Ο Πάπας Γρηγόριος Α΄ (Papa Gregorio I, 540 – 12 Μαρτίου 604), κοινώς γνωστός ως Άγιος Γρηγόριος ο Μέγας, ήταν Πάπας της Καθολικής Εκκλησίας από τις 3 Σεπτεμβρίου του 590 έως τον θάνατό του το 604. Είναι ο Ποντίφηκας με τον οποίο ξεκινά η μεσαιωνική περίοδος της Δύσης της ενιαίας τότε Χριστιανικής Εκκλησίας. Μετά το θάνατό του αγιοποιήθηκε. Συγκαταλέγεται ανάμεσα στους μεγάλους διδασκάλους της Καθολικής Εκκλησίας και η μνήμη του τιμάται στις 3 Σεπτεμβρίου. Στην Ορθόδοξη Εκκλησία είναι γνωστός ως Άγιος Γρηγόριος ο Διάλογος και η μνήμη του τιμάται στις 12 Μαρτίου. Στην Ανατολή του δόθηκε η προσωνυμία Διάλογος, εξαιτίας ενός ομώνυμου έργου του (“Liber Dialogorum” – Βιβλίο Διαλόγων).
Το έργο του
Εργογραφία
Η εργογραφία του Γρηγορίου είναι πλούσια και χαρακτηρίζεται από την απλότητα του λόγου, τη σαφήνεια, τον καλό χειρισμό της γλώσσας και τη θεολογική εμβρίθεια. Η φήμη του ως εκκλησιαστικού Πατέρα στηρίζεται στις ιδέες που μετέδωσε στις μελέτες του για την πνευματική ζωή.
- Liber Dialogorum (Βιβλίο Διαλόγων). Το έργο γράφτηκε ανάμεσα στα έτη 593-594. Αποτελείται από τέσσερα βιβλία. Σε αυτά εμπεριέχονται οι βίοι, τα θαύματα και οι προφητείες πολλών Ιταλών αγίων, κληρικών, μοναχών και λαϊκών. Μεταφράστηκε στην ελληνική γλώσσα από τον ελληνικής καταγωγής πάπα Ζαχαρία (741-752) και γρήγορα γνώρισε σημαντική διάδοση. Στο έργο αυτό οφείλει ο Γρηγόριος την προσωνυμία ο Διάλογος, η οποία του αποδόθηκε από την ανατολική εκκλησιαστική παράδοση.
Κριτική έκδοση του κειμένου βλ. στους τόμους 251(1978), 260(1979) και 265(1980) της σειράς SCh. Η ελληνική μετάφραση του Α΄, Γ΄ και Δ΄ Βιβλίου υπάρχει στην PL 77, 148 κεξ. , ενώ του Β΄ Βιβλίου στην PL 66, 126-203. Νεοελληνική μετάφραση του έργου εκπόνησε ο Ιερομ. Ιωάννης μ. (Μέσκος), Αγίου Γρηγορίου του Μεγάλου, Διάλογοι ήτοι Βίοι και θαύματα των εν Ιταλία οσίων και περί εξόδου ψυχών και αιωνιότητος, Βιβλία τέσσερα, Μετάφραση στα Νέα Ελληνικά – Πρόλογος – Εισαγωγή – Σημειώσεις, Έκδοσις Συνοδείας Ιερομ. Ιωάννου, Κελλίον «Κοιμήσεως της Θεοτόκου», Αγία Άννα – Άγιον Όρος 1988.
Το 1987, ο Francis Clark δημοσίευσε το δίτομο, περίπου 800 σελίδων βιβλίο του “The Pseudo-Gregorian Dialogues”, (Οι Ψευδο-Γρηγοριανοί Διάλογοι) ισχυριζόμενος ότι οι Διάλογοι ήταν μια ψευδεπίγραφη “σύνθεση δανείων” (εράνισμα) από άλλες πηγές, δημιουργημένη σχεδόν έναν αιώνα μετά τον θάνατο του Γρηγορίου από κάποιον που είχε πρόσβαση στα παπικά αρχεία (γραφέα ή βιβλιοθηκάριο).
- Liber Regulae Pastoralis (Βιβλίο Ποιμαντικού Κανόνα). Το έργο γράφτηκε το έτος 591. Πρόκειται στην ουσία για ένα ποιμαντικό εγχειρίδιο, που στοχεύει στην εξύψωση του λειτουργήματος του ιερέα και του μυστηρίου της ιερoσύνης. Είχε μεγάλη απήχηση στα μεταγενέστερα χρόνια, ενώ μέχρι και τις ημέρες μας προκαλεί το ενδιαφέρον στους ιερατικούς κύκλους της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας.
Το σύγγραμμα διαδόθηκε και στην ανατολική Εκκλησία. Ο ίδιος ο Γρηγόριος, σε Επιστολή του, η οποία γράφτηκε τον Ιανουάριο του έτους 602, παρέχει την πληροφορία πως το έργο είχε μεταφραστεί στα ελληνικά (Epistula 12, 6, CCL 140A, 976). Τη μετάφραση εκπόνησε ο πατριάρχης Αντιοχείας Αναστάσιος Β΄ (599-609), σύγχρονος του Γρηγορίου. Η μετάφραση αυτή, δυστυχώς, έχει χαθεί.
