Ο Χαρούν αλ-Ρασίντ (17 Μαρτίου 763 – 24 Μαρτίου 809), ή αλλιώς Χαρούν αρ-Ρασίντ, Ααρών ο Δίκαιος, ήταν ο 5ος και πιο γνωστός αββασίδης Χαλίφης. Γεννήθηκε στην πόλη Ρέι, κοντά στην Τεχεράνη, και μεγάλωσε στη Βαγδάτη, ενώ κατά τη διάρκεια της βασιλείας του έζησε στην πόλη Ράκα στο μέσο ρου του ποταμού Ευφράτη.
Κυβέρνησε το Χαλιφάτο από το 786 έως το 809. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του υπήρξε άνθιση των επιστημών και γενικώς πολιτιστική και θρησκευτική ακμή. Οι Τέχνες επίσης έφτασαν στη μέγιστη ακμή τους εκείνη την εποχή. Έχτισε επίσης την περίφημη βιβλιοθήκη Μπαγίτ αλ-Χίκμα.
Ο Χαρούν ήταν ένας χαρισματικός άνθρωπος και η ζωή του στο Παλάτι έγινε η αφορμή για τη δημιουργία μύθων. Μερικοί από αυτούς βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα αλλά οι περισσότεροι ήταν αποκυήματα της φαντασίας των συγγραφέων. Ένα παράδειγμα πραγματικής ιστορίας είναι το ρολόι που έστειλε ο Χαρούν ανάμεσα σε άλλα δώρα στον αυτοκράτορα Καρλομάγνο. Ανάμεσα στις φανταστικές ιστορίες βρίσκεται το πασίγνωστο έργο Χίλιες και μία Νύχτες, που περιγράφει φανταστικά γεγονότα σχετικά με τους αυλικούς του Χαρούν αρ-Ρασίντ ή ακόμα και τον ίδιο.
Ήταν υιός του Αλ-Μαχντί, 3ου αββασίδη χαλίφη, και της Αλ-Χαϋζουράν, σκλάβας απο την Υεμένη που διέθετε πολύ ισχυρή προσωπικότητα.
Το έτος 786, ο Αλ-Χαντί, χαλίφης μετά το θάνατο του Αλ-Μαχντί και αδελφός του Χαρούν, προσπάθησε να τον εξολοθρεύσει και να τοποθετήσει τον υιό του Τζαφάρ ως διάδοχο. Την ίδια χρονιά όμως, ο Αλ-Χαντί πέθανε από δηλητηρίαση, την οποία οργάνωσε ο Χαρούν με το βεζίρη του αδελφού του. Τη νύχτα του θανάτου του Αλ-Χαντί, ο Χαρούν έγινε χαλίφης και επίσης γεννήθηκε ο γιος του Αλ-Μαμούν, μετέπειτα χαλίφης το έτος 818 μ.Χ.
Ο Χαρούν αργότερα απέκτησε και δεύτερο υιό από τη Ζουμπάιντα, που ήταν εγγονή του Αλ-Μανσούρ (ιδρυτής της Βαγδάτης), ο οποίος και απέκτησε τα πρωτοτόκια από τον Αλ-Μαμούν, που ήταν υιός σκλάβας.
Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Χαρούν η Βαγδάτη εξελίχθηκε σε μια από τις μεγαλύτερες και ομορφότερες πόλεις στον τότε γνωστό κόσμο. Από τους φόρους υποτελείας που εισέπραττε από διάφορα βασίλεια μπορούσε να προαγάγει την αρχιτεκτονική και τις τέχνες. Ο Χαρούν επηρεαζόταν στις αποφάσεις του από τη γνώμη της μητέρας του, έως το θάνατό της το 789. Κυρίως ο βεζίρης Γιαχία ο Βαρμακίδης, οι υιοί του, καθώς και άλλοι Βαρμακίδες ήλεγχαν τη διοίκηση.
Ο Χαρούν διοικούσε το Χαλιφάτο απο την πόλη Ράκα. Μόνο μια φορά ξαναγύρισε στη Βαγδάτη κι αυτή ως επισκέπτης. Οι λόγοι που τον οδήγησαν να μεταφέρει το κέντρο του Χαλιφάτου στη Ράκα ήταν ότι ήταν κοντά στα σύνορα με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, αποτελώντας έτσι σταυροδρόμι οδικών και ποταμίσιων δικτύων που ένωναν τη Δαμασκό με τη Ράκα και τη Ράκα με τη Βαγδάτη, η δε αγροτική παραγωγή της περιοχής ικανοποιούσε τις ανάγκες του παλατιού και το στρατηγικό σημείο της περιοχής επέτρεπε στον Χαρούν να ελέγχει τυχόν επαναστάσεις.
