Ο,τι κι αν είναι να πει κάποιος για την Παρισινή Κομμούνα (18 Μαρτίου 1871 - 27 Μαΐου 1871) ίσως αξίζει να ξεκινήσει από αυτό: Ο Λένιν και η Κεντρική Επιτροπή άνοιξαν σαμπάνιες στην κυριολεξία τη μέρα που η Οκτωβριανή Επανάσταση (1917) άντεξε μία παραπάνω μέρα από την Κομμούνα του Παρισιού! Η εξέγερση του Παρισιού κατοχυρώθηκε ήδη ως μέτρο σύγκρισης των επαναστάσεων... Η Κομμούνα άντεξε μόλις 71 μέρες. Ωστόσο θεωρείται –και ορθώς– μία από τις σπουδαιότερες και ωραιότερες στιγμές της ανθρωπότητας.

Αυτές τις 71 ημέρες για πρώτη φορά στη νεότερη Ιστορία λειτούργησε η άμεση δημοκρατία και μάλιστα με τόσο ριζοσπαστικό τρόπο: είχαμε εναλλαγή στα αξιώματα, ισότητα στους μισθούς, μη αύξηση των ενοικίων, απαγόρευση των τόκων, αναστολή της αποπληρωμής των χρεών κ.λπ. Φέτος συμπληρώνονται 150 χρόνια από εκείνες τις μεγαλειώδεις 71 ημέρες της επανάστασης.

Οπως γράφει και ο ιστορικός Θανάσης Γάλλος («Αρχειοτάξιο», τεύχος 12, εκδ. Θεμέλιο), «ελάχιστα γεγονότα στην παγκόσμια ιστορία, με τόσο σύντομη διάρκεια και τόσο περιορισμένα γεωγραφικά, απέκτησαν τόσο ισχυρή απήχηση και δημιούργησαν έναν τόσο ισχυρό μύθο όσο η παρισινή Κομμούνα, η οποία θεωρήθηκε ως η πρώτη αμιγής εργατική εξέγερση και σοσιαλιστική επανάσταση». Η Κομμούνα προέκυψε μετά τη συντριπτική ήττα της Γαλλίας στον πόλεμο με την Πρωσία.

Στις 17 Φεβρουαρίου 1871 έκαναν θριαμβευτική πορεία στους δρόμους του Παρισιού και την ίδια μέρα ο Λουί Τιερ (γνωστός και ως Θιέρσος), που είχε αντιταχθεί στον Γαλλοπρωσικό πόλεμο και είχε κατηγορηθεί ως προδότης, κέρδισε τις εκλογές, μετά την παραίτηση του αυτοκράτορα Ναπολέοντα Γ'. Τα ξημερώματα της 18ης Μαρτίου 1871 (1η μέρα της Κομμούνας) προσπάθησε να επιβάλει την εξουσία του στο ανυπότακτο Παρίσι και οι εργάτες ξεσηκώθηκαν.

Μάχες, εκτελέσεις αλλά και νίκες των Κομμουνάρων ακολούθησαν, με τις κυβερνητικές δυνάμεις να επικρατούν εν τέλει πλήρως στις 28 Μαΐου 1871, έπειτα από μία εβδομάδα άγριων μαχών (γνωστή και ως «Η ματωμένη εβδομάδα»/«La semaine sanglante»). Κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων έως 40.000 κομμουνάροι σκοτώθηκαν (άλλοι τόσοι συνελήφθησαν), ενώ η Αντίδραση έχασε περίπου 1.000 άνδρες. Αν και «η Κομμούνα ποτέ δεν απείλησε σοβαρά το αστικό καθεστώς [...] ωστόσο και μόνο η ύπαρξή της έκανε το αστικό καθεστώς να αφηνιάσει» (Θανάσης Γάλλος, «Αρχειοτάξιο»).

Με αφορμή τη συμπλήρωση 150 χρόνων από το μεγαλειώδες γεγονός της Παρισινής Κομμούνας, η «Εφ.Συν.» παρουσιάζει τον λόγο που είναι σημαντική τόσα χρόνια μετά – μέσα από τα κείμενα δύο επιστημόνων (Βίκυ Καραφουλίδου, Ξένια Μαρίνου), την παρουσίαση φύλλων της Εφημερίδας της Κομμούνας (από τα αρχεία των ΑΣΚΙ, από τα οποία έχουμε μεταφράσει συγκεκριμένα τμήματά τους που αναδεικνύουν τη φιλοσοφία και ιδεολογία των κομμουνάρων), καθώς και παρουσίαση βιβλίων που έχουν εκδοθεί στα ελληνικά για την Κομμούνα του Παρισιού. Ολα αυτά είναι μια καλή αρχή για να έρθουμε σε επαφή με αυτό το μοναδικό γεγονός και να αναγνωρίσουμε χαρακτηριστικά κληρονομιάς της Κομμούνας και σε άλλες εξεγέρσεις (Μάης του ’68, Πολυτεχνείο κ.ά.).

