Ο Νίκος Μότσιος, συγγραφέας, μικρότερος αδελφός του ποιητή και διανοούμενου Γιάννη Μότσιου, αποτυπώνει με τη δική του ματιά τον χαρακτήρα του Ζαχαριάδη, λέγοντας μεταξύ άλλων ότι «ο Ζαχαριάδης ήταν ένας μορφωμένος, έξυπνος, ικανός για ηγέτης, αλλά νευρικός, εγωιστής και εκδικητικός. Οι αδυναμίες του αυτές ήταν καθοριστικές για την πορεία του και τα τεράστια λάθη, κυρίως στην οργάνωση και καθοδήγηση του αγώνα την περίοδο του εμφυλίου πολέμου», και συμβάλλοντας με τον δικό του τρόπο στη σκιαγράφηση της προσωπικότητάς του.
Ο Ζαχαριάδης εκνευριζόταν να χάνει στο σκάκι.
Το καλοκαίρι του 2018 ανεβήκαμε μαζί με τον Νίκο και τον Γιάννη Μότσιο και τα εγγόνια τους στον Γράμμο και, ύστερα από εβδομήντα χρόνια περίπου, έφτασε στο ύψωμα Χελώνα, εκεί όπου είχε τραυματιστεί σοβαρά στο κεφάλι.
Το φυλάκιο που έπρεπε να καταλάβει ομάδα του Δημοκρατικού Στρατού με επικεφαλής το 16χρονο Νίκο Μότσιο, για να περάσουν δεκαοχτώ χιλιάδες άτομα, περίπου, σε μία νύχτα στο Βίτσι και μετά στην Αλβανία, από μία στενή χαράδρα μεταξύ Χελώνας και Αλιβίστας, έστεκε εκεί, ερειπωμένο και ο Νίκος Μότσιος έπεσε και αγκάλιασε τα ματωμένα χώματα γεμάτος συγκίνηση.
● Κύριε Μότσιο, πότε φτάσατε στη Ρουμανία;
Τον Ιούλιο του 1951 από την Κομματική γιάφκα του ΚΚΕ στο Βουκουρέστι με υπεύθυνο τον Πολύδωρα, μαζί και με άλλους συντρόφους φύγαμε με αυτοκίνητο του κόμματος για την κωμόπολη Μπριάζα της Ρουμανίας, όπου ήταν η Κεντρική Κομματική Σχολή του ΚΚΕ, 2η σειρά. Τα κτίρια όπου θα λειτουργούσε η σχολή βρίσκονταν στην άκρη της πόλης, παλαιά ιδιοκτησία ενός τσιφλικά Ρουμάνου, τα οποία είχε κρατικοποιήσει η ρουμάνικη κυβέρνηση. Η περίμετρος ήταν περιφραγμένη με ψηλή μάντρα και μόνο η πλευρά προς το ποτάμι ήταν ελεύθερη.
Μέσα σ’ αυτή την περίμετρο ήταν τέσσερα κτίρια στα οποία στεγάζονταν οι μαθητές, σ’ αυτά ήταν οι αίθουσες διδασκαλίας, μια μικρή λέσχη, το μαγειρείο και η τραπεζαρία. Ταχτοποιηθήκαμε στα δωμάτια σε ομάδες, με επικεφαλής τον ομαδάρχη και τον επίτροπο. Διοικητής της σχολής ήταν ο Βασίλης Ζάχος, μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ, και επίτροπος ο Γιάννης Πεταλωτής.
Ολοι μας είχαμε ψευδώνυμα εφαρμόζοντας με τον τρόπο αυτό τους συνωμοτικούς κανόνες. Εγώ π.χ. είχα το ψευδώνυμο «Τριαντάφυλλος». Ομαδάρχη είχαμε το Σίμο και επίτροπο τον Διαμαντή, ψευδώνυμα κι αυτά. Τα μαθήματα που προβλέπονταν στο πρόγραμμα ήταν στρατιωτικής φύσεως και ιδεολογικοπολιτικού χαρακτήρα.
● Πώς έγινε η γνωριμία με τον Νίκο Ζαχαριάδη;
Βασικός δάσκαλος ήταν ο Ν. Ζαχαριάδης. Μας παρέδιδε μαθήματα της πολιτικής και στρατηγικής του ΚΚΕ στην Ελλάδα, οργανωτικά προβλήματα και τα προβλήματα του παγκόσμιου εργατικού κινήματος. Ιστορία του ΚΚΣΕ μάς παρέδιδε ο Ζήσης Ζωγράφος, μέλος του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ. Πολιτική οικονομία μάς παρέδιδε στέλεχος του Κόμματος που δε θυμάμαι το όνομά του.
