Το σοβαρότερο δυστύχημα που αφορά μεταφορές στην Ελλάδα άνοιξε μια συζήτηση σχετικά με την απόδοση ευθυνών αλλά και την κατάσταση των σιδηροδρομικών μεταφορών. Στο πρώτο σκέλος, οι κάτοικοι αυτής της χώρας είχαν τη δυνατότητα να ενημερωθούν από τον πρωθυπουργό της ότι «το δράμα οφείλεται, δυστυχώς, κυρίως σε τραγικό ανθρώπινο λάθος» (1). Στο δεύτερο σκέλος, πληροφορήθηκαν ότι οι σιδηρόδρομοι λειτουργούν με μια λογική περασμένων δεκαετιών, καθώς και ότι το δίκτυο του ΟΣΕ χρήζει βασικών αναβαθμίσεων. Πώς φτάσαμε σε αυτή την τραγωδία και ποιος ευθύνεται για αυτήν;
Η λογική του ανθρώπινου λάθους δεν χρήζει κάποιας συγκεκριμένης ανάλυσης, όπως και δεν παρέχει μια επαρκή δικαιολόγηση στο ίδιο το συμβάν. Γιατί κρίνεται ανεπαρκής; Γιατί είναι αυταπόδεικτη. Σύμφωνα με τον Καστοριάδη, εφόσον η κοινωνική πραγματικότητα είναι προϊόν της ανθρώπινης δραστηριότητας, οι κοινωνίες χωρίζονται σε αυτόνομες και ετερόνομες. Στις αυτόνομες κοινωνίες οι άνθρωποι γνωρίζουν ότι είναι οι κύριοι δημιουργοί της πραγματικότητας, ενώ στις ετερόνομες όχι (2). Αν λοιπόν αφαιρέσουμε τον ανθρώπινο παράγοντα, τότε το γεγονός αποτελεί προϊόν της βαριάς μας μοίρας ή ενός τιμωρητικού Θεού.
Αντιθέτως, η ύπαρξη εργαζομένων καθιστά βολικότερη την απόδοση ευθυνών. Το ερώτημα όμως δεν είναι αν η τραγωδία οφείλεται σε ανθρώπινο λάθος, αλλά τι εξυπηρετεί η ατομική ευθύνη και πώς φτάσαμε σε αυτήν την καταστροφή.
Εξηγώντας τη ρητορική του πρωθυπουργού διακρίνουμε για ακόμη μία φορά μια εμμονή στην ατομική ευθύνη. Η ατομική ευθύνη ως στρατηγική έγινε εξαιρετικά εμφανής κατά την περίοδο της πανδημίας, όπου η διαχείρισης της τελευταίας δεν είχε να κάνει με την ισχυροποίηση του Εθνικού Συστήματος Υγείας, αλλά με την απόδοση ευθυνών σε όσους δεν ακολουθούσαν τα σφιχτά μέτρα της κυβέρνησης. Οπως τότε, έτσι και τώρα η συζήτηση στράφηκε αυτόματα στην αναζήτηση των ευθυνών και οι υπεύθυνοι απέδωσαν κατηγορίες στον σταθμάρχη.
Βεβαίως, η επιλογή να δοθεί έμφαση στην ατομική ευθύνη μόνο τυχαία δεν είναι. Στο νεοφιλελεύθερο φαντασιακό της κυβέρνησης του ελάχιστου κράτους και των μεμονωμένων δρώντων, οι λανθασμένες επιλογές ενός σταθμάρχη αποτελούν την άμεση αιτία. Μια τέτοια διαπίστωση όμως –χωρίς να αναιρούμε μια πιθανή υπαιτιότητά του– υποκρύπτει διάφορους άλλους παράγοντες. Πιο συγκεκριμένα, δεν γίνεται λόγος για τα αποτελέσματα της ιδιωτικοποίησης ή καλύτερα της εκποίησης της δημόσιας περιουσίας. Οι κυβερνήσεις της κρίσης, θεωρώντας ότι στις διάφορες κρατικές επιχειρήσεις για όλα φταίνε μεμονωμένοι δρώντες που δεν κάνουν καλά τη δουλειά τους, προώθησαν την παραχώρησή τους στον ιδιωτικό τομέα. Ετσι, η πώληση τομέων του κράτους δεν θα «ελάφρυνε απλώς τον φορολογούμενο», αλλά θα συνέβαλλε και στην εύρυθμη λειτουργία τους. Στην ίδια μοίρα βρέθηκε και ο ελληνικός σιδηρόδρομος.
