Απόσπασμα από το βιβλίο του Τζόρτζιο Ρούφολο «Lo specchio del diavolo» (Einaudi 2006).
Στη λέξη «παγκοσμιοποίηση» δίνονται πολλά, πάρα πολλά νοήματα. Υπογραμμίζουμε ένα από αυτά που μας φαίνεται κομβικής σημασίας: η καπιταλιστική αντεπίθεση. Γιατί; Και εναντίον τίνος; Αφηγηθήκαμε ήδη την απαρχή αυτής της επίθεσης, όταν, στις αρχές της δεκαετίας του 1970, οι Ηνωμένες Πολιτείες του Νίξον αποδεσμεύτηκαν από τη νομισματική πειθαρχία του Bretton Woods επιβάλλοντας ντε φάκτο στον κόσμο το δολάριο ως οικουμενικό νόμισμα. Προς τα τέλη της δεκαετίας του 1970 εξαπολύεται το δεύτερο μέρος της αντεπίθεσης εναντίον του κοινωνικού κράτους. Ο «αναπτυγμένος» καπιταλισμός απαλλάσσεται από την πίεση της οργανωμένης εργασίας και του κράτους, που ασκούνταν στο πλαίσιο του σοσιαλδημοκρατικού συμβιβασμού.
Αυτή είναι η έναρξη της «αντεπίθεσης» που αναπτύσσεται προς τρεις κατευθύνσεις. Η πρώτη είναι μια νέα τεχνολογική επανάσταση. Μια μαζική και συστηματική εφαρμογή των άυλων ανανεώσεων (ηλεκτρονικής και πληροφορικής) στην παραγωγική διαδικασία καθιστά δυνατό όχι μόνο να αυξάνεται η παραγωγικότητα χωρίς να αυξάνεται η απασχόληση, αλλά κυρίως να μετασχηματιστεί η ομοιογενής και μαζική εργοστασιακή εργασία της εποχής του φορντισμού, προσαρμοζόμενη στις επιταγές ευελιξίας μιας πολύ διαφοροποιημένης παραγωγής. Πράγμα που σημαίνει ότι οι φάλαγγες του προλεταριάτου διαλύθηκαν σε μια βεντάλια διαφοροποιημένων και έντονα κινητικών ομάδων, υποταγμένων στις ιδιόρρυθμες μεταβολές της ζήτησης· στερούμενων επομένως εκείνης της αλληλεγγύης και της συνέχειας που συγκροτούσαν τη δύναμη του παραδοσιακού προλεταριάτου.
Αυτό ενισχύει υπέρμετρα τη διαπραγματευτική δύναμη του κεφαλαίου και αποδυναμώνει αντίστοιχα εκείνη του συνδικάτου. Η δεύτερη είναι η απελευθέρωση των κινήσεων του κεφαλαίου. Είναι προφανές ότι η δυνατότητα να μετακινούνται τεράστια κεφάλαια με ένα κλείσιμο του ματιού (με ένα ηλεκτρονικό κλικ) από τη μια στην άλλη άκρη του κόσμου δίνει στο κεφάλαιο μια πελώρια ισχύ σε σχέση με τις «δημοκρατικές» πολιτικές επιλογές των κυβερνήσεων· μιαν ικανότητα εκβιασμού που ακυρώνει αυτές τις πολιτικές. Η τρίτη είναι μια πολιτισμική επανάσταση. Ο σοσιαλδημοκρατικός συμβιβασμός θεμελιωνόταν πάνω στην ιδεολογική βάση της κεϊνσιανής σκέψης που ευνοούσε τη δημόσια παρέμβαση στη ζήτηση και στην κατανομή των πόρων.