Τα στρατιωτικά μαθήματα ήταν ασύρματος και κρυπτογραφία με δάσκαλο τον Σαμαράκη και τη γυναίκα του, τοπογραφία μάς παρέδιδε ο μεγάλος μπουρλοτιέρης του κινήματός μας Αντώνης Αγγελούδης (Βρατιάνος). Ο ίδιος μας έκανε και την πρωινή γυμναστική. Ωρα 6 το πρωί κάναμε τη γυμναστική επί 20 λεπτά, μετά τρέχαμε την κατηφόρα ώς το ποτάμι, περνούσαμε το ποτάμι, καλοκαίρι και χειμώνα, και πάλι πίσω, στην ανηφόρα. Στην τυπογραφία δάσκαλο είχαμε τον Χρήστο Ζλατίδη.
Από το προφίλ της σχολής ο καθένας μπορεί να καταλάβει ότι η σχολή αυτή προετοίμαζε στελέχη που προορίζονταν κυρίως για παράνομη δουλειά στην Ελλάδα, αλλά και για στελέχη που θα χρησιμοποιούνταν για τις οργανώσεις των Ελλήνων στο εξωτερικό.
● Πώς ήταν ως δάσκαλος ο Ζαχαριάδης;
Τον περισσότερο καιρό ο Ζαχαριάδης ήταν στη σχολή φιλικός με τους μαθητές αλλά αυστηρός στην παράδοση των μαθημάτων. Είχε απαίτηση από εμάς να μην αποστηθίζουμε το περιεχόμενο των μαθημάτων αλλά να κρατάμε τα βασικά σημεία για να είμαστε σε θέση ν’ αναπτύσσουμε το πρόβλημα με τον δικό μας τρόπο, χωρίς ν’ αλλοιώνουμε την ουσία. Ηταν πολύ αυστηρός στους εξυπνάκηδες και τους αντιμετώπιζε πολλές φορές με αγένεια. Αρκετό από τον ελεύθερο χρόνο τον αφιέρωνε στο σκάκι.
● Πώς συμπεριφερόταν ως σκακιστής;
Επαιζε καλό σκάκι αλλά πάντα με τουπέ. Εκνευριζόταν πολύ όταν έχανε. Εμείς, μερικές φορές μαζευόμασταν γύρω τους, συνήθως για να μάθουμε σκάκι. Αλίμονο αν κάποιος προσπαθούσε να βοηθήσει τον αντίπαλο του Ζαχαριάδη, θα το μετάνιωνε σκληρά. «Ε… εσύ εξυπνάκια, δεν πας να διαβάσεις τα μαθήματά σου και να πάψεις να μας ενοχλείς;»
Ο Λύρας, μαθητής κι αυτός, έπαιζε καλό σκάκι και τις περισσότερες φορές έπαιζε με τον Ζαχαριάδη. Μερικές φορές κέρδιζε το παιχνίδι και ο Ζαχαριάδης γινόταν θεριό ανήμερο. Επαιζε μερικές φορές σκάκι με τον Χρήστο Ζλατίδη, αλλά εκεί κέρδιζε πάντα ο Ζαχαριάδης και δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα. Διάβαζε πολύ. Συνέχεια κρατούσε στα χέρια του βιβλίο ή εφημερίδες και σε κάποια γωνιά, ακόμα και στην αυλή, διάβαζε.
● Πότε ολοκληρώθηκαν τα μαθήματα στη Σχολή;
Την 1η Ιουλίου του 1952 μάς ανακοινώθηκε η εκτέλεση από την ελληνική κυβέρνηση του Ν. Μπελογιάννη και των συντρόφων του. Εβλεπες ζωγραφισμένη στα πρόσωπα των μαθητών τη μεγάλη λύπη και την αγανάκτηση για τη δολοφονία ενός εκλεκτού συντρόφου μας. Από τότε η σχολή ονομάστηκε Κεντρική Κομματική Σχολή του ΚΚΕ (Νίκος Μπελογιάννης).
