Ο Θωμάς Β΄ Πρελούμπος ή Πρελούμποβιτς ή Θωμάς Β΄ Κομνηνός Πρελούμπος Παλαιολόγος (Тома Прељубовић, θαν. 23 Δεκεμβρίου 1384) ήταν Δεσπότης της Ηπείρου, με έδρα τα Ιωάννινα, από το 1366 ως τον θάνατό του τις 23 Δεκεμβρίου 1384. Υπήρξε ιδιαίτερα αντιπαθής στον τοπικό πληθυσμό, λόγω του βίαιου χαρακτήρα του και των ιδιαίτερα δεσποτικών αντιλήψεών του. Ο Θωμάς ήταν ο γιος του Σέρβου τσάρου Γρηγόριου Πρελούμπου, ηγεμόνα της Θεσσαλίας, που πέθανε το 1355/56.
Μετά τον βίαιο θάνατο του πατέρα του, η μητέρα του ανήλικου Θωμά, Ειρήνη, διεκδίκησε για λογαριασμό του την Θεσσαλία. Τελικά και οι δύο μαζί, αναγκάστηκαν να αποσυρθούν στην Σερβία, μετά την προέλαση του Νικηφόρου Β΄ Ορσίνι, το 1356. Η Ειρήνη τελικά παντρεύτηκε κάποιον Σέρβο ηγεμόνα της Έδεσσας (Βοδενών), τον Γρηγόριο Χλαπένο και ο πατριός του τον είχε υπό την προστασία του.
Ενώ απουσίαζε ο νέος ηγεμόνας της Θεσσαλίας Συμεών-Ούρεσης Νεμάνιτς στην Ήπειρο, ο Χλαπένος εισέβαλε σ’ αυτήν προσπαθώντας να την υποτάξει και να την προσφέρει ως κτήση στον θετό γιο του. Η προσπάθειά του αυτή τελικά απέτυχε, αλλά παρέδωσε στην δικαιοδοσία του Θωμά την Καστοριά και τον πάντρεψε με την κόρη τού Συμεών-Ούρεση, Μαρία Νεμάνιτς.
Τα επόμενα έτη, ο Συμεών-Ούρεσης, λόγω της αδυναμίας του να κυριαρχήσει ουσιαστικά στον χώρο της Ηπείρου, έχρισε με τον τίτλο του Δεσπότη ορισμένους Αλβανούς φύλαρχους και αναγνώρισε και την κυριαρχία τους στην Άρτα και το Αγγελόκαστρο. Το 1366 οι κάτοικοι των Ιωαννίνων και του Αγίου Δονάτου, έστειλαν πρεσβεία στον Συμεών-Ούρεση, να τους ορίσει κάποιον χαρισματικό ηγέτη, που να είναι σε θέση να τους προστατέψει από τις αλβανικές επιδρομές.
Ο Συμεών-Ούρεσης πρότεινε τον Θωμά και τους παρέπεμψε σε αυτόν. Τελικά ο Θωμάς δέχτηκε και εισήλθε ως Δεσπότης στα Ιωάννινα το 1366 ή 1367. Ο Θωμάς Β’ στο «Χρονικό των Ιωαννίνων» περιγράφεται ως αδίστακτος και δεσποτικός τύραννος. Δήμευσε εκκλησιαστική και ιδιωτική περιουσία και την πρόσφερε σε Σέρβους. Το 1382 ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Ιωάννης Ε΄ Παλαιολόγος τον ονόμασε επίσημα Δεσπότη, μέσω του μητροπολίτη Ματθαίου, τον οποίο όμως αργότερα εξόρισε ο Θωμάς Β’. Επίσης, κατηγορήθηκε ότι καταπίεζε την τοπική αριστοκρατία, η οποία συνωμότησε τελικά εναντίον του. Ο Θωμάς Β’ επέβαλε νέους επιπρόσθετους φόρους και μονοπώλια σε αγαθά όπως το ψάρι και τα φρούτα. Επιπλέον, βρίσκονταν σε συνεχή βάση σε πόλεμο με τα γειτονικά Αλβανικά φύλλα.
Μετά από μια οργανωμένη επίθεση Αλβανών, που λίγο έλειψε να καταληφθούν ακόμη και τα Ιωάννινα, το 1379, στράφηκε προς τους Οθωμανούς. Οι Τούρκοι έστειλαν στρατό προς ενίσχυσή του το 1382 και σταδιακά κατάφερε και κατέκτησε αρκετές περιοχές, που ως τότε είχαν καταλάβει Αλβανοί φύλαρχοι. Έλαβε και τον άτυπο χαρακτηρισμό «Αλβανιτοκτόνος», λόγω αυτών των στρατιωτικών επιτυχιών.
Ο Θωμάς Β’ τελικά έπεσε θύμα συνωμοσίας, στην οποία συμμετείχε και η σύζυγός του Μαρία. Στις 23 Δεκεμβρίου 1384, δολοφονήθηκε από την φρουρά του και ο πληθυσμός της περιοχής ανακήρυξε άρχοντά του την Μαρία, η οποία προσκάλεσε τον αδελφό της Ιωάννη-Ούρεση Νεμάνιτς ως σύμβουλό της σε θέματα διακυβέρνησης.
Με την Τσάρεβνα Πριγκίπισσα Ειρήνη της Σερβίας (κόρη του Αυτοκράτορα Δουσάν), ο Θωμάς Πρελούμπος είχε τουλάχιστον ένα παιδί, την: Ειρήνη, που παντρεύτηκε έναν Αλβανό άρχοντα τον πρίγκιπα Ιωάννη Μπούα Σπάτα, για διπλωματικούς λόγους και πέθανε το 1374/75.
Με την πρώτη σύζυγό του Μαρία Αγγελλίνα Δούκαινα Παλαιολογίνα, είχε πιθανόν ένα γιο που μάλλον πέθανε σε νεαρή ηλικία.
Πηγές
- Ήπειρος: Ιστορικοί ελληνικοί χρόνοι. Εκδοτική Αθηνών. Αθήνα 1997. ISBN 960-213-371-6.
- Γεώργιος Σούλης. Σέρβοι και Βυζάντιο. Αθήνα 1995.
- https://el.wikipedia.org