Loading...

Κατηγορίες

Κυριακή 10 Απρ 2022
Πολίτες στο σιδερένιο κλουβί του φόβου
Κλίκ για μεγέθυνση






10.04.2022, 19:47
 
 
Φοβογλώσσα, το βιβλίο των Νικόλα Πρεβελάκη και Νικολέττας Τσιτσανούδη-Μαλλίδη, εκδόσεις Καστανιώτη

Διαβάζεται σαν δοκίμιο, σαν εγχειρίδιο, σαν αποκωδικοποιητής όσων καταιγιστικών συμβαίνουν - σίγουρα διαβάζεται απνευστί. Το βιβλίο που έγραψαν από κοινού και κυκλοφόρησε πρόσφατα από τον «Καστανιώτη», συζητάει τον φόβο και τον κόσμο, το συναίσθημα και την αντίδραση, τη γλώσσα και το νόημα. «Φοβογλώσσα/Phoβoglossa» είναι ο τίτλος του και το ξεπέρασμα του φόβου η στόχευσή του. Συζητάμε με τον Νικόλα Πρεβελάκη, λέκτορα Κοινωνικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, και τη Νικολέττα Τσιτσανούδη-Μαλλίδη, αναπληρώτρια καθηγήτρια Γλωσσολογίας & Ελληνικής Γλώσσας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

• Από το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης και μετά, στην Ελλάδα ζούμε συνεχώς σε συνθήκη έκτακτης ανάγκης. Είναι η κατάσταση εξαίρεσης η νέα κανονικότητα;

Ν.Τ.: Η διάρκεια των κρίσεων και η αλληλοδιαδοχή τους τα τελευταία 12 χρόνια, αλλά και όσες επαπειλούνται σε εθνικό ή παγκόσμιο επίπεδο, με οδηγούν στη σκέψη ότι έχουμε να κάνουμε με μια νέα κανονικότητα, η οποία θα συγκροτείται από πυκνές απειλές, που η μία μετά την άλλη θα λειτουργούν ως «υπενθυμισμένοι» ή διαρκώς υπενθυμιζόμενοι φόβοι.

• Γιατί ο φόβος είναι το κυρίαρχο συστατικό της πολιτικής και η οργή ή η αισιοδοξία;

Ν.Π.: Καθώς η μια κρίση διαδέχεται την άλλη, έχουμε ανάγκη να επιστρέψουμε, αν όχι στην αισιοδοξία, τουλάχιστον στη φαντασία και στο όραμα. Ο Βέμπερ μιλούσε ήδη για ένα «σιδερένιο κλουβί» που μας παγιδεύει σε συστήματα και τρόπους σκέψης που δεν αφήνουν χώρο για την κατασκευή νέου νοήματος. Με τον όρο αυτό, περιέγραφε τον χρησιμοθηρικό ορθολογισμό και τις γραφειοκρατίες που καθορίζουν τη ζωή μας. Νομίζω ότι ο φόβος τείνει να γίνει το «σιδερένιο κλουβί» τού σήμερα, όταν αυτονομείται από τη φαντασία, την ελπίδα και το όραμα.

• Πώς λειτουργεί η μηχανική του φόβου; Τι μας έμαθε η πανδημία;

Ν.Τ.: Ο φόβος ως γλωσσική κατασκευή συνεισφέρει στο αδυνάτισμα του ακροατή/πολίτη/καταναλωτή και στον πειθαναγκασμό σε συγκατάνευση στα μέτρα επιβολής και αποκλεισμού. Οι πατέρνες που ακολουθήθηκαν για τη συγκρότηση του φόβου μοιάζουν με αυτές των μνημονίων, ο πολίτης υποβαθμίζεται ως «κρούσμα», προκειμένου να μην αντιδράσει στα επιβαλλόμενα μέτρα των ειδικών. Θυμίζω μόνον ότι στα μνημόνια, ο δανειστής παρομοιάστηκε με γιατρό, το χρέος με αρρώστια, ο υπόχρεος λαός με ασθενή και τα μέτρα με φάρμακο.

