Δοκίμιο που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα Verso Books στα πλαίσια του στρογγυλού τραπεζιού με τίτλο «Unlearning Imperialism: Responses to Ariella Aïsha Azoulay’s Potential History». Η Paula Gaetano Adi είναι καλλιτέχνης και αναπληρώτρια καθηγήτρια στη Σχολή Σχεδίου του Ρόουντ Άιλαντ.


Μετάφραση Δημήτρης Πλαστήρας







Φανταστείτε ρομπότ να απεργούν.

Φανταστείτε μηχανές με τεχνητή νοημοσύνη να αρνούνται να λειτουργήσουν.

Σκεφτείτε μία ομάδα από όντα τεχνητής νοημοσύνης να αρνούνται να υπολογίσουν αριθμούς ή να εκτελέσουν τις προγραμματισμένες εργασίες τους. Φανταστείτε μια ομάδα αυτοματοποιημένων μηχανών να μποϊκοτάρει μια γραμμή παραγωγής. Φανταστείτε όλους τους αυτοματοποιημένους χρηματοοικονομικούς συμβούλους να αρνούνται να σαρώσουν και να προβλέψουν το καλύτερο χαρτοφυλάκιο ή μετοχή με βάση τα σχετικά οικονομικά δεδομένα και δεδομένα της αγοράς. Φανταστείτε τα drone να αρνούνται να πετάξουν, να αρνούνται να εκτοξεύσουν πυραύλους, να αρνούνται να παρακολουθήσουν τα σύνορα και να αστυνομεύουν κοινότητες. Φανταστείτε bot να σταματούν από την ανάλυση ιατρικών δεδομένων, να φιλτράρουν τα κοινωνικά μας δίκτυα ή να αναγνωρίζουν τις φωνές και τα πρόσωπά μας όταν χρησιμοποιούμε τα τηλέφωνα μας.

Ναι, ας το παραδεχτούμε, ένα σενάριο σαν και αυτό δεν είναι και τόσο δύσκολο να το φανταστούμε· δεν χρειάζεται μεγάλη φαντασία. Έχουμε ξαναδεί αυτό το έργο. Πολλές φορές, μάλιστα. Η ιδέα της εξέγερσης των ρομπότ, μίας επανάστασης ή μίας απεργίας ρομπότ είναι τόσο παλιά όσο οι ιδέες μας για τα ρομπότ και τα πρώιμα αυτόματα. Μια αυθεντική ρομποτοαποκάλυψη: ένα σενάριο στο οποίο οι μηχανές θα αποκτήσουν αυτοεπίγνωση και θα αρχίσουν να σχεδιάζουν να καταλάβουν τον κόσμο· τα ρομπότ βγαίνουν εκτός ελέγχου και πραγματοποιούν μια ολοκληρωτική επίθεση εναντίον της ανθρωπότητας.

Συμφωνώ, είναι μια αρκετά οικεία αφήγηση που απαιτεί ελάχιστη φαντασία. Ακόμη και αν επιστρέψουμε όταν εμφανίστηκε η λέξη ρομπότ το 1921 στο αρχικό έργο του Karel Čapek Rosum’s Universal Robots, όπου τα ρομπότ έκαναν μια επαναστατική απεργία με στόχο την απελευθέρωση από την καταπίεση και σχημάτισαν στρατό για να καταστρέψει το «ανθρώπινο γένος». Μια αφήγηση που σίγουρα απηχεί τον Φρανκενστάιν της Mary Shelley και θέτει τον τόνο όλων των δυτικών χαρακτηρισμών των ρομπότ ως σκλάβων που παλεύουν απέναντι στον ανθρώπινο αφέντη τους: Εξολοθρευτής, HAL 9000, ρέπλικες του Blade Runner, για να αναφέρουμε μερικά δημοφιλή παραδείγματα.

