοράς στην επισιτιστική κρίση, στη δύσκολη καθημερινότητα. Διαβάζουμε στο περιοδικό -των νέων- «Λεσβιακά Γράμματα» ότι το καρναβάλι «προσπάθησε να επηρεάσει, να διαφωτίσει και να εξυψώσει, πολύ περισσότερο μάλιστα που ο κόσμος διψά για μάθηση και καθοδήγηση». Από το περιοδικό, που ήταν άτυπη έκδοση της ΕΠΟΝ Λέσβου, πληροφορούμαστε τις αποκριάτικες εκδηλώσεις.
Την Κυριακή της Τυρινής δύο καρναβαλικοί όμιλοι, οι «Σταυριώτες» κι οι «Κατωκαμπιώτες» -δυο συνοικίες της Αγιάσου- έδωσαν την καρναβαλομαχία στην πλατεία του χωριού. Οι «Σταυριώτες» παρουσίασαν ένα θέμα αγροτικό, «μια παρέα που κρατούσαν τέμπλες, φεσοφόροι και βρακάδες με τον καρνάβαλο στη μέση».
Οι «Κατωκαμπιώτες» είχαν νούμερο δικαστηρίου. «Ενας φαλαγγίτης απολογείται στον Αγιασώτη, για το αμάρτημά του, την πίστη του δηλαδή στην 4η Αυγούστου». Οι στίχοι, το πνεύμα κι η οργάνωση ήταν του Στρατή Αναστασέλλη «που πήγαινε να παροχετεύσει στο πνεύμα και να υποτάξει σε ηθελημένους σκοπούς το φετινό καρναβάλι στην Αγιάσο».
Την Καθαρά Δευτέρα βγήκε στους δρόμους του χωριού ο όμιλος του Αναγνωστηρίου. Σ’ αυτόν συμμετείχαν «όλες οι φυλές και όλοι οι λαοί είχαν ζωσμένον ένα μάγο και αστρονόμο, και προχωρούσαν κραδαίνοντας τα γιαταγάνια τους, για την κατάχτηση της ιδανικής ζωής, π’ ανακάλυψεν ο μάγος τους σ’ άλλον κόσμο, στον κόσμο των άστρων». Αυτό συμβόλιζε την επιθυμία για διώξιμο των Γερμανών, την ελευθερία.
Ο αστρονόμος, πάνω σε μια σκαλωσιά, βλέπει ότι αλλού υπάρχουν αγαθά, ψωμιά, τυριά, καφές, ζάχαρη, όσπρια, μακαρόνια, και άλλα τρόφιμα που έλειπαν την περίοδο της Κατοχής. Στο χωριό του βλέπει την πείνα και το θανατικό. Με το τελευταίο τετράστιχο γίνεται ιδιαίτερα καυστικός, γιατί μιλά για την κατάντια του λαού, για τις άθλιες εικόνες της Κατοχής. Βλέπει τον κόσμο να γυρίζει γυμνός και ξυπόλυτος, ανθρώπινους σωρούς με πρησμένες κοιλιές από την πείνα. Παραδίπλα οι άρχοντες –και οι συνεργάτες των Γερμανών– δεν ενδιαφέρονταν, ενώ ταυτόχρονα είχαν απ’ όλα τα καλά στα σπίτια και στα κελάρια τους:
«Λιέτι η κόζμους γυμνός τσι αξπόλτους/ κβάρα βλέπου μέσ’ ς στράτις πρισμέν’/ δε δίν’ όμους κανείς σημασία/ απ’ τς αρχόντ’ πούνι ούλ’ σουδιασμέν’».
«Ξημερώνοντας όμως η Τρίτη, βρέθηκαν τα τζάμια του Αναγνωστηρίου σπασμένα, από αγνώστους. Αυτό θα πει ότι ή σάτιρά του ήταν τσουχτερή κ’ έπιασε. Την Τρίτη λοιπόν είχαμε συνέχεια μασκάρεμα ή το ξεμασκάρεμα αν θέλετε των ταπεινών και μικρανθρώπων. Μια ζημιά στο Αναγνωστήριο εκατομμυρίων. Αυτή όμως πρέπει να λογαριάζεται στο ενεργητικό του, γιατί τα ονόματα αυτουνών θα μείνουν άγνωστα. Ή κι αν μαθευτούν, μόνο περιφρόνηση θα σέρνουν πίσω τους. Από τη ζωή όμως και τη δράση του Αναγνωστηρίου, χρόνια τώρα, πάντα κάτι και μόνο καλό βγαίνει», γράφουν τα «Λεσβιακά Γράμματα».
