Ο τάφος του Πλήθωνα στο Ναό των Μαλατέστα (Tempio Malatestiano) στο Ρίμινι.

Ο Γεώργιος Γεμιστός (1355 – 26 Ιουνίου 1452) ήταν  μελετητής της νεοπλατωνικής φιλοσοφίας, ο οποίος επέλεξε για τον εαυτό του το παρώνυμο Πλήθων, ώστε να θυμίζει το όνομα Πλάτων. Υπήρξε μία από τις κορυφαίες πνευματικές μορφές των ύστερων βυζαντινών χρόνων, καθώς ήταν ένας από τους κύριους πρωτοπόρους της αναβίωσης της ελληνικής μόρφωσης στη δυτική Ευρώπη.

Επανεισήγαγε τις σκέψεις του Πλάτωνα στη δυτική Ευρώπη κατά τη διάρκεια της Συνόδου της Φλωρεντίας (1438-1439), σε μία αποτυχημένη προσπάθεια να συμφιλιώσει το σχίσμα του 1054. Εκεί ο Πλήθων συνάντησε και επηρέασε τον Κόζιμο των Μεδίκων για να ιδρύσει μία νέα πλατωνική ακαδημία, η οποία, υπό τον Μαρσίλιο Φιτσίνο, θα μετέφραζε στα λατινικά όλα τα έργα του Πλάτωνα, τις Ἐννεάδες του Πλωτίνου και διάφορα άλλα νεοπλατωνικά έργα.

Ο Γεώργιος Γεμιστός γεννήθηκε το 1355 στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί μυήθηκε στην πλατωνική και νεοπλατωνική σκέψη, ενώ στην Αδριανούπολη, την πρωτεύουσα του Οθωμανού ηγεμόνα Μουράτ Α΄, ήρθε σε επαφή με το πνεύμα της ανεξιθρησκείας. Eκεί μαθήτευσε κοντά στον Ελισσαίο, έναν αγνώστων στοιχείων Εβραίο που φαίνεται πως ήταν οπαδός του Ζωροαστρισμού και του πολυθεϊσμού. Κοντά του ο Γεμιστός πρέπει να είχε ήδη διαμορφώσει σοβαρές επιφυλάξεις για το πνευματικό και πολιτικό επίπεδο του Βυζαντίου, καθώς και για τη χριστιανική θρησκεία.

Ο Πλήθων βρέθηκε στον Μυστρά μετά το1393, όταν οι ιδέες του άρχισαν να γίνονται στόχος κάποιων σκληροπυρηνικών του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως (που εξόντωσαν τον μαθητή του Ιουβενάλιο), και εγκαταστάθηκε με την φιλοξενία του φίλου του, αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου, στο Δεσποτάτο του Μυστρά. Εκεί, όπου δεν είχε να αντιμετωπίσει την απειλή της αυστηρής εκκλησιαστικής εξουσίας, ολοκλήρωσε τις αντιλήψεις του, έγραψε τα περισσότερα έργα του, ίδρυσε φιλοσοφική σχολή, δίδαξε και προσπάθησε να υλοποιήσει τις κοινωνικές του απόψεις. Μεταξύ των μαθητών του συγκαταλέγονται οι Βησσαρίων ο Τραπεζούντιος, Γεννάδιος Σχολάριος, Ιωάννης Αργυρόπουλος, Γεώργιος Ερμητιανός, Δημήτριος Χαλκοκονδύλης και ο τελευταίος ιστοριογράφος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας Λαόνικος Χαλκοκονδύλης. Οι δεσπότες του Δεσποτάτου, Θεόδωρος Α΄ Παλαιολόγος, Θεόδωρος Β΄ Παλαιολόγος και Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος, συχνά ζητούσαν την γνώμη του για διάφορα θέματα. Είχε επίσης την ευθύνη κάποιου ανώτερου διοικητικού αξιώματος (magistratura) χωρίς όμως να είναι γνωστό το ακριβές του περιεχόμενο.