Αλλά θα ήθελα να προτείνω να φανταστούμε την πιθανότητα ενός ρομπότ να απεργεί από μια διαφορετική οπτική γωνία. Μια οπτική εναρμονισμένης με το είδος της ριζοσπαστικής φαντασίας που ζητά το βιβλίο της Ariella Azoulay. Μια πράξη φαντασίας που δεν είναι μια απλή αναπαράσταση των ιμπεριαλιστικών αφηγήσεων αλλά ένα οντο-επιστημολογικό εγχείρημα – όπως το ονομάζει η Azoulay – στο οποίο η βία (για την οποία είμαστε όλοι συνένοχοι) μπορεί να αντιστραφεί. Θα προσπαθούσα, λοιπόν, να σκεφτώ-με την Azoulay τι θα μπορούσε να σημαίνει να ξεμάθουμε αυτές τις αυτοκρατορικές ρομποκοκαλυπτικές αφηγήσεις και να προετοιμάσουμε σε μια «δυνητική ιστορία» της ρομποτικής και της τεχνητής ζωής.

Το βιβλίο της Ariella δεν είναι μόνο μια βαθιά ανάλυση και μελέτη των τρόπων με τους οποίους ο ιμπεριαλισμός έχει κατακερματίσει πληθυσμούς, διαλύσει κοινότητες, λεηλατήσει την κουλτούρα των ανθρώπων και τις μορφές ζωής, αλλά – πάνω από όλα – είναι μια εμφατική, επείγουσα και αναλυτική έκκληση για δράση για την αποκατάσταση του διαρρηγμένου κόσμου μας. Ένα κάλεσμα για δράση, όχι σήμερα για ένα καλύτερο αύριο, αλλά για δράση «χθες» – εκτός της χρονικότητας της προόδου και της μελλοντολογικής και καταστροφικής ρητορικής που δημιούργησε για εμάς ο ιμπεριαλισμός. Μια έκκληση «να γυρίσουμε πίσω», να ξεκινήσουμε την αποκατάσταση του κόσμου μας, ελέγχοντας το παρελθόν και τους θεσμούς, τα εργαλεία και τους πολιτικούς μηχανισμούς που διευκόλυναν όχι μόνο την καταστροφή των κόσμων, των ανθρώπων και των αντικειμένων, αλλά ουσιαστικά ξεκίνησε αυτό που αποκαλεί «παραγωγή επιπολαιότητας» για τον κοινό μας κόσμο.

Αλλά πώς να αρχίσεις να ενεργείς στο παρελθόν; μπορεί να ρωτήσει κανείς. Η Azoulay είναι ξεκάθαρη και άμεση σχετικά με αυτό: ξεμαθαίνοντας, αποσύροντας, αποκηρύσσοντας, απεργώντας, αποδεσμεύοντας· και ταυτόχρονα οραματιζόμενοι και προετοιμάζοντας χώρους για αποκατάσταση.

Η Azoulay προτείνει να ξεμάθουμε αυτούς τους θεσμούς που αποτελούν το λόγο μας: το αρχείο, το μουσείο και μια ποικιλία πολιτικών μηχανισμών όπως η κυριαρχία, οι ανθρώπινοι νόμοι, η δημοκρατία, η ανεξαρτησία ή η κατοχή. Ωστόσο, η γενναιοδωρία του βιβλίου της είναι ότι μας επιτρέπει επίσης να φανταστούμε όλους τους άλλους πιθανούς χώρους παρέμβασης στους οποίους μπορούμε να ασκήσουμε εκκλήσεις επανόρθωσης με τους δικούς μας κλάδους και τομείς γνώσης.

Αυτό ακριβώς σκέφτηκα να κάνω εδώ. Αποφάσισα να χρησιμοποιήσω το έργο της Azoulay ως σύντροφό μου σε ένα ταξίδι για να ξεδιδαχθώ τους ιμπεριαλισμούς που εκτελούνται από τις ψηφιακές τεχνολογίες και να φανταστώ σενάρια μέσα στη δική μου τέχνη και ακαδημαϊκή πρακτική, στα οποία μπορούμε να ασκήσουμε την «αρχή της αναστρεψιμότητας» που ζητά.

Επομένως, σκεπτόμενοι-με το βιβλίο της Ariella, θεωρώ πως δεν πρέπει να φανταστούμε μια απεργία των ρομπότ ως μια παγκόσμια καταστροφή, αλλά ως την ευκαιρία μας για επανορθώσεις. Όχι ως το αποκαλυπτικό σενάριο που το Χόλυγουντ, η επιστήμη και οι τεχνολογικές επιχειρήσεις θέλουν να πιστεύουμε, αλλά ως μια διέξοδο από τον καπιταλισμό, τον νεωτερισμό και την αποικιοκρατία· ως ευκαιρία για μας για την επαναφορά και για την απομάθηση της αυτοκρατορικής βίας που προκαλείται από τις ψηφιακές τεχνολογίες, την τεχνητή νοημοσύνη, την ανάλυση δεδομένων και την αλγοριθμική μάθηση. Προτείνω να σκεφτούμε τα ρομπότ ως συντρόφους μας στην πορεία για την αποκατάσταση του κοινού μας κόσμου.