Σημειώσεις για την ιστορία και την ερμηνεία της Παρισινής Κομμούνας (1871)

▶ Της Βίκυς Καραφουλίδου*

Η Κομμούνα του Παρισιού εξακολουθεί ακόμη και σήμερα, 150 χρόνια μετά, να συγκινεί και να γοητεύει, κατέχοντας μια βαρύνουσα θέση στη μακρά πορεία των πολιτικών και κοινωνικών αγώνων της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας. Οσοδήποτε όμως πολυσυζητημένη και πολλαπλά επενδυμένη με συμβολικό νόημα, δεν παύει να μας θέτει ερωτήματα: τι ακριβώς υπήρξε αυτό το μεγάλο επαναστατικό πείραμα της γαλλικής πρωτεύουσας, θεωρημένο στην ιστορική του προοπτική;

Κατ’ αρχάς, στην Κομμούνα διακρίνεται –παραφθαρμένο μεν αλλά εντούτοις επίμονο και ευδιάκριτο– εκείνο το νήμα που τη συνδέει με την κληρονομιά της Γαλλικής Επανάστασης. Είναι οι επίγονοι του Hébert και όχι μόνο. Οι κομμουνάροι εκδίδουν εφημερίδες με τίτλους χαρακτηριστικούς, οι οποίοι παραπέμπουν ευθέως στην εμπειρία και στην πολιτική μνήμη του 1793: L’ Ami du peuple, Le Père Duchêne, Le fils du Père Duchêne, Les lamentations de la mère Duchêne, L’ oeuil de Marat, La Montagne. Πρόκειται, με τρόπο ασαφή, ρευστό, αόριστο για μια σύγκρουση ενάντια σε ό,τι παραπέμπει πίσω στο Παλαιό Καθεστώς, μια μάχη απέναντι στη Μοναρχία και στην Εκκλησία, οι οποίες φέρονται να έχουν προδώσει τον λαό της πόλης. Μάλιστα, αυτή η συνιστώσα αριστερού γιακωβινισμού φέρει και μια ισχυρή πατριωτική διάσταση, που τώρα σχετίζεται άμεσα με την τραυματική ήττα στον Γαλλοπρωσικό πόλεμο και την κατοχή του Παρισιού.

Είναι συνεπώς οι εξωτερικές εξελίξεις που τροφοδοτούν την άνοδο του πολιτικού θερμομέτρου στο εσωτερικό, σε μια αξεδιάλυτη αλληλεπίδραση του «έξω» με το «μέσα» και αντιστρόφως, την οποία η σύγχρονη έρευνα έχει συχνά υπογραμμίσει αναφορικά με τη μηχανική των επαναστατικών φαινομένων εν γένει.

Από την άλλη πλευρά, ένας τέτοιος λαϊκός δημοκρατικός ριζοσπαστισμός της République δεν μένει στάσιμος. Με προεξάρχουσα τη μορφή του Auguste Blanqui (Ωγκίστ Μπλανκί) και την επίκληση στη λαϊκή επαναστατική βούληση, που νομιμοποιεί τη βία εναντίον των «προνομιούχων», ανανεώνεται και εμπλουτίζεται ως προς τα κοινωνικά του αιτήματά, αναπροσαρμόζοντας τις προτεραιότητες και τις ζητήσεις. Η Κομμούνα δεν αμφισβητεί την ιδιοκτησία στη μικρή της κλίμακα, η οποία άλλωστε δεσπόζει στη γαλλική οικονομία, της οποίας ο καπιταλιστικός μετασχηματισμός υστερεί σε σύγκριση με τους αγγλικούς αλματώδεις ρυθμούς.

Η Κομμούνα εκφράζει τα συμφέροντα των κατώτερων κοινωνικών ομάδων. Στις μέρες της, θεσπίζεται το πάγωμα των τιμών των ενοικίων, η απαγόρευση των τόκων, επιβάλλονται σκληροί περιορισμοί επί των ενεχυροδανειστηρίων, αναστέλλεται η αποπληρωμή των χρεών. Πίσω από όλα αυτά, διαφαίνεται η μορφή και η επίδραση της διδασκαλίας του Προυντόν.

Στον αντίποδα του συγκεντρωτικού πνεύματος που χαρακτήριζε τον γιακωβινισμό, κερδίζουν πλέον έδαφος τα αποκεντρωτικά και αντισυγκεντρωτικά στοιχεία, εκείνα που στρέφονται ανοικτά ενάντια στο κράτος: η παραγωγή στη μικρή κλίμακα, η αλληλοβοήθεια, ο μιουτουαλισμός, η κοοπερατίβα, ο συντεχνιακός συνδικαλισμός, η ομοσπονδία. Ολα διακρίνονται ακόμα ρευστά, απροσδιόριστα, σε μια μεθόριο αμφίσημη και δυσανάγνωστη, σε μια ιστορική στιγμή μετέωρη ανάμεσα στις παλιότερες επαναστατικές μνήμες και στις καινούργιες προτεραιότητες του εργατικού κινήματος.

Πράγματι, η παρουσία του εργατικού κόσμου στους κόλπους της Κομμούνας είναι κυρίαρχη. Μισθωτοί χειρώνακτες από κοινού με μικροτεχνίτες, μικροβιοτέχνες, μικρεμπόρους και υπαλλήλους. Πρόκειται πάντως για μια υπόθεση της πόλης, του άστεως, καθώς η ύπαιθρος, η μεγάλη αγροτική ενδοχώρα δεν ακολουθεί. Και οι ομόλογες της παρισινής Κομμούνες, π.χ. στη Μασσαλία, αφορούν και πάλι τα αστικά κέντρα. Εύστοχα λοιπόν έχει υποστηριχτεί πως πρόκειται για μια «εκδίκηση», για μια «ανακατάληψη» της πόλης, του κεντρικού αστικού ιστού από τους εργατικούς και πληβειακούς πληθυσμούς που είχαν ήδη αρχίσει να περιθωριοποιούνται στα περίχωρα και στις απομακρυσμένες, υποβαθμισμένες συνοικίες της.