Την κριτική έκδοση του συγγράμματος βλ. στη σειρά SCh 381-382(1992).
- Expositio in beatum Job, libri XXXV (Εξήγηση στο μακάριο Ιώβ, βιβλία 35). Το έργο φέρει και την ονομασία Moralia (Ηθικά). Με αυτόν τον τίτλο, άλλωστε, είναι περισσότερο γνωστό. Πρόκειται για σπουδαίο και εμβριθές ερμηνευτικό υπόμνημα με ηθικές προεκτάσεις. Το σύγγραμμα αυτό το αφιέρωσε στο φίλο του Λέανδρο Σεβίλλης, ο οποίος και τον παρότρυνε στη σύνταξή του.
Κριτική έκδοση του συγγράμματος βλ. στους τόμους 143, 143Α, 143Β (1979-1985) της σειράς CCL. Επίσης βλ. τους τόμους 32bis(1975), 212(1974), 221(1975) και 476(2003) της σειράς SCh.
- Homiliae in Hiezechihelem prophetam (Ομιλίες στον προφήτη Ιεζεκιήλ), SCh 327(1986) και 360(1990).
- XL Homiliarum in Evangelia Libri duo (40 Ομιλίες στα Ευαγγέλια, βιβλία δύο), PL 76, 1075-1312.
- Expositio in Canticum Canticorum (Εξήγηση στο Άσμα Ασμάτων), SCh 314(1984).
- Expositio in Librum primum Regum (Εξήγηση στο Βιβλίο Α΄ Βασιλειών), SCh 351(1989), 391(1993), 432(1998), 449(2000), 469(2003) και 482(2004).
- Μέσα από την εργασία του Magna Moralia, εισήγαγε την έννοια των επτά θανάσιμων αμαρτημάτων.
- Διασώθηκαν, επίσης, 814 Επιστολές του Γρηγορίου. Βλ. την έκδοσή τους στον 77ο τόμο της PL. Επίσης βλ. στη σειρά CCL 140-140A (1982) και στη σειρά SCh 370-371 (1991).
Βιβλιογραφία
Βιογράφος του Αγίου Γρηγορίου είναι ο Ιωάννης, διάκονος Ρώμης (έτος γέννησης άγνωστο, θάνατος πρό του 882 μ.Χ.). Ο Johannes, επονομαζόμενος Hymonides, ήταν γύρω στα μέσα του 9ου αιώνα μοναχός στο Monte Cassino, και αργότερα διάκονος της εκκλησίας της Ρώμης. Έχοντας καλή μόρφωση, συνδέθηκε στενά με τον Αναστάσιο, βιβλιοθηκάριο της Εκκλησίας της Ρώμης (θάνατος 879μ.Χ.), και κατά προτροπή του πάπα Ιωάννη VIII (872-82) συνέγραψε τον βίο του Αγίου Γρηγορίου, βασισμένος στα έργα του και σε αποσπάσματα επιστολών που είχαν διασωθεί στα παπικά αρχεία. Το έργο διαιρείται σε 4 τόμους: το Α’ αφηγείται τη ζωή του Αγίου μέχρι την άνοδό του στον παπικό θρόνο. Το Β’ το έργο του ως πάπα. Το Γ’ την διδασκαλία του και το συγγραφικό του έργο. Το Δ’ την πνευματική του εξέλιξη. Έκδοση Mabillon (“Acta SS. ord. S. Benedicti”, I, 398-496; “Acta SS.”, March, II, 137-211; P.L., LXXV, 50 sqq.).
- F. Gastaldelli, “Teologia e retorica in S. Gregorio Magno”, Salesianum 29(1967), 269-299.
- G. Cremascoli, “La Bibbia nella ‘Regula Pastoralis’ di S. Gregorio Magno”, Vetera Christianorum 6(1969), 47-70.
- C. Dagens, “L’ Église universelle et le monde oriental chez saint Grégoire le Grand”, Istina 20(1975), 457-475.
- του ίδιου, Saint Grégoire le Grand. Culture et expérience chrétienne, Paris 1977
- L. La Piana, Teologia e ministeri della parola in S. Gregorio Magno, Palermo 1987
- Gregorio Magno e il suo tempo, XIX Incontro di studiosi dell’ antichità cristiana in collaborazione con l’ École Française de Rome, Roma 9-12 maggio 1990, Roma 1991 [Συλλογικός Τόμος]
- M. Fiedrowicz, Das Kirchenverständnis Gregors des Grossen. Eine Untersuchung seiner exegetischen und homiletischen Werke, Freiburg – Basel – Wien 1995.
- Φ. Σ. Ιωαννίδη, “Γρηγόριος Μέγας ο Διάλογος και Ιωάννης της Κλίμακος. Παράλληλες αναγνώσεις στη σκιαγράφηση του ποιμένα και του έργου του”, Επιστημονική Επετηρίδα Θεολογικής Σχολής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης,Τμήμα Θεολογίας,Νέα Σειρά,Τιμητικό Αφιέρωμα στον Ομότιμο Καθηγητή Νικόλαο Αθ. Ματσούκα 12(2002), 133-150.