 

 

Ένα από τα χειρόγραφα του Πλήθωνα, στην ελληνική γλώσσα, που γράφτηκε στις αρχές του 15ου αιώνα

Πήρε μέρος στη Σύνοδο της Φλωρεντίας, για την ένωση των Εκκλησιών της Ανατολής και της Δύσης. Εκεί συνόδευσε τον αυτοκράτορα Ιωάννη Η’ Παλαιολόγο. Μέλος της αποστολής ήταν επίσης και ο μαθητής του Πλήθωνα, ο ανθρωπιστής λόγιος και κατοπινός καρδινάλιος Βησσαρίων. Κατά τη σύντομη παραμονή του στην Ιταλία, έφερε σε επαφή τους πνευματικούς ανθρώπους της Δύσης με την κλασική φιλοσοφία και ειδικότερα με τον Πλάτωνα. Η προσωπικότητα, η μόρφωση και η ευγλωττία του Πλήθωνα εντυπωσίασε ιδιαιτέρως τους Ιταλούς ανθρωπιστές και μεταξύ αυτών τον ηγεμόνα της Φλωρεντίας Κόζιμο των Μεδίκων.

Ο Πλήθων πέθανε υπέργηρος από φυσικά αίτια στον Μυστρά το 1452 και λόγω της καθόδου των Οθωμανών που ακολούθησε μετά από λίγα χρόνια, οι περισσότεροι μαθητές του, ανάμεσα στους οποίους και ο μετέπειτα καρδινάλιος Βησσαρίων, έφυγαν στην Ιταλία, όπου συνέβαλαν σημαντικά στην λεγόμενη Αναγέννηση. Το 1466 Ιταλοί θαυμαστές του με επικεφαλής τον Σιγισμούνδο Μαλατέστα εισέβαλαν στην Λακεδαίμονα, πήραν τα οστά του και τα μετέφεραν στο Ναό των Μαλατέστα (Tempio Malatestiano) στο Ρίμινι όπου βρίσκονται μέχρι σήμερα, «για να βρίσκεται ο μεγάλος διδάσκαλος μεταξύ ελευθέρων ανθρώπων».

Προς τιμήν του, ο αείμνηστος ακαδημαϊκός Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος έδωσε στην Ελεύθερη Φιλοσοφική Σχολή του, που είχε ιδρύσει στη Μαγούλα Λακωνίας, το όνομα “Ο Πλήθων”.

Έργο

 

 

Ο τάφος του Πλήθωνα στο Ναό των Μαλατέστα (Tempio Malatestiano) στο Ρίμινι.

Ένθερμος υπερασπιστής της φυσικής και πολιτισμικής συνέχειας του Ελληνισμού («εσμέν Έλληνες το γένος, ως η τε φωνή και η πάτριος παιδεία μαρτυρεί»), βαθύς γνώστης του πλατωνισμού, συνέθεσε πολλούς ύμνους προς τους αρχαιοελληνικούς θεούς, συγκρότησε τον φιλοσοφικο-λατρευτικό «κύκλο» του Μυστρά, και συνέγραψε τα «Περί ων Αριστοτέλης προς Πλάτωνα διαφέρεται» και «Περί νόμων». Επί του τελευταίου έργου άνοιξε σπουδαία συζήτηση με τον πατριάρχη Γεννάδιο Σχολάριο, ο οποίος υποστήριξε αριστοτελικές απόψεις. Ο Πλήθων αντίθετα συνέρραψε πλατωνικές απόψεις μαζί με άλλες των στωικών, του Ζωροάστρη και δικές του, καταλήγοντας σε μια πολιτική και κοινωνική αναδιοργάνωση, από την οποία θα προέκυπτε μια πολιτεία βασισμένη σε μεταρρυθμισμένη εκδοχή του αρχαιοελληνικού πολυθεϊσμού, και στην οποία οι άνθρωποι «κάλλιστα τε και άριστα βιώεν, και εις όσον οίον τε ευδαιμονέστατα».