Σε κάθε περίπτωση πάντως, η είσοδος των μαζών στην πολιτική σκηνή είναι εκρηκτική. Και το γεγονός αυτό από μόνο του αρκεί, παρά τον ιδεολογικά μεταιχμιακό χαρακτήρα του 1871, προκειμένου η Κομμούνα να αποτελέσει αντικείμενο διεκδίκησης και από τους δύο ισχυρούς πόλους της διασπασμένης ηγεσίας της πρώτης Διεθνούς. Για τον Μαρξ, ο Εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία συνιστά την πρώτη απόπειρα δημιουργίας μιας «δικτατορίας του προλεταριάτου», παρότι οι προυντονικές και έκδηλα αναρχικές αποχρώσεις της Κομμούνας, όπως και ο πατριωτικός, αντιπρωσικός χαρακτήρας της, έθεταν εμφανή προσκόμματα στον γερμανικό επιστημονισμό του. Από την άλλη, για τον Μπακούνιν, που κατήγγειλε τον «αυταρχικό σοσιαλισμό» των μαρξιστών, η Κομμούνα μπορούσε να υιοθετηθεί μάλλον ευκολότερα, παραβλέποντας αρκετά επιλεκτικά τις γιακωβίνικης υφής καταβολές της.

Η επανάσταση έκανε τους επαναστάτες

Και ο Αλφόνσος Θιέρσος; Κατά μία έννοια, ήταν αυτός που έδωσε την απάντηση. Η πρωτοφανής, ανηλεής στη σκληρότητά της, καταστολή τη «Ματωμένη Εβδομάδα» του Μαΐου, οι σωροί των πτωμάτων που γέμισαν φρίκη τους πάντες και έκαναν τον γύρο του κόσμου μέσα από το φωτογραφικό ρεπορτάζ, οι εξορίες και οι διώξεις που ακολούθησαν τη γενικευμένη σφαγή, «ξεκαθάρισαν» εν πολλοίς το πολιτικό και κοινωνικό στίγμα της Κομμούνας.

Οπως σημειώνει εύστοχα ο Γάλλος ιστορικός Μισέλ Βινόκ, η βία της αστικής παράταξης, που –έχοντας πλήρη ιδεολογική και πολιτική επίγνωση του εαυτού της– κινήθηκε με γνώμονα τον φόβο της μπροστά στο απειλητικό εγχείρημα της Κομμούνας, επέδρασε καθοριστικά στην αυτοσυνείδηση των εξεγερμένων. Η επανάσταση, με άλλα λόγια, έκανε τους επαναστάτες, και όχι το αντίστροφο, θυμίζοντάς μας έτσι, για ακόμη μία φορά, την ανοικτή δυναμική που ενυπάρχει στον πυρήνα των μεγάλων ιστορικών γεγονότων.

Τέλος, αυτή ακριβώς η αιματηρή και συντονισμένη παρέμβαση των κυβερνητικών δυνάμεων συνέβαλε με τη σειρά της καταλυτικά στη μυθοποίηση του 1871, ενίοτε λειαίνοντας ορισμένες από τις πλέον σκοτεινές απολήξεις της Κομμούνας. Λόγου χάρη, έχουμε την τάση, και σωστά, να θυμόμαστε πως το Παρίσι ενέπνευσε την Κροστάνδη, αλλά συγχρόνως γνωρίζουμε πως διεκδικήθηκε όχι μόνο από την αριστερή αλλά και από τη συντηρητική σκέψη.

Μάλιστα, μια τέτοια ιδιοποίηση της Κομμούνας από την ακροδεξιά διευκολύνθηκε από το γεγονός πως ορισμένοι από τους παλιούς συμμάχους των κομμουνάρων, όπως ο Victor Henri Rocheford, με όχημα τον εθνικισμό, τον αντισημιτισμό και τον αντικοινοβουλευτισμό, κατέληξαν στον μπουλανζισμό και έπειτα στο στρατόπεδο των anti-dreyfusards. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν αφορά πλέον και αμιγώς την ίδια την Κομμούνα στην ιστορική μοναδικότητά της αλλά στο φάσμα των ιδεολογικών μετεξελίξεών της, καθώς και στις κατοπινές «τύχες» της, δηλαδή τις ιδεολογικές ερμηνείες και τις πολιτικές επικλήσεις της. Πρόκειται, είναι ευρέως γνωστό, για ό,τι ονομάζουμε ιδεολογικές χρήσεις τις ιστορίας, απέναντι στις οποίες χρωστούμε πάντοτε μια οξυμένη κριτική οπτική προς πάσα κατεύθυνση.

