O Μάλκολμ Χ (Malcolm X, 19 Μαΐου 1925 – 21 Φεβρουαρίου 1965), γεννημένος ως Μάλκολμ Λιτλ (Malcolm Little) και γνωστός επίσης ως Ελ-Χατζ Μαλίκ Ελ-Σαμπάζ (el-Hajj Malik el-Shabazz) ήταν Αμερικανός μουσουλμάνος ιερέας και ακτιβιστής πολιτικών δικαιωμάτων. Για τους θαυμαστές του, υπήρξε ένας θαρραλέος συνήγορος των δικαιωμάτων των Αφροαμερικανών, ένας άνθρωπος που κατηγόρησε τη «λευκή Αμερική» με τους πιο σκληρούς όρους για τα εγκλήματά της ενάντια στους μαύρους Αμερικανούς. Οι επικριτές του τον κατηγόρησαν για ρατσιστικό κήρυγμα, την υποστήριξη του στη μαύρη υπεροχή, τον αντισημιτισμό και τη βία. Παραμένει όμως ως ένας από τους μεγαλύτερους και πιο σημαντικούς Αφροαμερικανούς στην ιστορία.
Γεννημένος στην Ομάχα (Νεμπράσκα), το 1925, ο Μάλκολμ Λιτλ, όπως ήταν το κανονικό του όνομα, μεγάλωσε στην τυπική ατμόσφαιρα του μαύρου γκέτο. Ο πατέρας του, Ερλ Λιτλ, ήταν ένας δραστήριος ακτιβιστής υπέρ των δικαιωμάτων των Αφροαμερικανών και θεωρείται πως σκοτώθηκε από την ρατσιστική οργάνωση Black Legion όταν ήταν νέος, ενώ τουλάχιστον ένας από τους θείους του κατακρεουργήθηκε επίσης. Σε ηλικία δεκατριών ετών, με την μητέρα του, Λουίζ Νόρτον, να έχει εισαχθεί σε ψυχιατρείο, ο Μάλκολμ Λιτλ δόθηκε σε μία σειρά από ανάδοχες οικογένειες. Το 1946, σε ηλικία 20 ετών, οδηγήθηκε στην φυλακή για διάρρηξη. Εκεί μυήθηκε στον Ισλαμισμό και ο εκρηκτικός συνδυασμός συσσωρευμένης οργής και νέας πίστης τον οδήγησε στο “Έθνος του Ισλάμ”. Το κοινωνικοπολιτικό αυτό κίνημα του Ελάιζα Μοχάμεντ διακήρυττε την υπεροχή των μαύρων έναντι των λευκών, απαγόρευε στα μέλη του να έχουν προγαμιαίες σχέσεις, να τρώνε χοιρινό, να πίνουν αλκοόλ, να καπνίζουν, να κάνουν χρήση ναρκωτικών και να βάφουν τα μαλλιά τους, ενώ τελικός του στόχος ήταν η απόσπαση 2-3 πολιτειών από τις Η.Π.Α. και η μετατροπή τους σε φυλετικά καθαρό κράτος των Αφροαμερικανών. Τα μέλη του κινήματος εγκατέλειψαν “τα επώνυμα που τους έδωσαν οι λευκοί αφεντάδες” και βαφτίστηκαν με μουσουλμανικά ονόματα ή διατήρησαν μόνο το μικρό τους όνομα, συνοδεύοντάς τα με το γράμμα Χ (απ’ όπου και το “Μάλκολμ Χ”).
Μετά την αποφυλάκισή του το 1952, ο Μάλκολμ Χ αναδείχθηκε γρήγορα σε ηγετική φυσιογνωμία του “Έθνους του Ισλάμ”, εκφράζοντας τα πιο αριστερά στοιχεία του. Μεταξύ άλλων, στρατολόγησε στην οργάνωση τον παγκόσμιο πρωταθλητή βαρέων βαρών στην πυγμαχία, Κάσιους Κλέι, ο οποίος μάλιστα βαφτίστηκε μουσουλμάνος και μετονομάστηκε σε Μοχάμεντ Άλι.
Το Μάρτιο του 1964, όμως, ο Μάλκολμ Χ ήρθε σε σύγκρουση με τον Ελάιζα Μοχάμεντ και αποχώρησε από το “Έθνος του Ισλάμ”. Μετά από μία περίοδο ταξιδιού στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή, επέστρεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου ίδρυσε την οργάνωση Μουσουλμανικό Τέμενος και, τον Ιούλιο του 1964, την Οργάνωση Αφροαμερικάνικης Ενότητας, που είχε έντονη δράση στο πεδίο των μαζικών κινητοποιήσεων αλλά και ροπή προς τρομοκρατικές μεθόδους.
Οι πεποιθήσεις του Μάλκολμ Χ, όπως αυτός τις εξέφραζε στις ομιλίες του, άλλαξαν σημαντικά με την πάροδο του χρόνου. Ως εκπρόσωπος του Έθνους του Ισλάμ δίδαξε τη μαύρη υπεροχή και τάχθηκε υπέρ του διαχωρισμού μαύρων και λευκών Αμερικανών – σε αντίθεση με την δράση των κινημάτων πολιτικών δικαιωμάτων για την ένταξη. Μετά τη ρήξη με το Έθνος του Ισλάμ το 1964, υποστήριξε πως υπήρξε «…ένα ζόμπι τότε … στραμμένο προς μία συγκεκριμένη κατεύθυνση και έχοντας εντολή να βαδίσει…» και έγινε Σουνίτης, αποκήρυξε τον ρατσισμό και εξέφρασε την επιθυμία να συνεργαστεί με τους ηγέτες των κινημάτων για τα πολιτικά δικαιώματα, αν και εξακολούθησε να δίνει έμφαση στην μαύρη αυτοδιάθεση.
Στις 21 Φεβρουαρίου του 1965, ο “Μαύρος Σπάρτακος”, όπως τον έχει αποκαλέσει η γαλλική Le Monde, έπεσε θύμα των δυνάμεων που χρησιμοποιούσε και ο ίδιος: τρία ένοπλα μέλη του “Έθνους του Ισλάμ” τον εκτέλεσαν μπροστά στα τρομοκρατημένα μάτια των οπαδών του, στη διάρκεια μαχητικής ομιλίας στη Νέα Υόρκη. Οι οπαδοί του πένθησαν τον ηγέτη τους με εκδηλώσεις διαμαρτυρίας και βομβιστικές ενέργειες.