Ο Χάρτης της Μεγάλης Ελλάδος | Πηγή Εικόνας: in.gr

Το όραμα της Μεγάλης Ιδέας μετρά τη “γέννησή” της στα ταραχώδη χρόνια του Απελευθερωτικού Αγώνα των Ελλήνων, παρόλο που ορισμένα στοιχεία της είχαν κάνει την εμφάνισή τους και πρωτύτερα, όπως το στοιχείο του Ρομαντισμού, το οποίο διακρίνεται από τα χρόνια του Διαφωτισμού. Αν και η ημερομηνία “γέννησής” της τοποθετείται στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης, διατυπώθηκε με καθαρότητα και θέρμη αρκετά χρόνια αργότερα, και συγκεκριμένα το 1844, με αφορμή τη συζήτηση στην Εθνοσυνέλευση της 3ης Σεπτεμβρίου σχετικά με τα δικαιώματα των αυτόχθονων έναντι των ετερόχθονων, από τον Ιωάννη Κωλέττη. Καθώς ήταν και ο πρώτος, ο οποίος απέδωσε σε αυτό το όραμα έναν όρο και περιεχόμενο, κατέληξε να θεωρείται και ο “πατέρας” της Μεγάλης Ιδέας.

Η Μεγάλη Ιδέα ως βασικό ζήτημα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής

Από τη στιγμή της διατύπωσής της από τον Κωλέττη η Μεγάλη Ιδέα πολύ γρήγορα οδηγήθηκε στο σημείο να επηρεάσει σχεδόν το σύνολο του ελληνικού κράτους, με αποτέλεσμα να αποτελεί μία κύρια επιδίωξη αρκετών κυβερνήσεων σχεδόν για 80 ολόκληρα χρόνια, κυρίως στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής. Η Μεγάλη Ιδέα, επί της ουσίας, αποτελούσε ένα όραμα, το οποίο δε συνιστούσε κάτι διαφορετικό από την απελευθέρωση και την ενσωμάτωση όλων των ιστορικών ελληνικών χωρών σε μία ενιαία «Ελληνική Αυτοκρατορία». Για να πραγματοποιούνταν το συγκεκριμένο όραμα, θα έπρεπε, δηλαδή, να ενσωματωθούν η Θεσσαλία, η Μακεδονία, η Θράκη, τα Επτάνησα, τα Δωδεκάνησα, η Κρήτη, η Κύπρος, η Μικρά Ασία και ο Πόντος στις περιοχές που ήδη τότε συγκροτούσαν το ελληνικό κράτος. Απέκτησε σε αρκετά σύντομο χρονικό διάστημα μία τεράστια δυναμική σε όλη τη χώρα και συνδέθηκε στενά με το εδαφικό περιεχόμενο της χώρας, και κυρίως με την επιδίωξη για την ανασύσταση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Παρόλο όμως που την Μεγάλη Ιδέα ασπάστηκε σχεδόν ολόκληρο το σύνολο του ελληνικού πληθυσμού, υπήρχε σε μεγάλο βαθμό μια αναντιστοιχία ανάμεσα στα μέσα με τον επιδιωκόμενο σκοπό. Ένθερμος υποστηρικτής της Μεγάλης Ιδέας αποτέλεσε και ο ίδιος ο Όθωνας, ο οποίος πίστευε πως η παραπαίουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία θα έδινε τη σειρά της σε μία ενδεχόμενη ελληνική, με τον ίδιο να κληρονομεί τον θρόνο του σουλτάνου. Ωστόσο, όπως θα αποδειχθεί, η πεποίθηση αυτή του Όθωνα μόνο ως αφελής θα μπορούσε να χαρακτηριστεί.

Προσωπογραφία του Ιωάννη Κωλέττη | Πηγή Εικόνας: Η Μηχανή του Χρόνου

Το επεισόδιο του Μουσούρου

Μοιραία, το όραμα της Μεγάλης Ιδέας και η υποστήριξη αυτού οδηγούσε σε αντιπαράθεση την Ελλάδα με την Τουρκία, φτάνοντας μάλιστα και τη δεκαετία του 1840, με το επεισόδιο του Μουσούρου, οι σχέσεις των δύο χωρών να οδηγηθούν σε κρίση, με αποτέλεσμα να διακοπούν οι διπλωματικές επαφές ανάμεσά τους, κάτι το οποίο επηρέασε τα ελληνικά συμφέροντα με τα προβλήματα που δημιούργησε στα ελληνικό εξαγωγικό εμπόριο. Πιο συγκεκριμένα, ο Μουσούρος διορίστηκε ως πρεσβευτής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Αθήνα με την πεποίθηση πως η ελληνική του καταγωγή, καθώς επίσης και η γνώση της ελληνικής γλώσσας θα αποτελούσαν μία σημαντικότατη πηγή πληροφοριών προς την οθωμανική πλευρά, σε μία χρονική περίοδο, όπου η επεκτατική πολιτική του Κωλέττη προξενούσε μια ανασφάλεια στη γείτονα χώρα ως προς τις προθέσεις της Ελλάδος. Στο πλαίσιο της δυσπιστίας αυτής, ο Μουσούρος φαίνεται πως εξαντλούσε την αυστηρότητά του, όποτε του παρουσιαζόταν η ευκαιρία, και κυρίως με την άρνηση θεωρήσεων διαβατηρίων που επεδείκνυε σε αρκετούς Έλληνες, οι οποίοι επιθυμούσαν να ταξιδέψουν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, επικαλούμενος αρκετές φορές αόριστες διπλωματικές δικαιολογίες. Ένα τέτοιο περιστατικό στάθηκε η αιτία για την αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης, η οποία προκάλεσε με τη σειρά της την ακόμη πιο αυστηρή αντίδραση της Πύλης. Το τελεσίγραφο της οθωμανικής πλευράς δεν άργησε να δοθεί. Είτε ο Κωλέττης θα παρουσιαζόταν στην οικία του Μουσούρου προκειμένου να απολογηθεί για το “ατυχές” συμβάν είτε ο Πρέσβης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θα αποχωρούσε από την Ελλάδα, όπως κι έγινε, ύστερα από την ελληνική άρνηση. Πολύ γρήγορα όμως η Ελλάδα, μεταξύ πολλών παραγόντων, συμπεριλαμβανομένου και του ξαφνικού θανάτου του Κωλέττη, για να ξεπεράσει το πλήγμα που δημιουργήθηκε στην οικονομία της, αναγκάστηκε να αναθεωρήσει τη στάση της.