📕 Βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε:
Michel Winock, «La Commune (1871-1971)», π. Esprit, Δεκέμβριος 1971, σ. 965-1014.
George Haupt, «La Commune comme symbole et comme exemple», Le movement social, Απρίλιος-Ιούνιος 1972, σ. 205-226.
Jacques Droz, Histoire général du socialisme, τομ. Α', Quadrige-PUF, Παρίσι 1997, σ. 527-533

* Η Βίκυ Καραφουλίδου είναι Ιστορικός των Ιδεών

150 χρόνια από την Παρισινή Κομμούνα

▶ Της Ξένιας Μαρίνου*

Το 1973 η ιστορικός Ζαν Γκαγιάρ, κάνοντας μια πρώτη αποτίμηση της ιστοριογραφικής παραγωγής με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από την Παρισινή Κομμούνα, σχολίασε αιχμηρά την προτροπή του Μαξ Γκαλό προς τους ιστορικούς να «αφήσουν τους νεκρούς με τους νεκρούς», επισημαίνοντας ότι για τη σύγχρονη ιστοριογραφία η Κομμούνα είναι ακόμα ζωντανή. Φαίνεται λοιπόν ότι, όσες επέτειοι και αν παρέλθουν, το επαναστατικό γεγονός του 1871 θα συνεχίσει να διχάζει, τόσο επιστημονικά όσο και πολιτικά.

Μετά από τα επαναστατικά κινήματα του 1820, του 1830 και του 1848, τα οποία εξαπλώθηκαν και αναδιαμόρφωσαν πολιτικά και χωροταξικά τον παγκόσμιο χάρτη, η Παρισινή Κομμούνα, αν και εγκλωβισμένη κατά κύριο λόγο στη γαλλική πρωτεύουσα, προκαλεί ισχυρότερους φόβους ή και ελπίδες στην εν πολλοίς σαστισμένη Ευρώπη. Εκτοτε πυροδοτεί το ενδιαφέρον διαφορετικών επιστημών, δεδομένου ότι αποτελεί ταυτοχρόνως μια ιστορία κοινωνική, πολιτική, ταξική· μια ιστορία του εργατικού κινήματος και των επαναστατικών ομάδων· μια ιστορία επιτήρησης, προπαγάνδας και καταστολής· μια ιστορία ιδεολογιών και εννοιών· μια ιστορία των πόλεων και όπως δείχνουν οι νέες κατευθύνσεις της ιστοριογραφίας, μια ιστορία διεθνισμού με παγκόσμιες προεκτάσεις.

Το 2006 η αναθεωρημένη έκδοση μιας κριτικής βιβλιογραφίας για την Παρισινή Κομμούνα (Robert Le Quillec, Bibliographie critique de la Commune de Paris 1871, La Boutique de l’Histoire, 2006) κατέγραφε 5.000 εκδόσεις για την επανάσταση του 1871. Σε αυτές θα πρέπει πλέον να προστεθούν οι νεότερες δουλειές των τελευταίων δεκαετιών, που παρουσιάζονται σε μεγάλο βαθμό στα διεθνή συνέδρια της χρονιάς που διανύουμε, καθώς και μια πλούσια εκδοτική παραγωγή στα είδη της μυθοπλασίας, κυρίως λογοτεχνίας και κόμικ. Αν σε όλα αυτά συμπεριλάβουμε τα εκατοντάδες αφιερώματα ηλεκτρονικών περιοδικών, εφημερίδων και ιστοσελίδων, το συνολικό υλικό μοιάζει απροσπέλαστο.

Η Παρισινή Κομμούνα προκαλεί το ενδιαφέρον καθώς στέκεται αινιγματική στο σταυροδρόμι των επαναστάσεων της νεότερης Ιστορίας. Αποτελεί μια νικηφόρα απόπειρα επανάστασης που προλαβαίνει να δημιουργήσει, έστω πρόσκαιρα, πολλαπλές αναπαραστάσεις ενός νέου, διαφορετικού κόσμου. Γι’ αυτό και η καταστολή που θα ακολουθήσει είναι συστηματική και διαρκεί χρόνια. Αποτυπώνεται στην εγκύκλιο που αποδέχονται οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες ως προς τη δίωξη της Διεθνούς Ενωσης Εργατών, στις εκτελέσεις της αιματηρής εβδομάδας, στα στρατοδικεία, στις εξορίες, τις απελάσεις, στη διαπόμπευση των κρατουμένων και στις ποινές που επιβάλλονται ερήμην σε όσους κατόρθωσαν να διαφύγουν.

Η καταστολή αντικατοπτρίζεται στην ανέγερση του ναού της Σακρέ-Κερ (Basilique du Sacré Cœur) στο ψηλότερο σημείο της πόλης για τον «εξαγνισμό» του Παρισιού, στην αναδιαμόρφωση της αστυνομίας των μεγάλων πόλεων, στην εντατικοποίηση του βαθμού επιτήρησης της ζωής των πολιτών, στη λογοκρισία που θα εφαρμοστεί για περίπου δέκα χρόνια, στην κρυφή χρηματοδότηση και φανερή βράβευση ευνοϊκών προς το καθεστώς εκδόσεων, από τις οποίες αρκετά αφηγήματα επικρατούν και αναπαράγονται ακόμα και σήμερα. Το ανανεωμένο ενδιαφέρον που εκδηλώνεται τα τελευταία χρόνια γύρω από την επανάσταση του 1871 έχει να μας πει λοιπόν πολλά για τη σύνθετη ιστορία του 19ου αιώνα, ενώ επίσης αποκαλύπτει μια αγωνία απέναντι σε σημερινά αδιέξοδα.

