Ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ (Enrico Berlinguer, Σασάρι της Σαρδηνίας, 25 Μαΐου 1922 – Πάδουα, 11 Ιουνίου 1984) ήταν Ιταλός πολιτικός, ηγέτης του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος (Partito Comunista Italiano ή PCI) από το 1972, οπότε εκλέχθηκε γραμματέας από το 13ο συνέδριο στο Μιλάνο, μέχρι τον θάνατό του. Ήταν γόνος οικογένειας ευγενών καταλανικής καταγωγής.
Θεωρείται ο πιο δημοφιλής ηγέτης του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, ο Μπερλίνγκουερ οδήγησε το κόμμα κατά τη διάρκεια μιας τεταμένης περιόδου στην ιστορία της Ιταλίας, που σημαδεύτηκε από τα Μολυβένια χρόνια και κοινωνικές συγκρούσεις, όπως το Θερμό Φθινόπωρο του 1969-1970. Ως ηγέτης του ΙΚΚ ακολούθησε μια μετριοπαθή στάση, επιδίωξε τη χειραφέτηση του κόμματος από τη Μόσχα, τον συγχρονισμό του κόμματος με τα δεδομένα της ιταλικής πολιτικής σκηνής και υποστηρίζοντας τον συμβιβασμό και την εθνική ενότητα. Η στρατηγική αυτή κατέληξε να ονομαστεί ευρωκομμουνισμός, και αυτός θεωρήθηκε ως ο κύριος εκπρόσωπος της. Στη συνέχεια υιοθετήθηκε από άλλα σημαντικά κομμουνιστικά κόμματα της Δυτικής Ευρώπης, όπως της Ισπανίας, της Πορτογαλίας, και αργότερα της Γαλλίας, η σημασία της ως πολιτική δύναμη εδραιώθηκε σε μια συνάντηση το 1977 στη Μαδρίτη μεταξύ των Μπερλίνγκουερ, Ζορζ Μαρσέ και Σαντιάγκο Καρίγιο. Ο Μπερλίνγκουερ ο ίδιος περιέγραψε αυτό το «εναλλακτικό» μοντέλο σοσιαλισμού, το οποίο διακρίνεται τόσο από το σοβιετικό μπλοκ και τον καπιταλισμό που εφαρμοζόταν από τις δυτικές χώρες κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ως terza via ή «τρίτο δρόμο», παρόλο που η χρήση του όρου δεν έχει σχέση με τον πιο κεντρώο τρίτο Δρόμο που εφαρμόστηκε από τους μεταγενέστερους πρωθυπουργούς Ρομάνο Πρόντι και Ματέο Ρέντσι.
Υπό την ηγεσία του Μπερλίνγκουερ, το ΙΚΚ έφθασε στο απόγειο της δύναμης του, κερδίζοντας σημαντικές νίκες στις περιφερειακές και τοπικές εκλογές του 1975, και το 34,4% των ψήφων στις γενικές εκλογές του 1976, το υψηλότερο ποσοστό του σε εκλογές και αριθμό εδρών. Με αυτή την αύξηση ισχύος, ο ίδιος διαπραγματεύτηκε τον Ιστορικό Συμβιβασμό με τους Χριστιανοδημοκράτες, υποστηρίζοντας την κυβέρνησή τους σε αντάλλαγμα για διαβούλευση σχετικά με πολιτικές αποφάσεις και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Έλαβε μια σθεναρή στάση κατά της τρομοκρατίας μετά την απαγωγή και δολοφονία του Άλντο Μόρο, και χρησιμοποίησε την επιρροή του ΙΚΚ ώστε να κατευθύνει τα ιταλικά εργατικά συνδικάτα για την συγκράτηση των μισθολογικών διεκδικήσεων, προκειμένου να αντιμετωπιστεί το σοβαρό ποσοστό πληθωρισμού της χώρας, μετά την πετρελαϊκή κρίση του 1973.
