Πίνακας του Γιάννη Τσαρούχη

Ο όγδοος μήνας του ισχύοντος Γρηγοριανού έτους, με διάρκεια 31 ημέρες.

Κατά τους αρχαίους ρωμαϊκούς χρόνους ονομαζόταν Sextilis, δηλαδή έκτος, επειδή κατείχε την έκτη θέση στο δεκάμηνο ρωμαϊκό ημερολόγιο. Την ονομασία αυτή διατήρησε και αργότερα, όταν προστέθηκαν δύο ακόμη μήνες, ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος, και ο Σεξτίλις κατείχε την όγδοη θέση στο δωδεκάμηνο, πλέον, ρωμαϊκό ημερολόγιο.

Το 8 π.Χ. ο Sextilis μετονομάστηκε σε Αουγκούστους (=σεβαστός), από την τιμητική προσφώνηση στον αυτοκράτορα Οκταβιανό Αύγουστο, στον οποίο αφιερώθηκε, επειδή τον μήνα αυτό ο Οκταβιανός ανήλθε για πρώτη φορά στα υψηλά αξιώματα και σημείωσε μεγάλες επιτυχίες σε πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο (τερματισμός Εμφυλίου Πολέμου, κατάληψη της Αιγύπτου κ.ά.).

Το 4 π.Χ. ο Οκταβιανός προσέθεσε αυθαίρετα μία επιπλέον ημέρα στον Αύγουστο, που ως τότε είχε τριάντα ημέρες, την οποία απέσπασε από τον Φεβρουάριο, ώστε να μην υστερεί σε διάρκεια από τον Ιούλιο, που ήταν αφιερωμένος στον Ιούλιο Καίσαρα.

Στο αρχαίο Αττικό ημερολόγιο ο Αύγουστος αντιστοιχούσε στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα Εκατομβαιώνα και στο πρώτο δεκαπενθήμερο του Μεταγειτνιώνα. Η Αθήνα ήταν στο πόδι για τον εορτασμό των Παναθηναίων, τη μεγαλύτερη γιορτή της πόλης προς τιμήν της θεάς Αθηνάς. Τον ίδιο μήνα η θεά της Σοφίας είχε την τιμητική της και στην εορτή των Συνοικίων.

Παναθήναια

Η μεγαλύτερη και λαμπρότερη γιορτή της πόλης των Αθηνών, με την πιο μεγαλοπρεπή πομπή, που έχει απαθανατιστεί στη ζωοφόρο του Παρθενώνα. Γιορταζόταν κάθε τέσσερα χρόνια στο τέλος του μηνός Εκατομβαιώνος (μέσα Αυγούστου) προς τιμήν της θεάς Αθηνάς, της προστάτιδας της πόλης. Αρχικά ήταν ετήσια γιορτή και είχε τοπικό χαρακτήρα, από την εποχή όμως του Πεισιστράτου αναδιοργανώθηκε και γινόταν κάθε τέσσερα χρόνια, κατά τα πρότυπα των πανελληνίων αγώνων, με την ονομασία Παναθήναια τα μεγάλα (Μεγάλα Παναθήναια).

Η πομπή των Παναθηναίων ξεκινούσε από το Δίπυλο του Κεραμεικού (μία από τις πύλες του τείχους της πόλης), με προεξάρχουσες τις «εργαστίνες», κορίτσια ευγενικής καταγωγής που είχαν αναλάβει την ύφανση του πέπλου του αγάλματος της Αθηνάς Παρθένου. Ο πέπλος είχε κεντημένες σκηνές από τη Γιγαντομαχία (μάχη των θεών εναντίον των Γιγάντων), στην οποία είχε διακριθεί η θεά Αθηνά. Η πόλη, ως δείγμα ευγνωμοσύνης για την εργασία τους, έθετε επικεφαλής της πομπής τα κορίτσια που είχαν υφάνει τον πέπλο. Η πομπή κατέληγε πάνω στον Ιερό Βράχο, όπου και γι­νόταν η παράδοση του πέπλου στην ιέρεια του ναού της Αθηνάς.

Μετά την κατασκευή του Παρθενώνα (423 π.Χ.) με το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς Αθηνάς, που ήταν κολοσσιαίων διαστάσεων (12 μ.), το μέγεθος του πέπλου είχε αυξηθεί αναλόγως, έτσι ώστε η μεταφορά του από το Δίπυλο ως τα Προπύλαια να γίνεται με πλοίο πάνω σε ρόδες. Ο πέπλος απλωνόταν ως ιστίο στο κατάρτι του πλοίου της πομπής. Οι εργαστίνες πήγαιναν τον πέπλο με τα χέρια από τα Προπύλαια ως το ναό, τον παρέδιδαν στο ιερατείο της θεάς και ακολουθούσε η καθιερωμένη θυσία ζώων στο βωμό του ναού της Αθηνάς.

