Loading...

Κατηγορίες

Πέμπτη 03 Νοέ 2022
Η παιδική εργασία και τα δικαιώματα του παιδιού
Κλίκ για μεγέθυνση




















Ιωάννα Κουρού

 

Πολλαπλές παιδικές ηλικίες διαφορετικών ταχυτήτων και ευκαιριών - Τα δικαιώματα του παιδιού στην παιδική εργασία

Με αφορμή τις συζητήσεις για τη ραγδαία κλιμάκωση της παιδικής φτώχειας σε επίπεδο ΕΕ τα τελευταία χρόνια (Eurostat 2022) και την καταπάτηση των δικαιώματα των παιδιών, αξίζει να αναφερθούμε στο ζήτημα της παιδικής εργασίας -που εμφανίζεται ακόμα και στις σύγχρονες κοινωνίες- και στο πώς αυτή μετασχηματίζεται στο πέρασμα των χρόνων και από κοινωνία σε κοινωνία, αλλά και στην αναγκαιότητα καταπολέμησής της.

Αρχικά, τόσο το παιδί όσο και η παιδική ηλικία αποκτούν διαφορετικά νοήματα στην εκάστοτε κοινωνία και στο πέρασμα του χρόνου. Αποτελεί, δηλαδή, ένα ζήτημα κοινωνικής κατασκευής ο ορισμός του παιδιού και της παιδικής ηλικίας, καθώς έχουν λάβει διαφορετικές ερμηνείες μέσα στο χρόνο, αλλά και σήμερα, ακόμα, οι ηλικίες, οι οποίες πλαισιώνουν την ομάδα των παιδιών, διαφέρουν ανάλογα με το κοινωνικό περιβάλλον. Αξίζει, δε, να τονιστεί πως ο ορισμός της παιδικής ηλικίας, συνήθως, σχετίζεται με το τι δεν είναι το παιδί, δηλαδή, με την ενήλικη ζωή[1].

Καθώς το πως βιώνεται η παιδική ηλικία είναι κάτι που μετασχηματίζεται ανάλογα με τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, το φαινόμενο της παιδικής εργασίας έχει λάβει διάφορες μορφές. Η παιδική εργασία δεν αποτελεί φαινόμενο που απαντάται μόνο στις βιομηχανικές κοινωνίες, αλλά και σε προνεωτερικές αγροτικές κοινωνίες, στις οποίες το παιδί έβρισκε τη θέση του στον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας, στο πλαίσιο της αγροτικής οικογένειας. Η εργασία ανάλογα με τις δυνατότητες του παιδιού ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη και συνέβαλε σημαντικά στον πλουτισμό της οικογένειας. Στο προβιομηχανικό αστικό περιβάλλον η παιδική εργασία, αντίστοιχα, ήταν εκτεταμένη, κυρίως με τη μορφή μαθητείας δίπλα σε κάποιον τεχνίτη, τον οποίο τα παιδιά ακολουθούσαν από την ηλικία των 7 ετών. Η μορφή αυτής της μαθητείας είχε μεγάλο παιδαγωγικό χαρακτήρα, αφού στα τότε εργαστήρια και μανιφακτούρες ο εργάτης-τεχνίτης βρισκόταν στο κέντρο της παραγωγικής διαδικασίας. Βέβαια, λόγω της δημιουργίας μελλοντικών ανταγωνιστών, στην πλειοψηφία τους, οι τεχνίτες προσπαθούσαν να επιμηκύνουν τον χρόνο της μαθητείας -μάλιστα με ιδιαίτερα εκμεταλλευτικούς όρους όπως με απλήρωτη εργασία ή με το να αναγκάζουν τους μαθητευόμενους να εκτελούν χρέη υπηρέτη.

