Loading...

Κατηγορίες

Τετάρτη 28 Οκτ 2020
Εθνική Αντίσταση / O καλλιτέχνης στα χρόνια της Κατοχής και Αντίστασης
Κλίκ για μεγέθυνση

 

Αντίσταση θέατρο
 

Όποτε ο καλλιτέχνης βρέθηκε στη δίνη της Ιστορίας, άνοιξε την πόρτα της δημιουργίας και έδωσε δυναμικό παρών. Και μέσα από αυτό το παρών κάθε φορά επαναδιατύπωνε τον ρόλο του, ξαναγράφοντας, πάει να πει, το συμβόλαιό του με την τέχνη του, αλλά και με την κοινωνία. Η έναρξη του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, η Κατοχή, η Αντίσταση, αποτέλεσαν ένα γόνιμο πεδίο συμμετοχής, δράσης και δημιουργικής έκφρασης. Πώς λειτούργησε όμως ο καλλιτέχνης της δεκαετίας του '40; Πώς απάντησε στα ιστορικά προτάγματα και πώς αποτυπώνεται η δική του συμμετοχή σ' αυτή την ταραγμένη στιγμή της πρόσφατης ελληνικής Ιστορίας;

 

"Ο καλλιτέχνης απαντάει στην πρόκληση των καιρών και δίνοντας το παρών οδηγείται και σε μια επαναδιατύπωση του ρόλου του στην κρίσιμη αυτή περίοδο" μας λέει η ιστορικός Ιωάννα Παπαθανασίου, διευθύντρια Ερευνών στο ΕΚΚΕ, με τη βοήθεια της οποίας θα επιχειρήσουμε να σκιαγραφήσουμε τους ρόλους του Έλληνα καλλιτέχνη μετά την κήρυξη του πολέμου και να θυμηθούμε τη συμβολή του στα ιστορικά πεπραγμένα.

"Εγκαταλείποντας τη μοναξιά του Μεσοπολέμου και κυρίως της δικτατορίας του Μεταξά, ο καλλιτέχνης δίνει το παρών και ως ενεργό κομμάτι της κοινωνίας συνδιαμορφώνει την εικόνα της πραγματικότητας και του μεγάλου αιτούμενου, έτσι όπως αυτό αναπροσαρμόζεται κάθε φορά. Από το Όχι της 28ης Οκτωβρίου, που εκφράζεται μέσα από τις γιγαντοαφίσες που φιλοτεχνούν γνωστοί εικαστικοί της εποχής -για να χρησιμοποιήσω δύο μόνο ονόματα, ο Κώστας Γραμματόπουλος και ο Γιώργος Γουναρόπουλος-, περνάμε στην αποτύπωση της πείνας και του τραγικού χειμώνα του 1941. Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η εικαστική δημιουργία της Άννας Κινδύνη και του Βάλια Σεμερτζίδη. Η πρώτη στα έργα της 'μαύρης περιόδου', όπως χαρακτήρισε τις δημιουργίες της στην πρώτη κατοχική περίοδο, εικονογράφησε με κάρβουνο τους αποστεωμένους ανθρώπους, τις μαυροφορεμένες λιγνές μανάδες, τα απεγνωσμένα βλέμματα, την πείνα και τον θάνατο. Ο δεύτερος, μετέφερε την εικόνα του λιμού, στη συλλογή τα 'Παιδιά της πείνας', που δημιουργεί από το 1941 μέχρι τις αρχές του '43".