Ν.Π.: Ο φόβος λειτουργεί άλλοτε ως παράλυση και άλλοτε δημιουργικά. Από τη μια, παρατηρούμε έναν διάχυτο φόβο που, από κρίση σε κρίση, μας παραλύει και μας καταθλίβει. Από την άλλη, φαινόμενα που δεν μας αγγίζουν άμεσα, αλλά συνιστούν υπαρξιακούς κινδύνους για την ανθρωπότητα, όπως η κλιματική αλλαγή, δεν καταγράφονται στη συνείδησή μας. Είναι, πιστεύω, αναγκαίο να μετριάσουμε τον ανεξέλεγκτο φόβο, αλλά ταυτόχρονα να καλλιεργήσουμε μια λογική εγρήγορση απέναντι σε μεγάλες προκλήσεις του μέλλοντος.

• Εισάγετε τον όρο «φοβογλώσσα» για να περιγράψετε μια παλιά εξουσιαστική πρακτική. Ποια είναι τα καινούργια στοιχεία που σας οδηγούν στη δημιουργία ενός νέου όρου;

Ν.Τ.: Με τον νεολογισμό «φοβογλώσσα» προσπαθώ να προσφέρω μορφή στην έννοια μιας διαρκούς επίκλησης γλωσσικών όρων με σκοπό την αποδοτική άσκηση ελέγχου και εξουσίας πάνω σε σημαντικές πληθυσμιακές μονάδες και στο όνομα θεμελιωδών και μη διαπραγματεύσιμων αγαθών, όπως η ζωή, η ελευθερία, η ειρήνη, η προστασία του έθνους, το δικαίωμα στην εργασία και την περίθαλψη, η ελευθεροτυπία κ.ά. Ευεργετήματα, που δεν σκέφτεται εύκολα να ακυρώσει ή να αμφισβητήσει ένας «νοήμων» άνθρωπος που ζει σε μια κοινότητα.

Η φοβογλώσσα έχει σταθερό φορτίο ειδικών χαρακτηριστικών εξουσιαστικού λόγου (είναι πλεονάζουσα, αξιολογική, «δραματουργική» και ενίοτε συνθηματολογική), αλλά με ευελιξία και ελαστικότητα προσαρμόζεται σε αναλογία με τις αλληλοδιάδοχες καταστάσεις. Ενσωματώνει με ταχύτητα τις νέες λεξικές μονάδες και με συνοπτικές διαδικασίες περιλαμβάνει όχι μόνο νέες λέξεις, αλλά νέα πλέγματα λέξεων. Στηρίζεται σε αναθεωρήσεις και επαναδιαπραγματεύσεις της νοηματοδότησης λέξεων και φράσεων, οι οποίες μέχρι μία ημέρα (ή και λίγες ώρες) πριν από την ανατροπή, είχαν ένα διαφορετικό περιεχόμενο.

• Κάνετε λόγο για «εθισμό στον φόβο». Παρατηρείτε ότι ενώ ο κόσμος είναι πιο ασφαλής φοβόμαστε περισσότερο σε σχέση με το παρελθόν. Πώς εξηγείται αυτό το παράδοξο;

Ν.Π.: Αφ’ ενός έχουμε, σε σχέση με το παρελθόν, περισσότερες απαιτήσεις σχετικά με τη ζωή μας. Ζούμε περισσότερο και θεωρούμε δεδομένη μια ποιότητα ζωής καλύτερη από αυτήν των παππούδων μας. Έχουμε επομένως, κατά κάποιον τρόπο, πολύ περισσότερα να χάσουμε. Αφ’ ετέρου ζούμε την καλλιέργεια του φόβου ως τρόπο απόσπασης της προσοχής μας. Ανάμεσα στις πολλές φωνές που διεκδικούν τον χρόνο μας (στο διαδίκτυο, στην τηλεόραση, στους δρόμους), η δημιουργία φόβου είναι, δυστυχώς, μια πολύ αποτελεσματική μέθοδος.
πηγη: https://www.efsyn.gr

 
© Copyright 2011 - 2024 Στύξ - Ανεξάρτητη Πολιτισμική και Πολιτική Εφημερίδα της Βόρειας Πελοποννήσου