Ένοπλο στρατιωτικό σώμα, που συγκροτήθηκε από φοιτητές του Πανεπιστημίου Αθηνών, μετά την έξωση του βασιλιά Όθωνα (12 Οκτωβρίου 1862), με απόφαση της προσωρινής κυβέρνησης που εκδόθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 1862.

Υπαγόταν στην Εθνοφυλακή και σκοπός της ήταν η τήρηση της τάξης, επειδή οι «αταξίαι των στρατιωτικών και άλλων φαύλων στοιχείων ενέπνευσαν φόβους», σύμφωνα με το ΚΒ ψήφισμα της Β’ Εθνοσυνέλευσης, που προέβλεπε την ίδρυσή της.

Η Πανεπιστημιακή Φάλαγγα αποτελείτο από 6 λόχους, συνολικής δύναμης 840 φοιτητών. Ως αξιωματικοί με το βαθμό του λοχαγού ή υπολοχαγού ορίστηκαν οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών Ιωάννης Παπαδάκης, Αναστάσιος Γεννάδιος, Κωνσταντίνος Βουσάκης, Κωνσταντί­νος Φρεαρίτης, Νικόλαος Σαρίπολος, Βασίλειος Λάκων, Δημήτριος Ορφανίδης, Παύλος Καλλιγάς, και Παναγιώτης Ρομπότης.

Ο επικεφαλής του σώματος εκλεγόταν με ψηφοφορία από τους αξιωματικούς - καθηγητές και τους στρατιώτες - φοιτητές. Γενναιόδωροι χρηματοδότες της Φάλαγγας υπήρξαν ο Δημήτριος Βερναρδάκης, η Ελένη Τοσίτσα, ο Δημήτριος Θωμαΐδης, ο Στ. Αγέλαστος και πολλοί απόδημοι Έλληνες.

Το σώμα αυτό διαλύθηκε το 1864, όταν η απειλή ταραχών είχε εκλείψει, αλλά οι φοιτητές κατέβαλαν επανειλημμένες προσπάθειες για την ανασύστασή του, όταν εκ­δηλώθηκαν τα απελευθερωτικά κινήματα στη Θεσσαλία, στην Ήπειρο, στη Μακεδονία και την Κρήτη.

Το 1879 έπαψε να γίνεται λόγος περί Πανεπιστημιακής Φάλαγγας, όταν καθορίσθηκε με νόμο η γενική στρατολογία του άρρενος πληθυσμού της Ελλάδας.

Ως συνέχεια της Πανεπιστημιακής Φάλαγγας θα μπορούσε να θεωρηθεί η συγκρότηση ενόπλου σώματος από φοιτητές κατά τις ταραχές, που προκλήθηκαν στην Αθήνα από τη μετάφραση του Ευαγγελίου στη δημοτική, τον Νοέμβριο του 1901 («Ευαγγελικά»).