* Η Ξένια Μαρίνου γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Ζάκυνθο. Σπούδασε στο Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου ολοκλήρωσε και τις μεταπτυχιακές σπουδές της στην Ιστορία του Γαλλικού Πολιτισμού. Το 2014 υποστήριξε τη διατριβή της με θέμα «Η Παρισινή Κομμούνα (1871) και η Ελλάδα». Το βιβλίο της «Αστικός Τύπος και ελληνικές συμμετοχές στον γαλλοπρωσικό πόλεμο και την Παρισινή Κομμούνα» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΚΨΜ

Βιβλία & ταινίες

Ενα τέτοιο γεγονός δεν θα μπορούσε παρά να απασχολήσει τόσο ερευνητές και επιστήμονες όσο και συγγραφείς και λογοτέχνες, ακόμη και κινηματογραφιστές («Η νέα βαβυλωνία» των Γκριγκόρι Κόζιντσεφ και Λεονίντ Τράουμπεργκ, «Οι μέρες της Κομμούνας» - κινηματογραφημένη θεατρική παράσταση του Μπέρτολτ Μπρεχτ, «Η γιορτή της Μπαμπέτ» του Γκάμπριελ Αξελ, «1871» του Κεν ΜακΜάλεν, «Η Κομμούνα» του Πίτερ Γουότκινς κ.ά.).

Ωστόσο, στην ελληνική βιβλιογραφία δεν υπάρχουν όσα αναγνώσματα θα περίμενε κανείς, και όσα υπάρχουν είναι από συγκεκριμένους εκδοτικούς οίκους, γεγονός ενδεικτικό ίσως πως ακόμη και 150 χρόνια μετά, το θέμα «Παρισινή Κομμούνα» θεωρείται από δύσκολο έως επικίνδυνο (για λόγους που ελπίζω όλοι να κατανοούμε).

● «Η ΚΡΑΥΓΗ ΤΟΥ ΛΑΟΥ - Ιστορίες από την Παρισινή Κομμούνα» των Ζαν Βωτρέν, Ζακ Ταρντί (εκδόσεις ΚΨΜ)

Πρόκειται για ένα λαϊκό εικονογραφημένο μυθιστόρημα από την Παρισινή Κομμούνα. Χρειάστηκαν τέσσερα χρόνια για να ολοκληρώσει ο Ταρντί αυτή την τιτάνια εικονογραφική δουλειά, ενώ πριν από αυτόν ο Βωτρέν είχε αφιερώσει άλλα τρία χρόνια για τη συγγραφή του βιβλίου.

● «ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΟΔΟΦΡΑΓΜΑΤΑ - Αστικός Τύπος και ελληνικές συμμετοχές στον Γαλλοπρωσικό Πόλεμο και την Παρισινή Κομμούνα» της Ξένιας Μαρίνου (εκδόσεις ΚΨΜ)

Ο ακήρυχτος πόλεμος των αθηναϊκών εφημερίδων εξελίσσεται στη σκιά της επανάστασης του Παρισιού και κορυφώνεται κατά τη διάρκεια της καταστολής της. Από τις σελίδες τους θα παρελάσουν ιστορικές στιγμές της γαλλικής μητρόπολης, με αλήθειες, ψέματα και άφθονη κυβερνητική προπαγάνδα. Οι ελληνικές συμμετοχές στην Παρισινή Κομμούνα προκαλούν αμηχανία στην Αθήνα του 1871 και μπαίνουν στο περιθώριο της επικαιρότητας. Ολες τις παραπάνω πτυχές εξετάζει η ιστορικός του Γαλλικού Πολιτισμού, Ξένια Μαρίνου, σε αυτό το βιβλίο.

● «ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑ - ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΦΑΝΤΑΣΙΑΚΟ ΤΗΣ ΠΑΡΙΣΙΝΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΑΣ» της Κρίστιν Ρος (Εκδόσεις των Ξένων)

Η συγγραφέας (καθηγήτρια Συγκριτικής Λογοτεχνίας) δεν επιχειρεί τη χρονολογική παράθεση των συμβάντων της Παρισινής Κομμούνας, αλλά μια ανασύσταση της εξέγερσης, κυρίως μέσα από τις πολιτικές επινοήσεις, τις διαδικασίες χειραφέτησης και το πώς όλα αυτά ήταν ορατά στις καθημερινές πρακτικές των κομμουνάρων. Πρόκειται για μια ανασύσταση με βάση όσα είπαν και σκέφτηκαν οι κομμουνάροι για ό,τι έκαναν, ποιες λέξεις, ποιους όρους και ποιες εκφράσεις επινόησαν, δανείστηκαν, συζήτησαν ή απέρριψαν. Η έκφραση «κοινοτική πολυτέλεια» είναι μία από αυτές και αντανακλά νέες μορφές αλληλεγγύης και ανατροπής των κοινωνικών ιεραρχιών, το πώς να ανθίσει η ομορφιά στους κοινούς χώρους και το πώς η τέχνη είναι εγγενής σε κάθε όψη της καθημερινότητας, συμπεριλαμβανομένης της εργασίας!

● «Η ΠΑΡΙΣΙΝΗ ΚΟΜΜΟΥΝΑ ΤΟΥ 1871 ΚΑΙ Η ΙΔΕΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ» του Μιχαήλ Μπακούκιν (εκδ. Ελεύθερος Τύπος)

Πρόκειται για το πρώτο από τα κείμενα του Μπακούνιν που αναφέρεται στην Παρισινή Κομμούνα του 1871. Την Κομμούνα, της οποίας ο ίδιος ο Μαρξ δέχτηκε εκ των υστέρων την επιτυχία, αφού θεωρούσε (νωρίτερα) πως η σύσταση επαναστατικών κομμουνών είναι ουτοπία.