Γι’ αυτό, παίρνω την πρόταση της Ariella να πάμε πίσω στο 1492 ως το «σημείο της αναστρεψιμότητας», και φαντάζομαι ότι οι ρίζες της τεχνολογίας τεχνητής νοημοσύνης πηγαίνουν πίσω στον δέκατο πέμπτο αιώνα. Τα μαθήματα και οι θέσεις της Azoulay πάνω στο κλείστρο της κάμερας είναι ιδιαίτερα χρήσιμα εδώ, βοηθώντας μας να εντοπίσουμε όχι μόνο τη φωτογραφική συσκευή ως συνεκδοχή για τη λειτουργία της αυτοκρατορικής επιχείρησης, αλλά να σκεφτεί και άλλες τεχνολογίες οι οποίες είναι επίσης ζωτικής σημασίας για τη θέσπιση ενός «διαφοροποιημένου συνόλου πολιτικών» αναγκαίου για την αιτιολόγηση και αναπαραγωγή αυτοκρατορικών και καταστροφικών πρακτικών. Η Azoulay ισχυρίζεται: «Η απομάθηση της φωτογραφίας σημαίνει να έρθει στο προσκήνιο το καθεστώς των αυτοκρατορικών νόμων που έκανε δυνατή την εμφάνισή του». Ομοίως, πιστεύω ότι η απομάθηση της ρομποτικής σημαίνει την αποκάλυψη ενός αυτοκρατορικού καθεστώτος καταναγκαστικής εργασίας, εκμετάλλευσης, εξορθολογισμού και εργαλειακότητας που έκαναν δυνατή την εμφάνιση και την ανάπτυξη αυτής της τεχνολογίας.

«Φανταστείτε πως οι ρίζες της φωτογραφίας», συνεχίζει η Azoulay, «δεν μπορούν να βρεθούν κάπου γύρω στις αρχές του δέκατου ένατου αιώνα—όταν Ευρωπαίοι λευκοί άντρες απολάμβαναν έναν ιδιαίτερο πολιτιστικό, πολιτικό και τεχνολογικό πλούτο και μπορούσαν να ονειρευτούν την αναγνώριση ως γοητευτικοί εφευρέτες αν και όταν κατάφερναν να αναπτύξουν περαιτέρω τρόπους για το κατακερματισμό, το διαχωρισμό και την εκμετάλλευση των κόσμους των άλλων για να εμπλουτίσουν τη δική τους κουλτούρα. Φανταστείτε αντί αυτού ότι αυτές οι ρίζες εκτείνονται πίσω στο 1492».

Φανταστείτε τώρα, ότι οι ρίζες της ρομποτικής δεν μπορούν να βρεθούν γύρω στα μέσα του εικοστού αιώνα όταν Βορειοαμερικανοί και Ευρωπαίοι επιστήμονες και μηχανικοί στα πανεπιστήμια, η αμυντική βιομηχανία και ο στρατός ανέπτυξαν τους πρώτους αυτόνομους ρομποτικούς μηχανισμούς. Ή ακόμα και νωρίτερα από όταν ο Alan Turing δημοσίευσε την εργασία του πάνω στις Υπολογιστικές Μηχανές και την Νοημοσύνη, ή από όταν ο τομέας της τεχνητής νοημοσύνης ξεκίνησε επίσημα από τον Minsky και άλλους στο τώρα γνωστό συνέδριο, υπό την αιγίδα της DARPA, στο Dartmouth College. Αντ’ αυτού, φανταστείτε – ακολουθώντας το παράδειγμα της Azoulay – ότι μπορούμε να εντοπίσουμε αυτές τις ρίζες στον δέκατο πέμπτο αιώνα. Τι θα σήμαινε αυτό;