Οι ιστορίες από τις Χίλιες και μία Νύχτες δημιούργησαν μια μυθική υπόσταση στον Χαρούν και συσκότισαν την ιστορική πραγματικότητα. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του υπήρξε σταδιακή διάλυση του κράτους των Αββασιδών. Οι Ομεϋάδες κατέλαβαν τη διοίκηση της Ισπανίας το 755, οι Ιντρισίδες το Μαγκρέμπ το 788 και οι Αγλαβίδες την Τυνησία το 800. Εκτός από αυτά, στην Υεμένη υπήρξαν αναταραχές, ενώ και οι Χαριζίτες εξεγέρθηκαν στην Περσία.
Ο αρ-Ρασίντ προσπάθησε να ισχυροποιήσει την εξουσία των Αββασιδών στην επαρχία Χορασάν. Οι εξεγέρσεις όμως στην περιοχή ανάγκασαν τον Χαρούν να καταφύγει στη Σαμαρκάνδη. Στην περιοχή αυτή, κοντά σε ένα χωριό, άφησε την τελευταία του πνοή και ετάφη στο παλάτι του τοπικού κυβερνήτη του Χορασάν.
Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του οδήγησε επίσης το Χαλιφάτο σε πολέμους με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Χαρακτηριστική είναι η πολεμική του επιτυχία εναντίον του αυτοκράτορα Νικηφόρου Α’ που αρνήθηκε να πληρώσει τον φόρο υποτέλειας που πλήρωνε η αυτοκράτειρα Ειρήνη, με αποτέλεσμα να διπλασιαστεί το ποσό του φόρου.
Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του άνοιξε μέτωπο εναντίον των Σιιτών και προσπάθησε να τους εξαλείψει. Επέβαλε επίσης δυσβάσταχτους φόρους στους αγρότες, τους εμπόρους και τους τεχνίτες ενώ ο ίδιος συντηρούσε περίπου 4.000 σκλάβες και ερωμένες στο παλάτι του.
Ο Χαρούν κληροδότησε το Χαλιφάτο στους υιούς του και μετά το θάνατο του ξέσπασαν εμφύλιοι πόλεμοι που επέσπευσαν την τελική διάλυση του Χαλιφάτου.
Χρονολόγιο
- 763: Γέννηση.
- 780: Οδηγεί τον αραβικό στρατό στην πρώτη του εκστρατεία εναντίον του Βυζαντίου.
- 782: Φτάνει με τα στρατεύματα του έως το Βόσπορο. Αποκτά την ονομασία αρ-Ρασίντ (“ο Δίκαιος”) και ονομάζεται 2ος διάδοχος μετά τον αδερφό του, αλ-Χαντί.
- 786: Ο Χαρούν γίνεται χαλίφης μετά το μυστηριώδη θάνατο του αδερφού του.
- 791: Επανέναρξη του πολέμου εναντίον των Βυζαντινών.
- 795: Προς αποφυγή εξεγέρσεων φυλακίζει τον σιίτη Ιμάμη.
- 796: Μεταφέρει την πρωτεύουσα από τη Βαγδάτη στη Ράκα.
- 800: Διορίζει τον Ιμπραήμ ιμπν αλ-Αγλάμπ κυβερνήτη της Τυνησίας, μετατρέποντάς την ουσιαστικά σε αυτόνομο κράτος.
- 802: Κάνει δώρο δύο ελέφαντες στον Καρλομάγνο.
- 803: Θάνατος του βεζίρη Γιαχία.
- 805: Ο Χαρούν συντρίβει τον στρατό του Νικηφόρου Α’ στη μάχη του Κράσου.
- 806: Ο Χαρούν εξαπολύει τη μεγαλύτερη εκστρατεία στην ιστορία του Χαλιφάτου των Αββασιδών, εναντίον του αυτοκράτορα Νικηφόρου Α’. Ο αραβικός στρατός δηώνει την Καππαδοκία και αποχωρεί μετά από σύναψη ειρήνης που υποχρεώνει το Βυζάντιο σε καταβολή ετήσιου φόρου.
- 807: Ο αραβικός στρατός επιδράμει στην Κύπρο.
- 809: Πεθαίνει λόγω ενός τραύματος στο μάτι καθ’ οδόν προς το Χορασάν.
Εξαιτίας των μύθων γύρω από το όνομα του και των πολιτιστικών επιτευγμάτων κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, θεωρείται από τους ιστορικούς ως ένας από τους ικανότερους χαλίφηδες στην ιστορία.
Σήμερα
Ο Πρόεδρος των Η.Π.Α Θεόδωρος Ρούζβελτ, αποκαλούνταν από τις εφημερίδες Αρ-Ρασίντ, λόγω της συνήθειάς του να τριγυρίζει τις νύχτες στους δρόμους του Μανχάταν. Σύμφωνα με τους θρύλους λέγεται ότι ο Χαρούν Αρ-Ρασίντ τριγύριζε τις νύχτες στους δρόμους της Βαγδάτης, ντυμένος ως έμπορος.