● «Η ΠΑΡΙΣΙΝΗ ΚΟΜΜΟΥΝΑ - ΜΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ» των Πιότρ Κροπότκιν, Νίκου Β. Αλεξίου (εκδ. Ελεύθερος Τύπος)

Πρόκειται για χρονολογική ανασκόπηση των εξεγέρσεων και επαναστάσεων από το 1789 στο 1830 και 1840 και φυσικά της Κομμούνας του Παρισιού, ως της πρώτης μεγάλης αστεακής εξέγερσης της σύγχρονης εποχής, που αποτελεί ορόσημο στην ιστορία του παγκόσμιου εργατικού κινήματος και της ανθρώπινης χειραφέτησης γενικότερα. «Η Κομμούνα ήταν μια επανάσταση του 21ου αιώνα, ενώ η Ρωσική Επανάσταση ήταν μια επανάσταση του 19ου αιώνα», είχε επισημάνει η Ελλη Παπά στο βιβλίο της «Η Κομμούνα του 1871 - Επανάσταση του 21ου αιώνα» (εκδ. Δελφίνι - που ωστόσο είναι εξαντλημένο).

● «Η ΠΑΡΙΣΙΝΗ ΚΟΜΜΟΥΝΑ 18 ΜΑΡΤΙΟΥ-28 ΜΑΪΟΥ 1871: ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΚΑΙ ΜΕΡΙΚΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΠΟΥ ΕΙΠΩΘΗΚΑΝ ΓΙ’ ΑΥΤΗΝ» (Εκδόσεις των Συναδέλφων)

Το βιβλίο είναι ακριβώς αυτό που λέει ο τίτλος του. Πέρα από τα γεγονότα, αναλύει αυτό που πράγματι συνέβη: πώς η Κομμούνα έδωσε στη δημοκρατία τη βάση πραγματικά δημοκρατικών θεσμών, ίσως και χωρίς να είναι αυτός ο αρχικός της στόχος. Ειδικά όσον αφορά στοιχεία όπως η πάλη ενάντια σε καταπιεστικές πολιτικές δομές, η οικονομική απελευθέρωση της εργασίας υπέρ του εργάτη και η ίδια η χειραφέτηση της εργασίας που επετεύχθησαν τότε, όλα αυτά κάνουν τα προτάγματα της Κομμούνας πιο σύγχρονα από ποτέ, τώρα, 150 χρόνια μετά.

Εφημερίδες της Κομμούνας

Πρόκειται για το τελευταίο φύλλο της Εφημερίδας της Κομμούνας, «Journal Officiel de la Republique Francaise sous LA COMMUNE», Τετάρτη 24 Μαΐου 1871. Στις 27 Μαΐου 1871 η επανάσταση αυτή κατέρρευσε από το Καθεστώς και την Αντίδραση, βάναυσα αλλά ηρωικά. Το τι γράφει το τελευταίο αυτό φύλλο, πέρα από το αριστουργηματικό των βαθιά επαναστατικών και δημοκρατικών λόγων, φανερώνει (έστω και υποδόρια) την απελπισία των εξεγερμένων αυτές τις τελευταίες ώρες. Και φυσικά αποδεικνύει τον απίστευτο ηρωισμό τους, ακόμη και μέσα σε αυτή την απελπιστική κατάσταση, λίγες ώρες πριν από το τέλος...

Διαβάζουμε, μεταξύ άλλων, ένα εξαιρετικό μήνυμα που απευθύνει η Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας (το οποίο μας φέρνει στον νου μνήμες από τη δική μας εξέγερση του Πολυτεχνείου):

«Στρατιώτες του στρατού των Βερσαλιών! Ο λαός του Παρισιού δεν θα πιστέψει ποτέ ότι μπορείτε να στρέψετε εναντίον του τα όπλα σας, όταν το στήθος του λαού ακουμπήσει το δικό σας στήθος. Τα χέρια σας θα τραβηχτούν πίσω, μπροστά στην πράξη αυτή που θα είναι μια πραγματική αδελφοκτονία!
Οπως κι εμείς, έτσι κι εσείς είστε προλετάριοι, όπως κι εμείς έτσι κι εσείς έχετε συμφέρον να μην αφήσετε στους βασιλόφρονες, τους συνωμότες, το δικαίωμα να πιουν το αίμα σας, όπως πίνουν τον ιδρώτα σας.
Ο,τι κάνατε στις 18 Μαρτίου θα το κάνετε ξανά (σ.σ. την πρώτη μέρα της επανάστασης ο στρατός που έστειλαν τα Ανάκτορα ενώθηκε με τον εξεγερμένο λαό του Παρισιού και δεν δόθηκε μάχη, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί εκ νέου στρατός, καθώς πολλοί έμειναν με τους κομμουνάρους).
Και ο λαός δεν θα πολεμήσει ανθρώπους που τους αντιμετωπίζει σαν αδέρφια και θα ήθελε να καθίσει μαζί τους σε ένα τραπέζι δημοκρατικό για την Ελευθερία και την Ισότητα.
Ελάτε σε μας αδέρφια, ελάτε σε μας – τα χέρια μας είναι ανοιχτά!