Η καπιταλιστική αντεπίθεση καβαλικεύει το άρμα της νεοφιλελεύθερης «μονεταριστικής» σκέψης, που απορρίπτει σαφώς την παρέμβαση του κράτους στην αγορά και δοξάζει ξανά ένα είδωλο που φαινόταν ότι έχει καταστραφεί: την πίστη στην ικανότητα αυτορρύθμισης της αγοράς. Αυτή η αντεπίθεση εξασφαλίζει στον καπιταλισμό δύο θεμελιώδεις νίκες: την ανάκτηση ενός πλεονεκτικού συσχετισμού δυνάμεων σε σχέση με το οργανωμένο εργατικό κίνημα, το οποίο αποδιοργανώθηκε· την κατάκτηση μιας θέσης ισχύος απέναντι στο εθνικό κράτος. Η «αντεπίθεση» έχει και μια άλλη παράδοξη επίπτωση. Η ίδια η μεγάλη βιομηχανική επιχείρηση, εκείνη που ο Γκαλμπρέιθ είχε ορίσει ως «τεχνοδομή», δέχεται την εισβολή της αγοράς. Η θαυμαστή ιεραρχική δομή της αποδιαρθρώνεται σε ένα δίκτυο σε μεγάλο βαθμό αυτόνομων κέντρων απόφασης.
Το αληθινό κέντρο αποφάσεων της μεγάλης επιχείρησης δεν είναι πλέον το βιομηχανικό, αλλά το χρηματοπιστωτικό. Και τελικά η ανώτατη εκπροσώπηση του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού στην κοινωνία, η ταξική του ελίτ, δεν είναι πλέον η εθνική αστική τάξη, εκείνη που εγκωμιάστηκε από τον Μαρξ και τον Σουμπέτερ, αλλά μια κοσμοπολιτική και απολιτική (δηλαδή «μη δημοκρατική») πλουτοκρατία. Οι κοινωνικές συνέπειες της καπιταλιστικής αντεπίθεσης δεν είναι βέβαια εκείνες που υποσχέθηκαν οι ενθουσιώδεις προφήτες της: ο καπιταλιστικός Γκιούλιβερ ο οποίος, απελευθερωμένος από τα δεσμά του κράτους, εγκαινιάζει μια εποχή γενικής ευημερίας και σταθερότητας χάρη στις αυτορρυθμιστικές αρετές της αγοράς.
Η πιο ενθουσιώδης, η σιδηρά κυρία, η Θάτσερ, απέναντι σε όποιον την επέκρινε για τις συνέπειες που το κύμα της αγοραίας εμπορευματοποίησης θα είχε στην κοινωνία, εκφράστηκε με ένα απόφθεγμα που έγινε διάσημο: η κοινωνία δεν υπάρχει. Η κοινωνία όμως υπάρχει. Σοβαρά κλονισμένη ωστόσο και αποδιαρθρωμένη από το κύμα των ιδιωτικοποιήσεων. Επιπλέον είναι μια οικονομικά πολύ πιο ασταθής παγκόσμια κοινωνία. Η απελευθέρωση των κινήσεων των κεφαλαίων παρήγαγε αυτό που κλασικοί οικονομολόγοι, όπως ο Σμιθ και ο Ρικάρντο –οι οποίοι είχαν εκφράσει ρητές επιφυλάξεις για ένα τέτοιο ενδεχόμενο-, φοβούνταν: το ξερίζωμα της οικονομίας από τις εθνικές και λαϊκές ρίζες της που την τρέφουν και τη σταθεροποιούν.
Η ιστορία των τελευταίων τριάντα χρόνων είναι μια ιστορία νομισματικών και οικονομικών σεισμών. Είναι μια κοινωνία τρομερά πιο άνιση. Η αύξηση της ανισότητας δεν έγινε με τη μαρξιστική μορφή της πόλωσης: μια χούφτα καπιταλιστές από τη μια μεριά και ένα πελώριο και εξαθλιωμένο προλεταριάτο από την άλλη. Εγινε με τη διασπορά ενός κοινωνικού μαραθώνιου. Επικεφαλής του μαραθώνιου είναι μια ομάδα πάμπλουτων, που διαθέτει ένα εισόδημα ίσο με το 40% του παγκόσμιου εισοδήματος· μια κατάσταση περισσότερο συμβατή με εκείνη των διαιρεμένων σε κάστες καθεστώτων της αρχαίας Ανατολής παρά με τα ιδεώδη της δημοκρατίας. Ποιοι είναι; Οι μεγαλομέτοχοι προφανώς· οι μεγάλοι μάνατζερ που συχνά είναι και οι ίδιοι μέτοχοι ή αμείβονται πλουσιοπάροχα· οι αστέρες του προσκηνίου: του κινηματογράφου, της τηλεόρασης, του μαζικού θεάματος, του αθλητισμού.