Στη ζωοφόρο του Παρθενώνα απεικονίζονται οι ίδιοι οι Ολύμπιοι θεοί ως παρατηρητές της πομπής, παρόντες στην πιο μεγάλη ημέρα της πόλης. Εκτός των θεών παριστάνονται οι άρχοντες της πόλης και ομάδες ανθρώπων που συμμετείχαν στην πομπή. Στο κέντρο της παράστασης βρίσκεται η σκηνή της παράδοσης του πέπλου, το καταληκτικό γεγονός της πομπής. Ακολουθούν κοπέλες που κουβαλούν σκεύη για τη θυσία, ιππείς, ηλικιωμένοι με ανθισμένα κλαδιά ελιάς στα χέρια τους (οι επονομαζόμενοι «θαλλοφόροι»), μέτοικοι που κρατούσαν δίσκους με προσφορές καρπών και γυναίκες με αγγεία γεμάτα νερό για τον επιβεβλημένο καθαρμό πριν από την τέλεση της θυσίας. Ουσιαστικά γινόταν μία παρέλαση όλων των πο­λιτών μέσα σε πανηγυρική ατμόσφαιρα.

Στο τέλος της πομπής παριστάνονταν τα προς θυσία ζώα (πρόβατα, βόδια, αγελάδες), τα οποία και θα αποτελούσαν το κύριο γεύμα για το τσιμπούσι, που θα ακολουθούσε τη θυσία και το οποίο γινόταν στην περιοχή του Κεραμεικού και όχι πάνω στον Ιερό Βράχο.

Ως επέκταση των Παναθηναίων, που είχαν κυρίως θρησκευτικό χαρακτήρα, τελούνταν η γιορτή των Μεγάλων Παναθηναίων, που λαμπρύνονταν με αθλητικούς και μουσικούς αγώνες, διαγωνισμό ραψωδιών και ομαδικό διαγωνισμό χορού (πυρρίχιος).

Τον πυρρίχιο πιστευόταν ότι χόρεψε πρώτη η Αθηνά, αμέσως μόλις γεννήθηκε από το κεφάλι του Δία. Τα Μεγάλα Παναθήναια καθιερώθηκαν γύρω στο 565 π.Χ. και διαρκούσαν τέσσερις ημέρες (στα κλασικά χρόνια η διάρκειά τους έφτανε τις οκτώ ημέρες). Την προηγούμενη νύχτα λάμβανε χώρα παννυχίδα (ολονύκτια χορευτική εκδήλωση στην οποία έπαιρναν μέρος νέοι), καθώς και λαμπαδηδρομία, δηλαδή αγώνες δρόμου με αναμμένες λαμπάδες.

Το έπαθλο στους αθλητικούς αγώνες των Μεγάλων Παναθηναίων ήταν ένας αμφορέας γεμάτος λάδι, (πολύτιμο δώρο για εκείνη την εποχή, τόσο για την ποσότητα, όσο και για την αναγκαιότητα του προϊόντος στην καθημερινή ζωή) κι ένα στεφάνι από κλαδί ελιάς (το ιερό δένδρο της θεάς, με το οποίο νίκησε τον Ποσειδώνα στο μεταξύ τους «διαγωνισμό» για την ανάληψη της προστασίας της πόλης).

Οι γνωστοί Παναθηναϊκοί αμφορείς παριστάνουν στη μία τους όψη πάνοπλη τη θεά Αθηνά και στην άλλη σκηνή από το αγώνισμα, στο οποίο είχε διακριθεί ο βραβευμένος με τον αμφορέα αθλητής.

 Συνοίκια

Τιμώμενη θεά ήταν η πολιούχος Αθηνά

Μία από τις παλαιότερες εορτές της Αρχαίας Αθήνας, που τελούνταν στις 16 του μηνός Εκατομβαιώνος (αρχές Αυγούστου). Μεταγενέστερα έλαβε τα ονόματα Μετοίκια και Συνοικέσια. Τιμώμενη θεά ήταν η πολιούχος Αθηνά και αφορμή η ανάμνηση του «συνοικισμού» της Αθήνας.

Όπως είναι γνωστό, όλες οι αγροτικές κοινότητες της Αττι­κής ενώθηκαν, δημιουργώντας την πόλη των Αθηνών. Για το φαινόμενο αυτό του «συνοικισμού» φέρεται ως εμπνευστής ο βασιλιάς Θησέας, ο κατεξοχήν αθηναίος ήρωας. Ο Θουκυδίδης μάς πληροφορεί ότι ο Θησέας συνένωσε όλες τις μικρές πόλεις της Αττικής σε μία πολιτική κοινότητα, με μία βουλή κι ένα πρυτανείο και με κέντρο την πόλη των Αθηνών. Μ’ αυτό τον τρόπο τέθηκε η πολιτικοοικονομική βάση για την εξέλιξη των Αθηνών σε μία σπουδαία πόλη, με αποκορύφωμα τον 5ο αιώνα π.Χ.