Πιο κάτω διαβάζουμε:

«Πολίτες,
η πόρτα του Σεν Κλου είναι πολιορκημένη από τέσσερις πλευρές ταυτοχρόνως [...], παραβιάστηκε από τους Βερσαλιέρους, οι οποίοι έχουν ήδη εξαπλωθεί σε ένα τμήμα του παρισινού εδάφους. Αυτό το κακό όχι μόνο δεν μας αποθαρρύνει αλλά δρα προωθητικά για εμάς: ο Λαός, ο οποίος εκθρόνισε τους βασιλιάδες, ο Λαός ο οποίος γκρέμισε τις Βαστίλες (σ.σ. οκτώ πύργοι, που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στις διαμάχες στο εσωτερικό της Γαλλίας και κατά το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας της χρησιμοποιήθηκαν ως κρατικές φυλακές από τους βασιλείς της), ο Λαός του 1789, ο Λαός του 1793, ο Λαός της Επανάστασης δεν μπορεί να χάσει σε μία μέρα το δώρο της απελευθέρωσης της 18ης Μαρτίου!

Παριζιάνοι,
ο αγώνας αυτός που αναλάβαμε δεν μπορεί να εγκαταλειφθεί από κανέναν! Διότι είναι ο αγώνας του μέλλοντος ενάντια στο παρελθόν, της Ελευθερίας (Liberté) ενάντια στον δεσποτισμό, της Ισότητας (Égalité) ενάντια στο μονοπώλιο, της Αδελφοσύνης (Fraternité) ενάντια στην υποτέλεια, της Αλληλεγγύης (Solidarité) των λαών απέναντι στον εγωισμό των καταπιεστών.
ΣΤΑ ΟΠΛΑ!
Επομένως, ΣΤΑ ΟΠΛΑ! (σ.σ. είναι και ο πρώτος στίχος του γαλλικού εθνικού ύμνου). Ολο το Παρίσι ας υψώσει οδοφράγματα και πίσω από τους αυτοσχέδιους τοίχους να ρίξει στους εχθρούς την πολεμική του κραυγή, τη φωνή του πολέμου, τη φωνή της περηφάνιας του, της πρόκλησής του αλλά και τη φωνή της νίκης του! Γιατί το Παρίσι με τα οδοφράγματα είναι απαραβίαστο.
Από όλους τους δρόμους να σηκώσετε το λιθόστρωτο [καθώς]:
- οι οβίδες που πέφτουν στο χώμα και όχι στο λιθόστρωτο είναι λιγότερο επικίνδυνες
- το λιθόστρωτο (σ.σ. τα γνωστά «παβέ» που σήκωσαν και στον Γαλλικό Μάη του 1968) είναι καινούργιο μέσο άμυνας και πρέπει να τα συσσωρεύσετε σε κάθε στενό και σε όλα τα πατώματα όλων των σπιτιών.
Το επαναστατικό Παρίσι, το Παρίσι των μεγάλων ημερών ας κάνει το καθήκον του! Η Κομμούνα και η Επιτροπή της Κοινής Σωτηρίας θα κάνουν το δικό τους.
Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας
Ant. Arnaud [Αντουάν Αρνό], E. Eudes [Εμίλ Εντ], F. Gambon [Φερντινάρντ Γκαμπό], G. Ranvier (Γκαμπριέλ Ρανβιέρ)

▶ Στις 20 Μαρτίου 1871 (δύο μέρες μετά την εξέγερση) κυκλοφόρησε και η Εφημερίδα των Κομμούνας (JOURNAL OFFICIEL - REPUBLIQUE FRANCAISE - LA COMMUNE)

Σε αυτό το φύλλο ο εκδότης Βικτόρ Μπιουνέλ γράφει μεταξύ άλλων: «Η έκδοση αυτή είναι το πιο πολύτιμο τεκμήριο των όσων συμβαίνουν». Αναγγέλλει πως είναι κάτι εξαιρετικά σημαντικό, πως τα φύλλα της εφημερίδας δεν μπόρεσαν να φτάσουν στην επαρχία λόγω της πολιορκίας του Παρισιού από τους Πρώσους και πως θα εκδοθούν όλα τα φύλλα (19 Μαρτίου-24 Μαΐου 1871)

◀ Ανακοίνωση της Κομμούνας για τη σχέση Κράτους - Εκκλησίας

«Η Κομμούνα του Παρισιού,
Δεδομένου ότι η πρώτη από τις αρχές της Γαλλικής Δημοκρατίας είναι η Ελευθερία
Δεδομένου ότι η ελευθερία της συνείδησης είναι η πρώτη των ελευθεριών
Δεδομένου ότι ο προϋπολογισμός των αναγνωρισμένων θρησκευμάτων είναι αντίθετος προς την αρχή αυτή, γιατί φορολογεί τους πολίτες ενάντια στη δική τους πίστη
Και δεδομένου πως πράγματι ο Κλήρος υπήρξε συνένοχος της μοναρχίας στα εγκλήματα εναντίον της Ελευθερίας
Αποφασίζουμε ότι:
Αρθρο 1ο: Η Εκκλησία χωρίζεται από το κράτος.
Αρθρο 2ο: Ο προϋπολογισμός που δίνεται από το κράτος στην Εκκλησία (θρησκείες) καταργείται.
Αρθρο 3ο: Ολη η ιδιοκτησία (κινητή ή ακίνητη) που ανήκει στην Εκκλησία και σε θρησκευτικές οργανώσεις ανήκει πλέον στο κράτος.
Αρθρο 4ο: Θα διεξαχθεί αμέσως έρευνα για αυτά τα ιδιόκτητα αγαθά της Εκκλησίας, ώστε να δούμε ποια και τι είναι και να τεθούν αμέσως στη διάθεση του έθνους.
Η Κομμούνα του Παρισιού»

▶ Ο Μπλανκί καταγγέλλει εδώ πως όσοι παρέδωσαν το Παρίσι στους Πρώσους τώρα κυνηγούν και καταδικάζουν τους κομμουνάρους.