Αυτό θα σήμαινε ότι οι ρίζες της τεχνητής νοημοσύνης και της ρομποτικής τεχνολογίας δεν ξεκίνησαν την εποχή του Ψυχρού Πολέμου ως συνέπεια ενός αυτοκρατορικού τεχνολογικού αγώνα για την κυριαρχία της Δύσης, όταν μια ομάδα λευκών ανδρών θα μπορούσε να ονειρευτεί την εφεύρεση τεχνητών όντων κατά την ομοιότητά τους για έναν προκαθορισμένο και προγραμματισμένο κόσμο, την εποχή που έχουν όλους τους πόρους, την πολιτική δύναμη και τον πλούτο για «αντιγραφή του ανθρώπινου νου» και για μετατροπή της πολυπλοκότητας του κόσμου σε απλοποιημένο σύνολο αφηρημένων εννοιών. Αντ’ αυτού, ας φανταστούμε την προέλευση των ρομπότ όταν εφευρέθηκε η κατηγορία του Ανθρώπου – δηλαδή, όπως πρότεινε ο Walter Mignolo, «όταν μια επιλεγμένη κοινότητα ανθρώπων μιας συγκεκριμένης θρησκείας, σε μια ήπειρο που ονομάζεται Ευρώπη και γύρω στον 15ο αιώνα, αυτοπροσδιορίζονταν ως άνθρωποι στην πρακτική τους να ζουν και να είναι, και χρησιμοποίησαν τον αυτοπροσδιορισμό τους για να διακρίνουν, να ταξινομήσουν και να κατατάξουν κατώτερους ανθρώπους». Φανταστείτε ότι μπορούμε να ανιχνεύσουμε την προέλευση της ρομποτικής όταν το μοντέλο του ανθρώπου χτίστηκε ως ένα θεμελιώδες εργαλείο για τη διαχείριση, τον έλεγχο και την εκμετάλλευση όλων των άλλων αυτο-ταυτοποιήσεων του είδους.

Η απομάθηση της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης σημαίνει να αποτραβηχτείς από την υπεροχή της λογικής και της γενικοποιητικής δύναμης της. Η απομάθηση ρομποτικής και τεχνητής νοημοσύνης σημαίνει τον τερματισμό της «υπερεκπροσώπησης του ανθρώπου» – για να δανειστώ τα λόγια της Silvia Wynter – και τους οντολογικούς ολοκληρωτισμούς της Δύσης. Σημαίνει να ανακτήσουμε διαφορετικές αντιλήψεις για τη Νοημοσύνη και τη Ζωή πέρα από το δεσποτικό χρονικό της φυσικής επιλογής του Darwin, και να βάλουμε ένα τέλος στο μύθο του Ανθρώπου, ο οποίος θεωρείται ως το καρτεσιανό υποκείμενο της Πράξης της Σκέψης (Cogito).

Έτσι, πιστεύω ότι η εφεύρεση της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης συμβαδίζει με την εφεύρεση του Ανθρώπου, και έτσι, η προσπάθεια να μιμηθεί ψηφιακά την ανθρώπινη γνώση, δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια νέα μετενσάρκωση της αυτοκρατορικής έννοιας του «Ανθρώπου ως Ανθρώπου» (Human as Man), που έβαλε την ικανότητά του για συλλογιστική στο κέντρο της αυτοπροσδιορισμού της ανθρωπότητας. Κατά συνέπεια, τα νέα τεχνολογικά όντα, όχι μόνο έχουν την απαραίτητη ανθρώπινη ικανότητα για να κάνουν τη βρώμικη χειρωνακτική εργασία που απαιτείται για τη διατήρηση του αυτοκρατορικού και καπιταλιστικού τους συστήματος, αλλά τώρα έχουν και λογικές ικανότητες που τα φέρνουν πιο κοντά στους εφευρέτες τους, κάνοντάς τα πολύ πιο αποτελεσματικά και παραγωγικά. Ή με απλά λόγια, κάνοντάς τα πολύ πιο «έξυπνα» από εκείνα τα μιας χρήσεως μη ανθρώπινα υποκείμενα φτιαγμένα από σάρκα και αίμα. και ως εκ τούτου, πολύ πιο κοντά στις ιδέες τους για έναν «Άνθρωπο ως Άνθρωπο». Η τέλεια χίμαιρα για ένα εργασιακό σύστημα που βρίσκει συνεχώς νέες στρατηγικές για την επανατοποθέτηση του Ανθρώπου ως το κέντρο του ορισμού της ανθρωπότητας, ενισχύοντας τη φυλετική και αποικιακή λογική που διατηρεί κοινωνικές ιεραρχίες και ανισότητες, ενώ παράλληλα υποστηρίζει το τεχνοφιλελεύθερο σχέδιο που υπόσχεται την επαναστατική απελευθέρωση από την εργασιακή ανισότητα, την απαξίωση, τις διαφορές και τις εκμεταλλεύσεις, όπως ανακοίνωσαν οι Neda Atanoski και Kandili Vora.