Μετά το θάνατό του οι δεσπότες της Πελοποννήσου παρέδωσαν το χειρόγραφο στο Γεννάδιο Σχολάριο, ο οποίος, αφού το διάβασε, δεν το αντέκρουσε, όπως είχε αρχικά πει, αλλά το έκαψε δημόσια, καθώς θεωρήθηκε «ειδωλολατρικό» και «σατανικό», που περιείχε υποτίθεται στις σελίδες του «τα σαπρά των Ελλήνων ληρήματα». Κάλεσε μάλιστα όσους κατέχουν αντίγραφα, να τα καταστρέψουν και αυτά. Παρά ταύτα, έχουν σωθεί και δημοσιευτεί αρκετά αποσπάσματα του έργου αυτού.

Βιβλιογραφία

• Tatakēs, Vasileios N. (2003). Nicholas J. Moutafakis, επιμ. Byzantine Philosophy. Hackett Publishing. ISBN 978-0-87220-563-5.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

• Κελεσίδου-Γαλανού, Άννα, «‘Λόγοι’ και ‘Μαθήσεις’ ‘Προς αρετήν’ στους Πληθωνικούς Νόμους». Λακωνικαί Σπουδαί 7 (1983), 45-55.
• Μαμώνη Κυριακή, «Ορθόδοξη αντιρρητική κατά Πλήθωνος». Στο: Πρακτικά του έκτακτου Πνευματικού Συμποσίου (Σπάρτη-Μυστράς 27-29 Μαΐου 1988): Από την φωτεινή κληρονομιά του Μυστρά στην Τουρκοκρατία, Αθ. 1989, 209-224.
• Βάνα Νικολαΐδου-Κυριανίδου, « Καταγωγή και πολιτική εξουσία κατά τον Γεώργιο Γεμιστό Πλήθωνα», Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση, 10(1993), σελ. 34-45
• Χρήστος Μπαλόγλου, «Υπήρξε ο Γεώργιος Γεμιστός Πλήθων φυσιοκράτης;», Ελληνική Ιστορική Εταιρεία, ΙΕ’ Πανελλήνιο Ιστορικό Συνέδριο-Πρακτικά, Αθήνα, 1995, σελ.41-62
• Βάνα Νικολαΐδου-Κυριανίδου, O πολιτικός κατά τον Γεώργιο Γεμιστό-Πλήθωνα. Eίναι πλατωνική η κατά Πλήθωνα πολιτική φιλοσοφία;, Aθήνα 1992, 62 σελ.
• Σάθας, Κωνσταντίνος (1868). «Γεώργιος Πλήθων». Νεοελληνική Φιλολογία: Βιογραφία των εν τοις γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων, από της καταλύσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι της Ελληνικής εθνεγερσίας (1453-1821). Αθήνα: τυπογραφία τέκνων Ανδρέου Κορομηλά, σελ. 1–12.
• C. M. Woodhouse, George Gemistos Plethon: The Last of the Hellenes. Oxford University Press

Έργα του Πλήθωνα σε νεοελληνικη απόδοση

• Γεώργιος Γεμιστός-Πλήθων. Νόμων συγγραφή: ένα όραμα για μια ιδανική πολιτεία. Μετάφρ. Δημήτριος Κ. Χατζημιχαήλ. Θεσσαλονίκη: Ζήτρος, 2005.
• Γεώργιος Γεμιστός. Μαγικά λόγια των από Ζωροάστρου μάγων. Μετάφρ. Άγις Μαρίνης. Αθήνα: Ιδεοθέατρον, 2000.
• Γεώργιος Γεμιστός (Πλήθων), και Μιχαήλ Ψελλός. Μαγικά λόγια του Ζωροάστρη. Μετάφρ. Μαρία Κεκροπούλου. Αθήνα: Ενάλιος, 1997.