(Διαλέγοντας προικιά του Νικολάι Μπεκιάσεφ, 1910) https://upload.wikimedia.org/wikipedia
Η προίκα είναι ένας θεσμός κατά τον οποίο η οικογένεια παραχωρεί στη νύφη την περιουσία της όταν παντρεύεται. Ο θεσμός της προίκας υπήρχε από τα αρχαία χρόνια και αποτελούσε τη συμβολή της γυναίκας στον κοινό βίο του ζευγαριού. Οι συνήθεις λόγοι που επιβαλλόταν ήταν αρχικά οικονομικοί και στη συνέχεια κοινωνικοί. Πέρα από τα φυσικά προσόντα της νύφης, αιτία γάμου αποτελούσε και η προίκα. Στην ουσία, η προίκα συνιστά ένα «δώρο» που δινόταν στη νύφη ή στο ζευγάρι από τους γονείς τους. Περιλάμβανε ρούχα, κοσμήματα για τους πιο εύπορους, κτήματα γης, ζώα και κατοικίες. Πρόκειται, δηλαδή, για μια αποζημίωση στον άντρα, καθώς εξασφάλιζε την ελάφρυνση της οικογένειας σε πολλούς τομείς και του συζύγου από τα βάρη της.
Στην Ελλάδα ο θεσμός της προίκας ουσιαστικά ήταν μια εμπορική συμφωνία κατά την οποία το προϊόν προς πώληση ήταν η γυναίκα. Ο θεσμός καταργήθηκε με νόμο το 1983. Σε άλλες χώρες μπορεί να είναι λιγότερο διαδεδομένος, αλλά παρ’ όλα αυτά επιβιώνει σε ορισμένες κοινωνίες όπου οι παραδόσεις είναι ισχυρές. Έχει χάσει, όμως, την πρακτική και νομική της σημασία.
Η επιβίωση του θεσμού στον σύγχρονο κόσμο σε ορισμένες χώρες της Μέσης Ανατολής ή της Ασίας συνδέεται με την κοινωνική θέση και την οικονομική επιβίωση της νύφης και της οικογένειάς της. Ωστόσο, σε πολλές ανεπτυγμένες δυτικές χώρες ο θεσμός έχει εξασθενήσει ή και εξαφανιστεί, καθώς οι κοινωνικές αντιλήψεις για τον γάμο, την οικονομική ανεξαρτησία των γυναικών και τις οικογενειακές σχέσεις έχουν αλλάξει.
Ινδία
Στην Ινδία, ο θεσμός της προίκας «dowry» είναι μια παράδοση που εξακολουθεί να είναι διαδεδομένη σε πολλές κοινότητες και οικογένειες. Η προίκα στην Ινδία αποτελεί συνήθως ένα σημαντικό μέρος του γάμου και είναι ένας τρόπος για να προσφέρει η οικογένεια της νύφης οικονομική στήριξη και πόρους στο ζευγάρι. Η προίκα στην Ινδία μπορεί να περιλαμβάνει μια ποικιλία αντικειμένων και πόρων: χρήματα ή περιουσιακά στοιχεία, οικιακά είδη όπως είδη κρεβατοκάμαρας, μαγειρικά σκεύη, σεντόνια, πετσέτες, έπιπλα όπως κρεβάτια, τραπέζια, καρέκλες και τέλος ηλεκτρικές συσκευές, αυτοκίνητο ή ακόμα και εκπαίδευση για το μέλλον.
Υπάρχει μια διχογνωμία στην κοινή γνώμη στην Ινδία σχετικά με την προίκα που δίνει η οικογένεια της νύφης στον γαμπρό. Είναι ένα έθιμο που ναι μεν έχει καταργηθεί, αλλά εξακολουθεί να υφίσταται και να προκαλεί αναταράξεις στην συντηρητική ινδική κοινωνία. Οι φεμινιστικές οργανώσεις θεωρούν πως ο θεσμός της προικοδότησης της νύφης προσβάλλει την γυναικεία αξιοπρέπεια και μάλιστα με τον χειρότερο δυνατό τρόπο.