Τον Μάρτιο του 1944 το ΕΑΜ Λέσβου αποφάσισε να γιορταστεί η 25η Μαρτίου σε κεφαλοχώρια. Στην Αγιάσο σχηματίστηκε επιτροπή από τον διοικητή της Χωροφυλακής, τον δάσκαλο Χρήστο Χατζηπαναγιώτου και τον παπα-Κανιμά. Ο εορτασμός μετατράπηκε σε αντιγερμανική εκδήλωση του χωριού. Ενώ εξελισσόταν το πρόγραμμα της γιορτής μερικοί νεολαίοι, ο Ομηρος Κοντούλης, ο Μιχάλης Συνοδινός, η Κορνηλία Νιγδέλη, ο Θωμάς Σπλιαδής, ο Γιάννης Βέτσικας, ο Γιάννης Κουρβανιός κι άλλοι, βγήκαν στην αγορά κρατώντας την ελληνική σημαία και φωνάζοντας συνθήματα «Κάτω οι Γερμανοί», «Ζήτω οι Σύμμαχοι». Οι κάτοικοι συνεπαρμένοι πραγματοποίησαν πορεία προς τη συνοικία Σταυρί. Εκεί ο Συνοδινός έβγαλε πατριωτική ομιλία κατά των κατακτητών και παρότρυνε τον λαό να αγωνιστεί για τη λευτεριά και καλύτερες συνθήκες ζωής. Στη συνέχεια, κρατώντας την ελληνική σημαία, κατευθύνθηκαν στο ηρώο όπου κατάθεσαν στεφάνι. Οι πανηγυρισμοί κράτησαν μέχρι το βράδυ, τραγουδώντας πατριωτικά και επαναστατικά τραγούδια.
Στις 28 του μήνα οι Γερμανοί έζωσαν το χωριό, έστησαν πολυβόλα κι άρχισαν να πυροβολούν. Οι κάτοικοι κλείστηκαν στα σπίτια, οι πρωταγωνιστές κατάφεραν να φύγουν από το χωριό. Από τους πυροβολισμούς σκοτώθηκαν ο Στρατής Γραμμέλης κι η δεκατριάχρονη Μαριάνθη Μαϊστρέλλη. Τραυματίστηκαν οι Σαράντος Μαλλιάκας, Παναγιώτης Καρετέλλης, Αγελής Καραγιάννης και Στρατής Πασχαλιάς. Αυτός, βαριά τραυματισμένος, συνελήφθη. Πάνω του βρέθηκε έναν πιστόλι. Οι Γερμανοί τον μετέφεραν στο νοσοκομείο όπου νοσηλεύτηκε. Μετά τη θεραπεία του καταδικάστηκε από το γερμανικό στρατοδικείο και εκτελέστηκε στις 17 Ιουνίου στα Τσαμάκια, τόπο εκτελέσεων της Λέσβου. Ηταν η τελευταία εκτέλεση.
Φεύγοντας οι Γερμανοί πήραν περίπου 40 ομήρους και τους φυλάκισαν στο στρατόπεδο του Διδασκαλείου Μυτιλήνης. Μαζί συνέλαβαν και τον μοίραρχο της Χωροφυλακής Βαποράκη, καθώς είχε αποκρύψει το περιστατικό. Μετά από κάποιες μέρες αφέθηκαν ελεύθεροι. Την επόμενη μέρα οι Γερμανοί επέστρεψαν ζητώντας -μετά από κατάδοση- από τους Αγιασώτες να παραδώσουν εφτά χωριανούς τους ως υπεύθυνους των γεγονότων. Τους: Ομηρο και Μαρίκα Κοντούλη, Στρατή Καβαδέλλη, Στρατή Αναστασέλλη, Σωκράτη Φραντζή, Βασίλη Νουλέλλη, και Πάνο Τζανετή, αλλιώς θα κάψουν το χωριό. Δύο απ’ αυτούς (Μ. Κοντούλη και Π. Τζανετής) φυγαδεύτηκαν στη Μέση Ανατολή, οι άλλοι πέρασαν στην παρανομία.
Ο επαναστατικός εορτασμός της 25ης Μαρτίου 1944 στην Αγιάσο της Λέσβου και η αντιγερμανική εκδήλωση είχαν ως τίμημα τρεις νεκρούς, τραυματίες και άλλους στην παρανομία.
από: https://www.efsyn.gr