Ωστόσο, αυτές οι θέσεις δεν ανταπέδωσαν με επαρκείς παραχωρήσεις από την κυβέρνηση Τζούλιο Αντρεότι, οδηγώντας το ΙΚΚ να εγκαταλείψει τον κυβερνητικό συνασπισμό το 1979. Ο συνδυασμός της υπεράσπισης πολιτικών λιτότητας, η σκληρή στάση εναντίον των Ερυθρών Ταξιαρχιών και οι προσπάθειες συνεργασίας με το χριστιανοδημοκρατικό κόμμα επηρέασαν την εκλογική δύναμη του ΙΚΚ στις εκλογές του 1979, και ο Ιστορικός Συμβιβασμός τελικά έληξε το 1980. Το ΙΚΚ παρέμεινε εθνική αντιπολίτευση για το υπόλοιπο της θητείας του Μπερλίνγκουερ, διατηρώντας ένα στερεό πυρήνα υποστήριξης στις εκλογές του 1979 και του 1983, αλλά η κύρια δύναμη του από εκείνο το σημείο, θα παραμείνει σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.
Η θητεία του σημαδεύτηκε από τη ρήξη του κόμματος με τη Σοβιετική Ένωση, ειδικά μετά τη σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν το 1980. Ήταν εξαιρετικά δημοφιλής και κατά τη διάρκεια της ηγεσίας του το ΙΚΚ υπήρξε το μεγαλύτερο κομμουνιστικό κόμμα της Δύσης, καθώς έφτασε να έχει 1,8 εκατομμύρια μέλη. Ο Μπερλίνγκουερ είχε μια λιτή και σεμνή, αλλά χαρισματική προσωπικότητα, και παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπισε το ΙΚΚ κατά την διάρκεια του Ιστορικού Συμβιβασμού παρέμεινε ένας δημοφιλής πολιτικός, σεβαστός για τις αρχές του, τις πεποίθησεις του και την τολμηρή του στάση. Ο ίδιος χαρακτήρισε το ΙΚΚ ως ένα τίμιο κόμμα στην ρημαγμένη από τη διαφθορά πολιτική σκηνή της Ιταλίας, μια εικόνα που διατήρησε τη φήμη του κόμματος κατά τη διάρκεια του σκάνδαλου διαφθοράς Mani pulite. Έχει χαρακτηριστεί από τον Patrick McCarthy ως «o τελευταίος σημαντικός κομμουνιστής ηγέτης στη Δυτική Ευρώπη», και παραμένει ταυτισμένος με τους στόχους του Ευρωκομμουνισμού, την αντίθεση στην Σοβιετική καταπίεση στην Ανατολική Ευρώπη, και της δημοκρατικής αλλαγής στην Ιταλία. Ήταν άθεος.
Επιρροή στην Ελλάδα
Στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης, ο Μπερλινγκουέρ με τη σκέψη του επηρέασε το ΚΚΕ Εσωτερικού και, ευρύτερα, αρκετούς διανοούμενους, δημοσιογράφους και νεολαίους της ελληνικής ανανεωτικής Αριστεράς. Αντίθετα, το ΚΚΕ και η ΚΝΕ του επιτέθηκαν με σφοδρότητα, καθώς τον θεωρούσαν αποτυχημένο «ρεφορμιστή» που ουσιαστικά πρόδωσε την ιταλική εργατική τάξη.
Τον Μπερλινγκουέρ και την πολιτική του απέρριψε όμως και ο Ανδρέας Παπανδρέου, με σειρά άρθρων του το 1977 στην εφημερίδα «Εξόρμηση» (τότε επίσημο κομματικό όργανο του ΠΑΣΟΚ). Ο Παπανδρέου αναγνώριζε εντιμότητα και καλές προθέσεις στον Μπερλινγκουέρ, αλλά του ασκούσε έντονη κριτική για την αποτυχία του να φθείρει το ιταλικό «βαθύ κράτος» (μυστικές υπηρεσίες κτλ.) ενώ θεωρούσε πως οι Χριστιανοδημοκράτες ουσιαστικά τον είχαν παγιδεύσει, εξαναγκάζοντάς τον να ψηφίζει αντιλαϊκούς νόμους, χωρίς ο ίδιος και το κόμμα του να αποκτούν μερίδιο στην διαχείριση της κρατικής εξουσίας.
ΠΗΓΕΣ
- Συλλογικός Τόμος: ΠΑΣΟΚ και Εξουσία, 1980, επιμέλεια Πέτρος Παπασαραντόπουλος.