Από τη στιγμή της εγκαθίδρυσης του βιομηχανικού περιβάλλοντος και της βιομηχανικής παραγωγής, η παιδική εργασία βρέθηκε στο επίκεντρο του εργοστασίου, μιας και η αποειδίκευση και η χρησιμοποίηση του ανθρώπου ως εξάρτημα της μηχανής, κατέστησαν το παιδί ιδανικό φθηνό εργατικό δυναμικό. Ωστόσο, οι άθλιες συνθήκες εργασίες, οι ανησυχίες για τις επιπτώσεις της μονότονης και μηχανικής εργασίας για τη σωματική και ψυχική υγεία των παιδιών και η συνειδητοποίηση πως τα παιδιά αποτελούν το μέλλον της κοινωνίας και χρήζουν προστασίας και σωστής εκπαίδευσης, έθεσαν τα θεμέλια για τη σταδιακή παρέμβαση και απαγόρευση της παιδικής εργασίας (Δασκαλάκης 2013). Μάλιστα, τα εθνικά κράτη που επιθυμούσαν τους αυριανούς πολίτες να είναι έτοιμοι να τα υπηρετήσουν στρατιωτικά και να συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη άρχισαν να λαμβάνουν μέτρα ενάντια στην παιδική εργασία, έτσι ώστε να δοθεί έμφαση στην εκπαίδευση. Συνεπώς, σταδιακά οικοδομήθηκε η αντίληψη πως η παιδική ηλικία είναι μία ιδιαίτερη ομάδα με συμφέροντα που μπορεί να έρχονται σε αντίθεση με τα συμφέροντα της οικογένειας (όπως η εργασία στο πλαίσιο της οικονομικής ανάπτυξης της οικογένειας). Η αντίληψη αυτή πήρε πολιτικές προεκτάσεις μέσα από νόμους στη Δυτική Ευρώπη και τις ΗΠΑ κατά τον 19ο αιώνα που απαγόρευαν την παιδική εργασία, ενώ η Ελλάδα ακολούθησε με αργά βήματα κατά τον 20ο αιώνα όπως ακριβώς καθυστερημένα ήρθε και η εκβιομηχάνιση.

Σήμερα, η παρέμβαση και οι πολιτικές για την απαγόρευση της παιδικής εργασίας είναι εκτεταμένες. Αρχικά, η επιστημονική ενασχόληση γύρω από το φαινόμενο της φτώχειας, η οποία συνδέεται με την παιδική εργασία, αλλά και η αντίληψη ότι η παιδική εργασία εμποδίζει την οικονομική ανάπτυξη εξαιτίας της σχολικής διαρροής που θέτει εμπόδια στην συσσώρευση ανθρώπινου κεφαλαίου (Basu & Tzannatos 2003) επηρέασαν σημαντικά την άσκηση πολιτικών σε συνδυασμό με την αλλαγή της αντίληψης για το παιδί και την παιδική ηλικία (Δασκαλάκης 2013).

Το ενδιαφέρον αυτό έχει αναδείξει τα βασικά αίτια που οδηγούν στη παιδική εργασία. Το κυριότερο απαντάται στο φαινόμενο της φτώχειας, το οποίο δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο όπου αν και η φτώχεια οδηγεί στην παιδική εργασία, αντίστοιχα η παιδική εργασία αποτελεί και αιτία της φτώχειας λόγω της έλλειψης ανθρώπινου κεφαλαίου. Επιπλέον, το φαινόμενο της παιδικής εργασίας συνδέεται και με τις ανισότητες που υπάρχουν σε μία κοινωνία, όχι μόνο τις οικονομικές, αλλά και τις μη δημοκρατικές πρακτικές και διακρίσεις στη βάση εθνοτικών χαρακτηριστικών, στερεοτυπικών και κοινωνικών αντιλήψεων, μειονοτικές ομάδες, κρίσεις και πολιτικές μεταβάσεις, πολεμικές συρράξεις κ.λπ. (Δασκαλάκης 2013).

Η εκπαίδευση είναι κρίσιμη για τη ζωή του παιδιού και γι’ αυτό απαγορεύεται η απασχόληση των παιδιών πριν από την ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Όπως υποστηρίζει ο  Δασκαλάκης (2013), μόνο μέσω της εκπαίδευσης δύναται να σπάσει ο φαύλος κύκλος της φτώχειας και της παιδικής εργασίας, καθώς όπως αναφέρθηκε και παραπάνω η παιδική εργασία και το σχολείο δεν είναι εύκολο να συγχρονιστούν με αποτέλεσμα τη σχολική διαρροή και τον εγκλωβισμού του παιδιού για την υπόλοιπη ζωή του στη δευτερεύουσα αγορά εργασίας, στο χαμηλό εισόδημα, στη φτώχεια και κατ’ επέκταση στη διαγενεακή μεταβίβαση αυτής της συνθήκης και στα δικά του παιδιά.