Είναι η περίοδος που αρχίζει να αναπτύσσεται το ΕΑΜ και οι καλλιτέχνες μέσα από τους κόλπους του περνούν πια στην Αντίσταση, αλλά και στο μεγάλο κύμα αλληλεγγύης. "Πράγματι, το κάλεσμα στην Αντίσταση επαναπροσδιορίζει την καλλιτεχνική δημιουργία της περιόδου και στη φάση αυτή η συγκρότηση του ΕΑΜ καλλιτεχνών είναι καθοριστική" υπογραμμίζει η Ιωάννα Παπαθανασίου. Γιατί; τη ρωτάμε. "Πριν το γιατί πρέπει να πούμε ότι περνάμε πια σε μια φάση στρατευμένης απολύτως τέχνης, η οποία εκφράζεται με αφισέτες, με προπαγανδιστικά τρικ, με στήσιμο παράνομων εντύπων, με σφραγίδες, με σχεδιασμό κουπονιών για την οικονομική ενίσχυση του αγώνα. Σ' αυτού του είδους την τέχνη η χαρακτική, και μάλιστα η ξυλογραφία, παίρνει την πρωτοκαθεδρία, καθώς το ξύλο χαράζεται πιο εύκολα και, κυρίως, δεν σπανίζει στα χρόνια της Κατοχής. Το ΕΑΜ Καλλιτεχνών λοιπόν γίνεται κομβικός κρίκος στον αγώνα για την απελευθέρωση αλλά και, με έναν τρόπο, για την ενίσχυση της πολιτικής πρότασης του ΕΑΜικού μετώπου. Συμμετέχοντας δυναμικά στον αγώνα για την απελευθέρωση, ανεξάρτητα από τον βαθμό της κομματικής ένταξης, οι καλλιτέχνες συμβάλλουν στη διάχυση της πολιτικής πρότασης του ΕΑΜ και των μαζικών οργανώσεών του, που δεν είναι άλλη από τη λαοκρατία, δηλαδή την ενεργό συμμετοχή της κοινωνίας στις πολιτικές και κοινωνικές διεργασίες της επόμενης μέρας".

Το 1943 βρίσκει το ΕΑΜ Καλλιτεχνών με βασικούς συντονιστές τον γνωστό χαράκτη Τάσο και τον γλύπτη Μέμο Μακρή. Δυο διαφορετικοί δημιουργοί, δυο διαφορετικές εκφάνσεις της τέχνης και τεχνοτροπίες, συμβαδίζουν στον κοινό δρόμο για την Απελευθέρωση. "Η άνοιξη του 1943 είναι μια κομβική στιγμή, γιατί το ΕΑΜ Καλλιτεχνών φαίνεται ότι ακολουθεί τους δύο διαφορετικούς δρόμους της Αντίστασης. Κάποιοι φεύγουν για το βουνό, κάποιοι μένουν στην πόλη. Στην πόλη, μέσα στην παρανομία, το συσσίτιο των καλλιτεχνών λειτουργεί καθημερινά στο εκκενωμένο από τα γλυπτά του Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Το συσσίτιο και η λέσχη που λειτουργεί στη διπλανή αίθουσα -και που θα συνεχίσουν να λειτουργούν και μετά την απελευθέρωση- γίνονται ο βασικός χώρος ζύμωσης των εικαστικών, των ηθοποιών, των μουσικών, των λογοτεχνών και όλων των ανθρώπων της τέχνης και των γραμμάτων που σιτίζονται απ' αυτό καθημερινά".

Θρυλικές παρέες του κινήματος

Μέσα σε αυτό το μαζικό, όπως εξελίσσεται, κίνημα, δεν είναι αλήθεια ότι εντοπίζουμε κάποιες θρυλικές παρέες; ρωτάμε τη γνωστή ιστορικό. "Συναντάμε παρέες οι οποίες συνδέονται και με διαφορετικά εργαστήρια. Η πιο χαρακτηριστική από αυτές είναι η 'παρέα του Μετς', που απαρτίζεται από κάποιους καλλιτέχνες που συχνάζουν στο εργαστήρι του γλύπτη Θανάση Απάρτη μαζί με τους μαθητές του. Ο Απάρτης είναι ο μεγάλος δάσκαλος της Κατοχής. Γυρίζει στην Αθήνα από το Παρίσι στην έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και στο εργαστήρι του στο Μετς βρίσκονται σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής ο Τάσος και η σύντροφός του Λουκία Μαγγιώρου, ο Φώτης Ζαχαρίου, ο Μέμος Μακρής, μαθητές του όπως ο Κλέαρχος Λουκόπουλος και η Νάτα Μελά, αλλά και η Βάσω Κατράκη που συχνά περνάει από εκεί. Ένα άλλο εργαστήρι ήταν αυτό του Γιάννη Κεφαλληνού, απ' όπου πέρασαν ο Χρήστος Δαγκλής, ο Γιώργης Δήμου πριν βγει στο βουνό και, νομίζω, ο Δημήτρης Μεγαλίδης".