Τον Ιούλιο 1952 τελείωσαν τα μαθήματα και δώσαμε τις απαραίτητες εξετάσεις. Σημασία έχει να αναφερθώ στις εξετάσεις που έκανε ο Ζαχαριάδης. Δεν ρωτούσε για τα μαθήματα, αλλά επεδίωκε να συζητήσει με τον κάθε μαθητή προσωπικά, όχι για να τον εξετάσει για τις ικανότητες, όσο για να του θυμίσει τις υποχρεώσεις του μετά τη σχολή όπου κι αν χρησιμοποιηθεί. Ηταν απλός και φιλικός μαζί μας. Οταν φεύγαμε από το γραφείο του μάς υπενθύμιζε την υποχρέωση να τιμήσουμε τον τίτλο του μέλους του κόμματος και την εμπιστοσύνη που έχει το κόμμα σε μας.
Αρχισε η προετοιμασία για την επιστροφή των μαθητών στους χώρους δουλειάς που είχε αποφασίσει η ηγεσία του κόμματος. Κάποιοι από εμάς χρησιμοποιηθήκαμε σε διάφορες δουλειές του κόμματος και οι άλλοι επέστρεψαν στις χώρες απ’ όπου είχαν έρθει στη σχολή. Μερικοί από τους μαθητές, κατά προτίμηση μεγαλύτερης ηλικίας, με πείρα στην παράνομη δουλειά, είχαν σταλεί προτού τελειώσουν τη σχολή στην Ελλάδα για να αναδιοργανώσουν τις κομματικές οργανώσεις, οι οποίες στην πλειονότητα είχαν διαλυθεί μετά την ήττα του ΔΣΕ. Από την ομάδα μας είχαν σταλεί ο Σίμος και ο Διαμαντής. Τραγικό ήταν το τέλος της ομάδας αυτών των συντρόφων. Οι πληροφορίες μου λένε ότι αυτοκτόνησαν, όλοι τους, σε ένα μπλόκο που τους είχε στήσει η Ελληνική Αστυνομία.
Εμένα και άλλους τρεις συμμαθητές μου μάς κράτησαν στη σχολή. Τέλη Σεπτεμβρίου του 1952 μάς μετέφεραν στο Βουκουρέστι σε ένα σπίτι του μηχανισμού του κόμματος. Εκεί συναντήσαμε τους Γιώργο Μωραΐτη, Ραδιόν Τοποζίδη και Μίμη Αληχανίδη, οι οποίοι δούλευαν στον μηχανισμό και τους οποίους αντικαταστήσαμε. Εφυγαν και εμείς αναλάβαμε να συνεχίσουμε τη δουλειά με την οποία ήταν επιφορτισμένοι. Σε μερικές μέρες μετακινηθήκαμε σε άλλο σπίτι, όπου συναντηθήκαμε και με άλλους συντρόφους του μηχανισμού. Υπεύθυνο είχαμε τον Γιώργο Τρικαλινό, μέλος της Κ.Ε. του ΚΚΕ.
Οι τέσσερις που ήρθαμε από τη σχολή ταχτοποιηθήκαμε στον δεύτερο όροφο και ο καθένας μας είχε χωριστό δωμάτιο.
● Τι δουλειά είχατε αναλάβει να κάνετε;
Η δουλειά μας ήταν να κρυπτογραφούμε και να στέλνουμε με τον ασύρματο τηλεγραφήματα στους παραλήπτες με τους οποίους είχε επαφή η ηγεσία του κόμματος και επίσης να λαμβάνουμε τηλεγραφήματα, να τα αποκρυπτογραφούμε και να τα στέλνουμε στον προορισμό τους, δηλαδή στην ηγεσία του κόμματος. Εγώ ως κρυπτογράφος και ο Δημήτρης Κοκόρης ως ασυρματιστής παίρναμε τηλεγραφήματα προσωπικά από τον Ζαχαριάδη, εγώ τα κρυπτογραφούσα και τα έδινα στον Δημήτρη για να τα στείλει με τον ασύρματο στον προορισμό τους.
Τα τηλεγραφήματα που παίρναμε, κυρίως από την Ελλάδα, τα αποκρυπτογραφούσα και τα έστελνα μέσου του Τρικαλινού στον Ζαχαριάδη. Απαίτηση του Ζαχαριάδη ήταν να μην καθυστερούμε καθόλου όλη αυτή τη διαδικασία. Επίσης ζητούσε επίμονα να αποφεύγουμε λάθη στην κρυπτογράφηση και αποκρυπτογράφηση των τηλεγραφημάτων και καθυστερούσε η παραλαβή. Οι άλλοι δύο συνάδελφοί μας έκαναν την ίδια δουλειά αλλά με άλλους παραλήπτες.