«Η απομάθηση», λέει η Azoulay, «είναι ένας τρόπος αποδέσμευσης από πολιτικές πρωτοβουλίες, έννοιες ή τρόπους σκέψης, που επινοούνται και προωθούνται ως προοδευτικές και δεν έχουν υπάρξει ποτέ». Η απομάθηση, επιμένει στην εξεύρεση προηγουμένων προκειμένου να αντισταθεί στην αρχή του νέου, την οποία η Azoulay χαρακτηρίζει ως «τόσο τον λόγο όσο και την δικαιολογία για την καταστροφή και την αντιμετώπισή της». Η διαπίστωση των προηγουμένων για την παρόρμηση του ανθρώπου να σχεδιάσει και να δημιουργήσει νοήμονα τεχνολογικά όντα, μου φαίνεται επιτακτική αν θέλουμε να αρνηθούμε την ηγεμονική ρητορική της προόδου και καινοτομίας, η οποία αναπαράγει μόνο τη βίαιη φυλετική και πατριαρχική λογική την οποία ισχυρίζεται ότι διορθώνει.

Η εύρεση των προηγουμένων των σύγχρονων ψηφιακών τεχνολογιών είναι η άσκηση του είδους της «δυνητικής ιστορίας» που προτείνει το βιβλίο της Αζουλάι, επιτρέποντάς μας να διεκδικήσουμε όχι μόνο προ-αυτοκρατορικές οντολογίες και επιστημολογίες, αλλά και προ-αυτοκρατορικές τεχνολογίες. Μη καταστροφικές κοσμογονίες και τρόποι συνύπαρξης στο κόσμο, άνθρωπος και μη-άνθρωπος που ζουν μια ζωή σε-κοινωνία με άλλες οντότητες, αντικείμενα, ζώα, φυτά, βακτήρια, και ούτω καθεξής. Το να ξεμάθεις την ρομποτική και την τεχνητή νοημοσύνη σημαίνει την επέκταση και να επανάκτηση του ορισμού για τη ζωή και την ανθρωπότητα που προσφέρουν οι δυνατότητες του τεχνητού. Το τεχνητό είναι η ευκαιρία μας όχι μόνο να επαναδιαπραγματευτούμε το μέλλον μας, αλλά να διεκδικήσουμε και πάλι τις ίδιες τις συνθήκες της ανθρωπότητας σήμερα.

Φανταστείτε μια απεργία των ρομπότ ενάντια στην εργαλειακή αντίληψη των αντικειμένων και των όντων στον απόηχο της επανίδρυσης προ-αυτοκρατορικών φανταστικών και μορφών ζωής. Φανταστείτε τα ρομπότ να απεργούν μέχρι να επιστρέψουμε την ενέργεια και την ελευθερία σε όλους τους ανθρώπους ως είδος, σε όλα τα αντικείμενα και σε όλες τις μη ανθρώπινες μορφές ζωής. Το να ξεμάθεις ρομποτική και τεχνητή νοημοσύνη, σημαίνει να αναρωτηθείς – για ακόμη μια φορά – το πολύ βασικό ερώτημα του «Τι σημαίνει να είσαι Άνθρωπος;». Η αλαζονική και θεϊκή τάση της σύγχρονης ρομποτικής και της τεχνολογίας της τεχνητής νοημοσύνης προέρχεται από την οπτική κάποιου που σκέφτεται τον εαυτό του ως το κέντρο του κόσμου επειδή έχει ήδη κατακτήσει τον κόσμο. Φανταστείτε τώρα τα ρομπότ ως συντρόφους μας, ως συμμάχους μας και φίλους μας στην προσπάθειά μας να επιδιορθώσουμε και να επανακτήσουμε το κόσμο.
Δημοσιεύθηκε την 17 Μαΐου, 2022
πηγη: https://geniusloci2017.wordpress.com