Οι συννομοθέτες της ΕΕ κατέληξαν σε προσωρινή συμφωνία την Τρίτη (5 Μαρτίου) σχετικά με τους κανόνες που θα απαγορεύσουν τα προϊόντα τα οποία πρόερχονται από καταναγκαστική εργασία από τις αγορές εισαγωγών και εξαγωγών του μπλοκ, ανατρέποντας έτσι τις προσδοκίες ότι ο νόμος θα αποτύγχανε να περάσει εντός της τρέχουσας νομοθετικής θητείας μετά από πολύμηνες καθυστερήσεις.

Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και των εκπροσώπων των 27 κρατών μελών ολοκληρώθηκαν σε λίγο περισσότερο από ένα μήνα, αφού ξεκίνησαν μόλις στις 30 Ιανουαρίου.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε τις εργασίες για τον νομοθετικό φάκελο το 2022 με αφορμή τις αυξανόμενες εκκλήσεις των ακτιβιστών για τα ανθρώπινα δικαιώματα, καθώς περίπου 28 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως υπόκεινται σε καταναγκαστική εργασία.

Ο νόμος ρυθμίζει τις καταχρήσεις που εντοπίζονται στην αλυσίδα εφοδιασμού των εμπορεύσιμων προϊόντων, αλλά θα διερευνά επίσης τα προϊόντα που συνδέονται με κρατικά προγράμματα τα οποία διαπιστώνεται ότι παραβιάζουν τις διεθνείς συμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Μια από τις πιο προβεβλημένες υποθέσεις των τελευταίων ετών ήταν το σύστημα καταναγκαστικής εργασίας που αξιολογήθηκε το 2022 από το Γραφείο της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (OHCHR) στην κινεζική περιοχή Xinjiang, όπου οι κινεζικές αρχές διαπιστώθηκε ότι πραγματοποίησαν εκτεταμένες παραβιάσεις κατά της μουσουλμανικής εθνικής μειονότητας των Ουιγούρων.

Η απαγόρευση της καταναγκαστικής εργασίας στην Ευρώπη θα τεθεί σε ισχύ το νωρίτερο το 2027, μετά από μια τριετή περίοδο χάριτος – και η εφαρμογή της θα βασίζεται σε αξιολογήσεις που θα διενεργούνται είτε από τις εθνικές αρχές είτε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εάν οι φερόμενες παραβιάσεις λαμβάνουν χώρα εκτός της επικράτειας της ΕΕ.

Η τελική απόφαση σχετικά με την απαγόρευση, την απόσυρση ή την αναστολή ενός προϊόντος θα λαμβάνεται από την αρχή που διενήργησε την έρευνα – και θα ισχύει για όλα τα άλλα κράτη μέλη όπου το προϊόν διακινείται, βάσει της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης.

Ενώ η νομοθεσία οδεύει τώρα προς την τελική σφραγίδα έγκρισης στην επόμενη συνεδρίαση της ολομέλειας του Κοινοβουλίου τον Απρίλιο, η φιλελεύθερη ευρωβουλευτής Svenja Hahn, η οποία προέρχεται από το γερμανικό FDP – δήλωσε ότι η συμφωνία ήταν μόνο «προφορική». Το εθνικό κόμμα από το οποίο προέρχεται η συγκεκριμένη ευρωβουλευτής έχει αποκτήσει τη φήμη τελευταία ότι μπλοκάρει τις συμφωνίες στις Βρυξέλλες.

«Εξακολουθεί να αποτελεί πρόβλημα το γεγονός ότι η Επιτροπή δεν υπέβαλε εκτίμηση επιπτώσεων με τη νομοθετική της πρόταση. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τις αρχές της καλής νομοθέτησης», πρόσθεσε, επισημαίνοντας μια ρήτρα επανεξέτασης «δύο χρόνια μετά την έναρξη ισχύος του νόμου» σχετικά με το κατά πόσον αυτός είναι επαρκώς στοχευμένος.

Σωσίβιο για τους κατασκευαστές ηλιακών συλλεκτών της Ευρώπης;

Η προβληματική ευρωπαϊκή βιομηχανία ηλιακής ενέργειας – υπό την πίεση των άφθονων και φθηνών ηλιακών συλλεκτών από την Κίνα – είχε ποντάρει στην απαγόρευση της καταναγκαστικής εργασίας για να εξαλείψει μέρος του ανταγωνισμού, ιδίως ύστερα από την αναστολή άμεσα εμπορικών μέτρων κατά των κινεζικών ηλιακών μονάδων.

Ένα σημαντικό ποσοστό των κινεζικών ηλιακών πάνελ έχει συνδεθεί με καταναγκαστική εργασία – με την περιοχή των Ουιγούρων να αντιπροσωπεύει πάνω από το ένα τρίτο της παγκόσμιας παραγωγής πολυσιλικόνης (το βασικό υλικό για τα ηλιακά πάνελ) από πέρυσι.

Ωστόσο, στο σχέδιο νόμου που συμφωνήθηκε την Τρίτη, οι διαπραγματευτές των κρατών μελών εισήγαγαν λιγότερο περιεκτικούς λόγους για την απαγόρευση προϊόντων. Για παράδειγμα, πρέπει να ζητείται η γνώμη των χωρών της ΕΕ προτού η Επιτροπή κηρύξει οποιοδήποτε προϊόν ως συνδεόμενο με καταναγκαστική εργασία. Στη συνέχεια, η Κομισιόν θα κληθεί να αξιολογήσει αν το αγαθό αυτό είναι κρίσιμο, καθυστερώντας την απαγόρευση.

Στις περιπτώσεις όπου οι εθνικές αρχές είναι υπεύθυνες για την τελική απόφαση, μπορούν να επιλέξουν την εντολή αναστολής του προϊόντος – αντί της διάθεσής του – έως ότου ο κατασκευαστής ή ο προμηθευτής μπορέσει να αποδείξει ότι οι δραστηριότητές του ή οι αλυσίδες εφοδιασμού του έχουν απαλλαγεί από την καταναγκαστική εργασία. Επιπλέον, εάν ένα μέρος του προϊόντος μπορεί να αντικατασταθεί, η απαγόρευση θα ισχύει μόνο για το μέρος αυτό.