Κάθε χρόνο στην Ινδία, πολλές χιλιάδες γυναίκες σκοτώνονται σε διαμάχες για την πληρωμή του γάμου. Μεγάλος αριθμός γυναικών, των οποίων οι οικογένειες αδυνατούσαν να δώσουν στον γαμπρό προίκα, βασανίζονταν, ταπεινώνονταν ή και θανατώνονταν. Μέχρι πριν από μια δεκαετία θεωρούνταν θανάσιμο αμάρτημα το να είσαι γυναίκα και να μην μπορείς να προσφέρεις ικανοποιητική προίκα στον γαμπρό. Μια συνήθης μέθοδος θανάτωσης των γυναικών προερχόταν από τους ίδιους τους γαμπρούς. Αυτοί, όταν διαπίστωναν όταν δεν τους έδινε η οικογένεια της νύφης προίκα αναλόγου ύψους, περιέλουζαν τη νύφη με πετρέλαιο και κατόπιν τής έβαζαν φωτιά. Στη συνέχεια, οι πεθερές δήλωναν στην αστυνομία ότι η νύφη… κάηκε καθώς μαγείρευε στην κουζίνα.
Πολλές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων πιέζουν έντονα για την εξάλειψη της πρακτικής αυτής και την προστασία των γυναικών. Η κυβέρνηση της Ινδίας έχει λάβει μέτρα για την καταπολέμηση αυτών των πρακτικών μέσω νομοθεσίας (το 1961 απαγορεύτηκε δια νόμου η προίκα) και μέσω εκπαιδευτικών εκστρατειών. Όμως, το πρόβλημα υπάρχει και αποτελεί μια πραγματική πρόκληση για την κοινωνία της Ινδίας. Για πολλούς Ινδούς, το διαζύγιο είναι αδιανόητο. Οι γονείς παροτρύνουν τις κόρες να αντέξουν τον γάμο, ελπίζοντας ότι ο χρόνος, τα χρήματα και τα παιδιά θα κάνουν την κατάστασή τους υποφερτή. Τα πατριαρχικά έθιμα της Ινδίας συνωμοτούν για να παγιδεύσουν τις γυναίκες σε ανεπιθύμητους και ανυπόφορους γάμους.
Ιράν
Στο Ιράν η πρακτική της προίκας διαφοροποιείται ανάλογα με τις οικογενειακές παραδόσεις και τις περιοχές. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις, η προίκα δίνεται από την οικογένεια του γαμπρού στη νύφη. Σύμφωνα με το ισλαμικό δίκαιο και τις παραδόσεις πολλών οικογενειών στο Ιράν, ο γαμπρός είναι υπεύθυνος να παράσχει ένα χρηματικό ποσό ή ένα σύνολο περιουσιακών στοιχείων στη νύφη, γνωστό ως «Mahr» ή «Jahizieh». Αυτή η προίκα μπορεί να περιλαμβάνει επίσης κοσμήματα, έπιπλα ή οικιακά είδη. Η πρακτική αυτή βασίζεται σε ισλαμικές προφητείες και είναι ένας τρόπος να προστατεύεται η οικονομική ασφάλεια της νύφης. Επίσης, θεωρείται ένδειξη ευθύνης και σεβασμού του γαμπρού προς τη νύφη και την οικογένειά της. Η αξία της προίκας μπορεί να συζητηθεί και να καθοριστεί στον γάμο ή και πριν από αυτόν. Η προίκα έχει νομική πτυχή στο ιρανικό δίκαιο και καθορίζεται συνήθως σε ένα νομικό έγγραφο που υπογράφουν και οι δύο πλευρές πριν από τον γάμο. Αυτό δίνει δικαιώματα και προστασία στη νύφη σε περίπτωση διαζυγίου. Η έλλειψη προίκας μπορεί να είναι αιτία έντασης στον γάμο και να οδηγήσει σε κοινωνική απομόνωση. Ενώ η προίκα αντιμετωπίζεται θετικά, ως ένδειξη σεβασμού και φροντίδας προς τη νύφη, αντίθετα η υπερβολική απαίτηση μπορεί να δημιουργήσει δυσαρέσκεια.
Μπανγκλαντές
Στο Μπανγκλαντές, η τελετουργική παρουσίαση της προίκας, γνωστή ως «Jaayad» ή «Biye’r Jhulna», είναι ένα σημαντικό γεγονός που συνήθως λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια του γάμου. Αυτή η τελετή είναι ένας τρόπος να δείξει η οικογένεια της νύφης την πλούσια προίκα που παρέχει στο νέο ζευγάρι και να ενισχύσει τις οικογενειακές σχέσεις. Κατά τη διάρκεια της τελετής, η προίκα παρουσιάζεται μπροστά σε μια συγκέντρωση ατόμων, συνήθως στο σπίτι της νύφης ή σε έναν ανοικτό χώρο. Η προίκα εκτίθεται σε ένα μεγάλο τραπέζι ή σε μια ειδική επιφάνεια, όπου τα αντικείμενα της προίκας τοποθετούνται με προσοχή και τελετουργικά. Κατά τη διάρκεια της παρουσίασης, τα μέλη της οικογένειας της νύφης και άλλοι καλεσμένοι εξετάζουν τα αντικείμενα της προίκας και συζητούν για την ποιότητα και την αξία τους. Επίσης, συχνά δίνονται σχόλια ή ευχές για το μέλλον του νέου ζευγαριού. Η τελετουργική παρουσίαση της προίκας στο Μπανγκλαντές είναι ένας σημαντικός κοινωνικός και πολιτιστικός θεσμός που ενώνει τις οικογένειες και δημιουργεί ένα ευχάριστο και αξέχαστο γεγονός για το νέο ζευγάρι.