Ποιος ήταν: Ο Ογκίστ Μπλανκί, ο επονομαζόμενος και «φυλακισμένος», ήταν Γάλλος σοσιαλιστής επαναστάτης. Στις 9 Μαρτίου 1871 καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο. Ο Αδόλφος Θιέρσος, επικεφαλής της κυβέρνησης τότε, έχοντας επίγνωση της επιρροής του Μπλανκί στο παρισινό σοσιαλιστικό κίνημα, τον συνέλαβε στις 17 Μαρτίου 1871 (μία ημέρα πριν από την έναρξη της εξέγερσης) ενώ φιλοξενούνταν, άρρωστος, στο σπίτι ενός φίλου του γιατρού στο Μπορντό. Ο Μπλανκί εξελέγη από την Κομμούνα επικεφαλής του νέου δημοτικού συμβουλίου σε πολλές γειτονιές του εξεγερμένου Παρισιού, ενώ εξακολουθεί να είναι φυλακισμένος έξω από το Παρίσι και καταξιώνεται από την πλειοψηφία των κομμουνάρων που ζητούν την απελευθέρωσή του. Μάλιστα, οι κομμουνάροι ζητούν να ανταλλάξουν ομήρους που είχαν πιάσει οι ίδιοι και να μην τους εκτελέσουν αν απελευθέρωναν τον Μπλανκί. Ωστόσο ο Θιέρσος επιμένει στην άρνησή του, αναπόφευκτα οι όμηροι εκτελούνται και στις 21 Μαΐου αρχίζει η «Ματωμένη εβδομάδα», η αιματηρή καταστολή των κομμουνάρων από τον τακτικό στρατό που βρισκόταν στις Βερσαλίες – σε αυτούς αναφερόμαστε ως Βερσαλιέρους.

Μεταξύ άλλων, ο Μπλανκί γράφει:

«Πολίτες,
οι άνθρωποι είναι ένα τίποτα. Μόνο οι αξίες είναι αθάνατες! Εχοντας εμπιστοσύνη στο δίκαιο και το μεγαλείο του σκοπού μας, αρνούμαστε την καταδίκη μας από την Αντίδραση, στρεφόμενοι στη δικαιοκρισία όλης της ανθρωπότητας! Ακόμη κι αν εμείς χαθούμε, η ανθρωπότητα είναι αυτή που θα βάλει στο ένδοξο βάθρο όλους εμάς τους μάρτυρες που τώρα πηγαίνουν στο ανόσιο ικρίωμα ο δεσποτισμός και η Αντίδραση.
Ζήτω η Δημοκρατία!
Blanqui»

▶ Φύλλο της 23ης Μαΐου 1871 (τέσσερις μέρες πριν από το τέλος...)

Σε αυτό το φύλλο αναφέρεται η σύλληψη του Γκιστάβ Φλουράν (G. Flourens), Γάλλου επαναστάτη της Κομμούνας. Ενώθηκε με τους κομμουνάρους στις 18 Μαρτίου 1871, εκλέχτηκε και μέλος της Κομμούνας και ονομάστηκε «στρατηγός». Ηταν από τους πλέον ηρωικούς ηγέτες της εξέγερσης και μετά από μια μάχη με τους Βερσαλιέρους, το πρωινό της 3ης Απριλίου 1871, βρήκε καταφύγιο σε ένα πανδοχείο, όπου και συνελήφθη και εκτελέστηκε).

Διαβάζουμε το τι είπε ο ίδιος κατά την απόδοση της καταδικαστικής ετυμηγορίας εναντίον του:

«Πολίτες,
Σχετικά με τις κατηγορίες που μου αποδίδετε, αισθάνομαι την υποχρέωση να διαμαρτυρηθώ εντόνως απέναντι στην παραβίαση όλων των δικαιωμάτων που έχουν να κάνουν με το Σύνταγμα (σ.σ. το οποίο φυσικά έχει ήδη καταργήσει η Αντίδραση!). Ο κατηγορούμενος πρέπει να δικάζεται από τους ομοίους του. Αυτό είναι το “γράμμα του νόμου”.
Επομένως, αρνούμαι πλήρως στους πατενταρισμένους δολοφόνους της Αντίδρασης τον τίτλο των “δικαστών”!
[...]
Εμαθα, μέσα από μια μακρά εμπειρία ανθρώπινων πραγμάτων, ότι η ελευθερία ενισχύεται από το αίμα των μαρτύρων.
Αν το δικό μου μπορεί να ενισχύσει την ένωση της πατρίδας και της ελευθερίας, ευχαρίστως την προσφέρω στους δολοφόνους και τους σφαγιαστές της χώρας.
Σας χαιρετώ εν αδελφοσύνη
G. Flourens»

📚 Από το αρχείο των ΑΣΚΙ - ΑΡΧΕΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

πηγη: https://www.efsyn.gr