Πιστά στις παραπάνω αντιλήψεις διάφορα μέσα δημοσίευσαν άρθρα κατά την περίοδο της ιδιωτικοποίησης των ελληνικών σιδηροδρόμων, που αναφέρονταν με ιδιαίτερους επαίνους σε εκτιμήσεις αναβάθμισης της ποιότητας του δικτύου και των μεταφορών από τους αγοραστές. Σύμφωνα με αυτά, η εταιρεία ήταν έτοιμη να επενδύσει πολλά στο δίκτυο.
Η άλλη όψη του νομίσματος λέει ότι είναι τουλάχιστον αφελές να θεωρείται πως μια εταιρεία αναλαμβάνει μια κρατική δραστηριότητα για να προσφέρει κοινωνικά και όχι για να κερδίσει οικονομικά. Σε αυτό συνηγορεί η εξασφάλιση ετήσιας χρηματοδότησης ύψους 50 εκατομμυρίων της εταιρείας από το ελληνικό Δημόσιο, όπως και η αγορά τρένων από την Ελβετία που σε άλλη περίπτωση θα καταστρέφονταν. Κάπως έτσι φτάσαμε σε ένα δυστύχημα που οφείλεται σε διάφορες αμέλειες (3).
Καταλήγοντας, είναι αξιοσημείωτο ότι παρά τις κινητοποιήσεις και τις ανακοινώσεις των εργαζομένων δεν πάρθηκαν μέτρα που θα μπορούσαν να αποτρέψουν αυτήν την τραγωδία. Επιπλέον, για άλλη μια φορά η σημερινή κυβέρνηση επέλεξε την ατομική ευθύνη σε ένα ερώτημα απόδοσης ευθυνών. Η στρατηγική της αποποίησης των ευθυνών σε συλλογικό επίπεδο είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της. Αναδεικνύοντας, λοιπόν, το ατομικό ως πρωτεύον, το νεοφιλελεύθερο κράτος και η FSI μένουν στο απυρόβλητο. Το αποτέλεσμα είναι ανθρώπινες ζωές να χάνονται στον βωμό της κερδοφορίας.
Σημειώσεις
- CNN Greece, 2022, δήλωση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη για την τραγωδία στα Τέμπη, από https://www.youtube.com/watch?v=tb7yhEv8TOc&ab_channel=CNNGreece, πρόσβαση 2/3/2023.
- Καστοριάδης Κορνήλιος (1978), «Η Φαντασιακή Θέσμιση της Κοινωνίας», μτφρ. Σωτήρης Χαλικιάς, Γιούλη Σπαντιδάκη, Κώστας Σπαντιδάκης, επιμ. Κώστας Σπαντιδάκης, εκδ. Κέδρος, Αθήνα, σ. 160-163.
- Bersi, Euryduce, 2022, «“The only thing I can say is good luck”: How abolished trains by Switzerland are now back in business in Greece», από https://www.investigate-europe.eu/en/2022/etr470-train-switzerland-greece-italy-trainose/?fbclid=IwAR0jDoqKtYe4nW6vHmVHsqCEWtvQQocbaCHoN9yxjluUyWkOdgHqJq93d2g, πρόσβαση 02/03/2023
*Υποψήφιος διδάκτορας Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο της Λιέγης, pavlospap2@gmail.com
πηγη: https://www.efsyn.gr