Η σημασία της γιορτής άρχισε να φθίνει στους κλασικούς χρόνους. Η προσφορά αναίμακτης θυσίας προς τη θεά της σοφίας συνοδευόταν και από έτερη προσφορά προς τη θεά Ειρήνη (από τον 4ο αιώνα π.Χ. και εξής). Το 374 π.Χ. υπογράφτηκε συνθήκη ειρήνης με τη Σπάρτη. Οι Αθηναίοι είχαν κουραστεί από τους συνεχείς και μακροχρόνιους πολέμους, πράγμα που έδωσε την αφορμή για την εισαγωγή μιας νέας λατρευόμενης θεότητας, της Ειρήνης. Μπορεί η ειρήνη με τη Σπάρτη να μην κράτησε πολύ, αλλά η λατρεία της θεότητας συνέχισε να υπάρχει, καθώς και ο βωμός της στην Αγορά.

Στην χριστιανική εποχή, ολόκληρος ο Αύγουστος είναι αφιερωμένος στην Παναγία, με τις Παρακλήσεις, τη Νηστεία, την Κοίμησή της (15 Αυγούστου), τα Μεθεόρτια, τα Εννιάμερα και την κατάθεση της Αγίας Ζώνης στις 31 Αυγούστου, οπότε τελειώνει το εκκλησιαστικό έτος.

Άλλες ξεχωριστές θρησκευτικές γιορτές του μήνα είναι η Μεταμόρφωση του Σωτήρος (6 Αυγούστου) και του Αγίου Φανουρίου (27 Αυγούστου) με τις φανουρόπιτες των πιστών για την εύρεση χαμένων αντικειμένων και η μνήμη της αποτομής της τιμίας κεφαλής Ιωάννου του Προδρόμου (29 Αυγούστου), που συνοδεύεται από ημερήσια νηστεία.

Με τον Δεκαπενταύγουστο συνδέεται και ο τορπιλισμός του καταδρομικού Έλλη στο λιμάνι της Τήνου (15 Αυγούστου 1940) από το ιταλικό υποβρύχιο Ντελφίνο, που αποτέλεσε το προανάκρουσμα της επίθεσης της φασιστικής Ιταλίας κατά της χώρας μας στις 28 Οκτωβρίου 1940.

Στο λαϊκό καλεντάρι ο Ιανουάριος ονομάζεται:

• Συκολόγος (λόγω της συγκομιδής των σύκων)
• Πεντεφάς (επειδή τρώνε πέντε φορές την ημέρα)
• Τραπεζοφόρος
• Διπλοχέστης (ίσως επειδή η μεγάλη κατανάλωση φρούτων προκαλεί αυξημένες ανάγκες)

Παροιμίες για τον Αύγουστο

Από Αύγουστο χειμώνα και από Μάρτη καλοκαίρι.
Ελλάδα

Αύγουστε, καλέ μου μήνα, να ’σουν τρεις βολές (φορές) το χρόνο!
Ελλάδα

Αύγουστος ξεθωριασμένος, Απρίλης μαστουρωμένος.
Ελλάδα

Εμπήκαμε στον Αύγουστο, στην πόρτα του χειμώνα.
Ελλάδα

Ήρθε ο Αύγουστος; Ψάξε την κάπα σου!
Ελλάδα

Κάθε πράμα στον καιρό του κι ο κολιός τον Αύγουστο.
Ελλάδα

Καλός ο ήλιος του Μαγιού, τ’ Αυγούστου το φεγγάρι.
Ελλάδα

Ο Αύγουστος επάτησε … η άκρα του χειμώνα!
Ελλάδα

Ούτ’ ο Αύγουστος χειμώνας ούτ’ ο Μάρτης καλοκαίρι.
Ελλάδα

Σύκα ο Αύγουστος σταφύλια, τρώει γλείφοντας τα χείλια.
Ελλάδα

Τον Αύγουστο και οι γριές κάνουνε ξετσιπασιές.
Ελλάδα

Τον Αύγουστο τον χαίρεται, οπόχει να τρυγήσει.
Ελλάδα

Του Αυγούστου το φεγγάρι, ήλιος της ημέρας μοιάζει.
Ελλάδα

Χρόνια πολλά τον Αύγουστο, που ’ναι παχιές οι μύγες.
Ελλάδα

Εορτολόγιο Αυγούστου