Απόρροιες του οράματος της Μεγάλης Ιδέας

Η αδυναμία της Αθήνας όμως να διαχειριστεί τις κρίσεις που παρουσιάστηκαν δεν αφορούσαν μόνο τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, αλλά επηρέασαν και τις αντίστοιχες ελληνοβρετανικές. Η ρήξη που επήλθε ανάμεσα σε Ελλάδα και Βρετανία ξεκίνησε κυρίως από τη βρετανική διεκδίκηση δύο νησιών, Ελαφόνησος και Σαπιέντζα, τα οποία η Βρετανία θεωρούσε πως ανήκαν στα Επτάνησα και διεκδικούσε την προσάρτησή τους. Σαν αποτέλεσμα της αντίδρασης της Αθήνας, το 1850 ο βρετανικός στόλος προχώρησε στον αποκλεισμό των ελληνικών λιμανιών. Βέβαια το συγκεκριμένο περιστατικό έληξε αισίως χάρη στη γαλλορωσική παρέμβαση. Και στις δύο περιπτώσεις όμως κατέστη σαφής η αδιαλλαξία που επέδειξε η ελληνική κυβέρνηση, η οποία απέρρεε και από το έντονο αίσθημα του εθνικισμού που επικρατούσε, απόρροια της επίδρασης της Μεγάλης Ιδέας. Στην υιοθέτηση της Μεγάλης Ιδέας από τεράστια μερίδα του πληθυσμού, και από την πολιτική μερίδα της χώρας, συντελούσε, μέχρι ενός βαθμού, και η ασάφεια που επικρατούσε όσον αφορά στα σύνορα της ελληνικής επικράτειας, η οποία παραχωρούσε τη δυνατότητα αρκετών ελιγμών προσαρμοσμένων με την εκάστοτε περίπτωση. Συνεπώς, και μόνο στην πιθανότητα συρρίκνωσης της ελληνικής επικράτειας η Ελλάδα αντιδρούσε σπασμωδικά επιδεικνύοντας τεράστια αδιαλλαξία και διπλωματική ανικανότητα αρκετές φορές, η οποία απέρρεε σε μεγάλο βαθμό από την επικράτηση του μεγαλοϊδεατισμού, ο οποίος κατέληγε αρκετές φορές να παρασύρει τη χώρα σε λάθος χειρισμούς, προκειμένου η Ελλάδα να μην παρεκκλίνει από τον “εθνικό” σκοπό της.

Πηγές:

Γεωργής, Γ., (1996). Στις απαρχές της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής,  Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη. 

Κλάψης, Α., (2019). Πολιτική και διπλωματία της ελληνικής εθνικής ολοκλήρωσης ,1821-1923, Αθήνα: Εκδόσεις Πεδίο.

Κωστής, Κ., (2018). <<Τα κακομαθημένα παιδιά της ιστορίας : Η διαμόρφωση του ελληνικού κράτους, 18ος – 21ος αιώνας>>, Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.

Κάτσικας, Χ., (2017).  Ο ναυτικός αποκλεισμός της Ελλάδας από την Αγγλία για 3.750 δραχμές. Ανακτήθηκε από https://www.efsyn.gr/arheio/istorika/95186_o-naytikos-apokleismos-tis-elladas-apo-tin-agglia-gia-3750-drahmes (τελευταία πρόσβαση: 06/03/2024).

Ιστορίες της Μεγάλης Ιδέας (2022). Ανακτήθηκε από https://www.in.gr/2022/12/10/language-books/book/istories-tis-megalis-ideas/ (τελευταία πρόσβαση: 06/03/2024).

Μίλεσης, Σ. Η Μεγάλη Ιδέα, που γεννήθηκε εξαιτίας της διαμάχης αυτόχθονων και ετερόχθονων. Καλαμαράδες εναντίον Καπεταναίων. Ανακτήθηκε https://www.mixanitouxronou.gr/i-megali-idea-poy-gennithike-exaitias-tis-diamachis-aytochthonon-kai-eterochronon-kalamarades-enantion-kapetanaion/ (τελευταία πρόσβαση: 06/03/2024).
10 Μαρτίου 2024