Μέχρι σχετικά πρόσφατα τα παιδιά δεν ήταν φορείς δικαιωμάτων. Η αλλαγή της αντίληψης για το παιδί άρχισε να παίρνει θεσμικές παρεμβάσεις από το 1924 κι έπειτα με την υιοθέτηση της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Παιδιού ή αλλιώς με τη Διακήρυξη της Γενεύης (ό.π.), δηλαδή με την καθιέρωση της κρατικής παρέμβασης για την τήρηση των δικαιωμάτων του παιδιού, όπως η απαγόρευση της παιδικής εργασίας, η καθιέρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, η παροχή βοήθειας και προστασίας κ.ά. Η συγκεκριμένη Διακήρυξη αντιμετώπιζε τα παιδιά ως παθητικά αντικείμενα που χρήζουν προστασίας και όχι ως φορείς δικαιωμάτων. Έτσι, ξεκίνησε ένα μεγάλος διάλογος σχετικά με την παιδική ηλικία και τα δικαιώματα των παιδιών που οδήγησε στην υιοθέτηση της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 1989 και κυρώθηκε από την Ελλάδα το 1992[2]. Η Συνθήκη για τα Δικαιώματα του Παιδιού του ΟΗΕ ορίζει ως παιδί «κάθε ανθρώπινο ον μικρότερο της ηλικίας των 18 ετών, εκτός εάν ο ισχύων νόμος για τα παιδιά ορίζει την ενηλικίωση νωρίτερα». Βιολογικά παιδί είναι ο κάθε άνθρωπος που βρίσκεται στο αναπτυξιακό στάδιο της παιδικής ηλικίας, μεταξύ της βρεφικής ηλικίας και της ενηλικίωσης.

Πράγματι, με βάση τα παραπάνω, κατά τα τελευταία 30 χρόνια η ζωή των παιδιών και οι συνθήκες διαβίωσης έχουν αλλάξει θεαματικά. Ωστόσο, ακόμα και σήμερα 262 εκατ. παιδιά και νέοι παγκοσμίως βρίσκονται εκτός σχολείου, τα οποία μπορεί να εξαναγκάζονται σε μορφές παιδικής εργασίας και εκμετάλλευσης, εμπορίας και διακίνησης, στράτευσης και πορνείας ή εξαναγκαστικό γάμο. Παράλληλα, η παιδική φτώχεια αποτελεί μάστιγα για όλα τα κράτη – σύγχρονα και μη. Ως αποτέλεσμα, αντί για μία παιδική ηλικία της οποίας τα δικαιώματα προασπίζονται, βλέπουμε πολλαπλές παιδικές ηλικίες διαφορετικών ταχυτήτων και ευκαιριών, κάτι που εντείνει τα ζητήματα αδικίας και καταπάτησης των αρχών κοινωνικής δικαιοσύνης. Ο διάλογος που έχει ανοίξει σε επίπεδο ΕΕ αποτελεί ιδιαίτερα σημαντικό βήμα και θα πρέπει να ακολουθηθεί από πρωτοβουλίες των κρατών μελών, καθώς η αντιμετώπιση του ζητήματος που αναλύθηκε παραπάνω απαιτεί στοχευμένες παρεμβάσεις και πρωτοβουλίες.

Η Ιωάννα Κουρού είναι Κοινωνιολόγος, Υπ. Διδάκτωρ Ψυχολογίας Παντείου Πανεπιστημίου

[1] Όπως υποστηρίζει ο Φίλιπ Αριές, η παιδική ηλικία δεν αποτελεί ένα φυσικό φαινόμενο, αλλά δημιούργημα της κοινωνίας (Αριές 1990).

[2] Η Σύμβαση έχει επικυρωθεί από κάθε χώρα της γης, με εξαίρεση τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθιστώντας την ως την πιο ευρέως επικυρωμένη συμφωνία για τα ανθρώπινα δικαιώματα στην παγκόσμια ιστορία, καθώς παύει να αντιμετωπίζει το παιδί ως παθητικό δέκτη φιλανθρωπίας, αλλά το αναγνωρίζει ως ανθρώπινο ον με ένα σύνολο δικαιωμάτων.

πηγη: https://www.koutipandoras.gr

 
© Copyright 2011 - 2024 Στύξ - Ανεξάρτητη Πολιτισμική και Πολιτική Εφημερίδα της Βόρειας Πελοποννήσου