● Διαβάζατε το περιεχόμενο των τηλεγραφημάτων; Τι έλεγαν;
Λεπτομέρειες για το περιεχόμενο των τηλεγραφημάτων δεν κρατούσα ποτέ. Γνώριζα ότι ήταν έγγραφα του γενικού γραμματέα του κόμματος και εγώ ως μέλος αυτού του κόμματος δεν είχα κανένα δικαίωμα να κρατώ μυστικά του. Γνωρίζαμε ότι τα τηλεγραφήματα που στέλναμε πήγαιναν στους ηγέτες των παράνομων οργανώσεων και από αυτούς παίρναμε απαντήσεις
Επαφή με τον Ζαχαριάδη όλη αυτή την περίοδο δεν είχα. Ερχονταν συχνά μέλη του Πολιτικού Γραφείου από τον Βλαντά, τον Γούσια, για έλεγχο στη δουλειά, αλλά ποτέ δεν είχαμε προβλήματα με αυτούς. Μόνο μία φορά ήρθε περίπου στις 10 η ώρα το πρωί ο Βλαντάς και με βρήκε να κοιμάμαι. Αρχισε τις φωνές αλλά όταν του εξήγησα τι είχε συμβεί χαλάρωσε. Πράγματι, εκείνο το βράδυ πήραμε τηλεγράφημα από την Ελλάδα με λάθος τη θέση του κλειδιού και ήταν αδύνατο να αποκρυπτογραφήσω. Η σύνδεση με την Ελλάδα ήταν αρκετά δύσκολη και όλη τη νύχτα δεν κοιμηθήκαμε ώσπου να πάρουμε το τηλεγράφημα.
● Η κομματική δουλειά καθυστέρησε στις σπουδές σας;
Φίλους που συναντούσα στην πόλη μιλούσαν για σπουδές, για Εργατικό Πανεπιστήμιο, ένα είδος προετοιμασίας δυο χρόνια για τους Ελληνες και άλλους που ήθελαν να σπουδάσουν στα πανεπιστήμια. Αρχισε να με απασχολεί αυτό το θέμα γιατί ήθελα να σπουδάσω. Αποφάσισα να ζητήσω τη συμβολή του Ζαχαριάδη. Μαζί με ένα τηλεγράφημα που είχα να του στείλω, έστειλα και ένα γράμμα στο οποίο του ζητούσα την κατανόηση του κόμματος για την αιτία που ζητούσα να φύγω από την κομματική δουλειά που μου είχε εμπιστευτεί.
Σε λίγες μέρες ήρθε και με αντάμωσε στο σπίτι ο Κολιγιάννης. Το κόμμα και ιδιαίτερα ο Ζαχαριάδης έδειξαν κατανόηση στο πρόβλημά μου και έδωσαν θετική απάντηση. Μου είπε επιγραμματικά ο Κολιγιάννης: «Ο σ. Νίκος ζητάει να επιβεβαιώσεις αυτά που έγραψες στο γράμμα, αν δηλαδή θέλεις να φύγεις από τον μηχανισμό του κόμματος». Του επανέλαβα ότι δεν ήθελα να φύγω από την κομματική δουλειά, απλώς ήθελα να σπουδάσω και ζητούσα τη βοήθειά τους.
Εφυγε χωρίς να μου δώσει καμία απάντηση και επανήλθε μετά από μία βδομάδα για να μου πει ότι συμφωνούν και για το Εργατικό Πανεπιστήμιο το οποίο θα άρχιζε τον Οκτώβρη θα με ειδοποιούσαν μέσω της Κομματικής Οργάνωσης πού θα πήγαινα. Επανήλθα στα μέσα του Οκτώβρη για να πάρω απάντηση από την Κεντρική Επιτροπή, ότι όσοι τελείωσαν την Κεντρική Κομματική Σχολή είναι στελέχη του κόμματος και θα πρέπει να εργαστούν στις οργανώσεις όπου βρίσκονται.
Μετά από 12 χρόνια έκανα αίτηση στις σοβιετικές αρχές, αλλά και με τις πολλές ενέργειες των γονιών μου και του αδελφού μου Γιάννη, ιδιαίτερα της μάνας μου, πήγα στην ΕΣΣΔ, στη Μόσχα, και εκεί τελείωσα το Πολυτεχνείο.
Το 1966 πήγα οικογενειακώς στη Σοβιετική Ενωση όπου τελείωσα το Ηλεκτροτεχνικό Ινστιτούτο Τηλεπικοινωνιών της Μόσχας με την ειδικότητα του μηχανικού ηλεκτρολόγου μηχανολόγου. Το 1977 επαναπατρίστηκα στην Ελλάδα.
πηγη: https://www.efsyn.gr