Ακολουθούν οι ενδιάμεσες ομάδες: γραφειοκρατικά στρώματα, τεχνικοί, ανώτερα στελέχη και έπειτα έμποροι, αυτόνομοι εργαζόμενοι, τεχνίτες. Και κατόπιν έρχεται η μάζα των εργατών, των μισθωτών, με δυο λόγια όλων εκείνων που δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα, κι έπειτα το πρεκαριάτο. Και τέλος οι παρίες, η ομάδα που απέχει πολύ από τον κύριο όγκο: άνεργοι, περιθωριοποιημένοι, απόβλητοι. Δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα αν οι αποστάσεις μεγαλώνουν ή μένουν σταθερές. Σίγουρα όμως δεν μειώνονται. Και είναι ασύμβατες με οποιανδήποτε έννοια δημοκρατικής κοινωνίας, όχι δίκαιης, αλλά τουλάχιστον αξιοπρεπούς. Τρίτη και σοβαρότατη συνέπεια: η υποβάθμιση των κοινωνικών αγαθών. Στον τουρμποκαπιταλισμό συντελέστηκε μια αντιστροφή των κοινωνικών προτεραιοτήτων.
Τα δημόσια αγαθά -εκείνα που βρίσκονταν στο κέντρο του κοινωνικού κράτους- έγιναν κόστη που πρέπει να ελαχιστοποιούνται. Ενώ οι κοινωνικές ανάγκες γίνονται όλο και πιο πιεστικές εξαιτίας της αυξανόμενης αλληλεξάρτησης της κοινωνίας, η διαφήμιση και ο ανταγωνισμός αποχαλινώνουν τις ιδιωτικές καταναλώσεις συμπιέζοντας τη δημόσια δαπάνη. Αμεση συνέπεια της παγκοσμιοποίησης (τέταρτο σημείο) είναι η μετατόπιση των στρατηγικών αποφάσεων από τη δημοκρατική επικράτεια στην καπιταλιστική περιοχή. Το κράτος αποστερείται σε μεγάλο βαθμό την οικονομική πολιτική του. Αντί να εποπτεύει τις επιχειρήσεις, οι κυβερνήσεις είναι εκείνες που κρίνονται και «αξιολογούνται» από την αγορά. […]
ℹ️ Στις 16 Φεβρουαρίου 2023 πέθανε στα 96 του χρόνια ο Ιταλός οικονομολόγος και πολιτικός Τζόρτζιο Ρούφολο. Στέλεχος της σοσιαλιστικής νεολαίας ήδη από το 1944, ο Ρούφολο αναδείχτηκε στην πορεία σε έναν από τους επιφανέστερους εκπροσώπους του ιταλικού και ευρωπαϊκού σοσιαλισμού. Το 2008 σε ένα άρθρο του στην εφημερίδα La Repubblica έγραφε ευφυολογώντας: «Οσο για μένα, έχω αποφασίσει να πεθάνω σοσιαλιστής. Δεδομένης της ηλικίας μου δεν πρόκειται για μια μακρόπνοη δέσμευση». Το βέβαιο είναι ότι ο Ρούφολο έζησε όλη τη ζωή του ως σοσιαλιστής, ενσαρκώνοντας μάλιστα έναν σπάνιο τύπο διανοούμενου, ο οποίος κατόρθωνε να συνδυάζει στο έργο του τη θεωρητική ανάλυση με την προγραμματική επεξεργασία και την πολιτική δράση. Με τα βιβλία του και τις συχνές παρεμβάσεις του στον δημόσιο διάλογο συνέβαλε όσο λίγοι στην ανανέωση των ιδεών της Αριστεράς
πηγη: https://www.efsyn.gr