 

Δυναμικό ωστόσο παρών δίνουν και οι ηθοποιοί στον αγώνα. "Δεν είναι τυχαίο ότι συγκροτείται το ΕΑΜ ηθοποιών και ότι στο ΚΚΕ συμμετέχουν μεγάλα ονόματα όπως η Ντιριντάουα, αλλά και ο Αιμίλιος Βεάκης" λέει η Ιωάννα Παπαθανασίου. Και, βέβαια, ποιος μπορεί να παραγνωρίσει τη δουλειά που γίνεται στο εργαστήριο του Κουν, όπου συμμετέχει ο Σεβαστίκογλου, ή να προσπεράσουμε καλλιτέχνες όπως ο Μάνος Χατζιδάκις και η ΕΠΟΝίτικη παρέα του Παγκρατίου ή ο Κατράκης, ο Μίμης Φωτόπουλος και τόσοι άλλοι που έδωσαν δυναμικό παρών.

 

Αντίσταση

Η τέχνη υποστηρίζει κυρίως τη μνημείωση του αγώνα

Τι γίνεται όμως στο βουνό την ίδια περίοδο;

"Στο βουνό η αποστολή είναι πιο συγκεκριμένη. Η τέχνη υποστηρίζει κυρίως τη μνημείωση του αγώνα. Η φωτογραφία, το σκίτσο, το θέατρο, αλλά και ο κινηματογράφος επιστρατεύονται ως τα μέσα εκείνα που θα φιλοτεχνήσουν το μεγαλείο της Αντίστασης και το αποτύπωμα της μνήμης. Από το καλοκαίρι του 1943 στο βουνό ανεβαίνει ο Δημήτρης Μεγαλίδης, ο οποίος τίθεται επικεφαλής του κινηματογραφικού συνεργείου του ΕΛΑΣ, στο οποίο συμμετέχουν ο κινηματογραφιστής Θανάσης Παπαδούκας και ο Κώστας Μακρής.

Καθοριστική είναι η συμμετοχή του Βάλια Σεμερτζίδη, που, αν και βρίσκεται σε ειδικό ρόλο διερμηνέα λόγω της καλής γνώσης της ρωσικής γλώσσας, φιλοτεχνεί μοναδικές εικόνες του αντάρτικου. Εξίσου κομβικός και ο ρόλος του Σπύρου Μελετζή, που γίνεται ο επίσημος φωτογράφος του αγώνα. Εκείνος όμως που θα φιλοτεχνήσει τη σφραγίδα της ΠΕΕΑ είναι ο Γιώργης Δήμου. Κι εκείνος που θα συγκροτήσει το θέατρο του βουνού είναι ο Βασίλης Ρώτας".

Αν οι καλλιτέχνες έβαλαν ο καθένας την ψηφίδα του για τη συγκρότηση του πορτρέτου του αγώνα, υπήρξαν και εκείνοι που φρόντισαν αυτές οι ψηφίδες να παραμείνουν ζωντανές. "Ο Ασαντούρ Μπαχαριάν, μέλος του ΕΑΜ Καλλιτεχνών, είναι ο άνθρωπος που φρόντισε από πολύ νωρίς να διασώσει τα έργα και τις μνήμες, τα οποία μέσα από τις διώξεις των καλλιτεχνών που ακολούθησαν, αλλά και λόγω της περιορισμένης παραγωγής τους, κινδύνευσαν να χαθούν".

Ο καλλιτέχνης τότε στάθηκε φάρος στον αγώνα μιας κοινωνίας που πίστεψε στις συλλογικότητες και στο αύριο. Τραγική ειρωνεία σήμερα το ότι ο καλλιτέχνης στέκει μόνος, αόρατος, απαξιωμένος, αφρόντιστος.

πηγη:https://www.avgi.gr

 
© Copyright 2011 - 2024 Στύξ - Ανεξάρτητη Πολιτισμική και Πολιτική Εφημερίδα της Βόρειας Πελοποννήσου