Ιταλία
Στην Ιταλία, η προίκα, γνωστή ως “dote”, είναι μια παράδοση που εξακολουθεί να είναι σημαντική σε ορισμένες περιοχές και κοινότητες. Σε ορισμένες περιοχές η προίκα μπορεί να περιλαμβάνει και ιδιοκτησίες, ενώ σε άλλες περιοχές η έμφαση μπορεί να δοθεί σε κληρονομικά κοσμήματα ή παραδοσιακά οικιακά αντικείμενα. Η προίκα αποτελεί μια σημαντική οικονομική επένδυση για την οικογένεια της νύφης. Το ζήτημα της προίκας συζητιέται με τον επικεφαλής της οικογένειας, δηλαδή τον πατέρα του κοριτσιού. Οι γονείς της νύφης ετοιμάζουν την προίκα ετησίως αποταμιεύοντας χρήματα ή αγοράζοντας αντικείμενα. Η παρουσίαση της προίκας συνοδεύεται από ένα γεύμα ή μια τελετουργική εκδήλωση, όπου η οικογένεια της νύφης παρουσιάζει τα δώρα και τα αντικείμενα στο νέο ζευγάρι και την οικογένειά του.
Ρωσία
Στη Ρωσία η προίκα «pridanoie» έχει ιστορικές ρίζες και εξακολουθεί να είναι σημαντική σε πολλές οικογένειες κατά την προετοιμασία για τον γάμο. Λίγες μέρες πριν από τον γάμο, η οικογένεια του γαμπρού επισκέπτεται την οικογένεια της νύφης προκειμένου να γνωρίσουν τη νύφη. Συμβαίνει, όμως, κάτι ιδιαίτερα ενδιαφέρον. Η νύφη εμφανίζεται αν και εφόσον φανερώσουν την προίκα που θα της διαθέσουν. Εάν αυτή δεν είναι αρκετή, τότε αντί για τη νύφη παρουσιάζεται μπροστά τους κάποιος φίλος ή συγγενής της, ντυμένος γυναίκα. Αυτό συνεχίζεται μέχρις ότου να ικανοποιηθεί η νύφη από την προσφορά της οικογένειας του γαμπρού. Συνήθως, η προίκα περιλαμβάνει οικιακά είδη, όπως έπιπλα, σκεύη και είδη εσωτερικής διακόσμησης. Επίσης, περιλαμβάνει και ρούχα, κοσμήματα και άλλα προσωπικά αντικείμενα που θα χρησιμοποιήσει η νύφη κατά τη διάρκεια του γάμου και της νέας ζωής της. Η προίκα συχνά αντιμετωπίζεται ως ένδειξη της κοινωνικής και οικονομικής κατάστασης της οικογένειας της νύφης και μπορεί να επηρεάσει το κοινωνικό και οικονομικό κύρος του ζευγαριού.
Η απαγόρευση ή η διατήρηση του θεσμού της προίκας είναι ένα ζήτημα που εξαρτάται από το πολιτισμικό, κοινωνικό και νομικό πλαίσιο κάθε κοινωνίας. Έτσι, σε ορισμένα κοινωνικά σύνολα ο θεσμός αυτός εξακολουθεί να συμβάλει σημαντικά στην οικονομική ασφάλεια των νέων ζευγαριών ή στην αναγνώριση της προσωπικής και οικογενειακής αξίας της γυναίκας. Ωστόσο, σε πολλές σύγχρονες κοινωνίες, ο θεσμός της προίκας θεωρείται αναχρονιστικός, καθώς συμβάλλει στη διατήρηση των κοινωνικών ανισοτήτων και στον περιορισμό της ελευθερίας των γυναικών.
7 Μαρτίου 2024
Πηγές:
