Άρθρο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό The Baffler. Ο Benjamin Winterhalter είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.

Μετάφραση Δημήτρης Πλαστήρας

 

Στο προτελευταίο κεφάλαιο της, Η Διαλεκτική του Σεξ της Shulamith Firestone κάνει μια στροφή προς τη μεταφυσική. Έχοντας επιτεθεί στην πατριαρχία ως ένα βίαια επιβεβλημένο «έμφυλο ταξικό σύστημα» βασισμένο σε ένα προϊστορικό έμφυλο δίπολο, και ζητώντας στην την κατάργηση την ίδια την διαφοροποίηση του φύλου, η Firestone στρέφεται προς μια ευρύτερη έννοια – μια γενική θεωρία της ανθρώπινης πολιτισμικής ιστορίας. Ενδεικτικό της περιπλοκότητας του έργου της  είναι οι μεγάλοι, δυσνόητοι πίνακες που είναι γεμάτοι από διασταυρούμενα βέλη και αγκύλες, εποχές και επαναστάσεις που συμπεριλαμβάνει ως μια μέθοδο οπτικοποίησης χιλιάδες χρόνια πολιτισμικής εξέλιξης. Οι πρώτες εντυπώσεις όμως μπορεί να είναι παραπλανητικές. Στην πραγματικότητα, ακόμη και τα πιο εμφανώς δυσνόητα αποσπάσματα της Firesmith πάνω στην έμφυλη καταπίεση και την εξέλιξη του πολιτισμού συμφωνούν σε εκπληκτικό βαθμό με τις εμπειρικές επιστήμες, ιδιαίτερα με την εξελικτική βιολογία και κυρίως με την θεωρία του Charles Darwin για την σεξουαλική επιλογή όπως αυτή εκφράστηκε αρχικά στην Καταγωγή του Ανθρώπου.

Αυτή η ερμηνεία του Darwin, που υπερασπίστηκε με θέρμη στο βιβλίο του The Evolution of Beauty το 2017 ο βιολόγος Richard Prum, μας λέει πως η αισθητική επιλογή από την  πλκευρά ενός φύλου – σχεδόν σε όλα τα είδη το θηλυκό – συνεξελίσσεται ως άμυνα απέναντι στο άλλο φύλο – σχεδόν σε όλα τα είδη, τα αρσενικά – σε μια προσπάθεια ελέγχου της αναπαραγωγής με τρόπους που εξαρτώνται από τον ανταγωνισμό μέσα στα άτομα του ίδιου φύλου, εφαρμόζοντας ένα «νόμο ανταγωνισμού». Ο Prum παρατηρεί, για παράδειγμα, πως σε συγκεκριμένα είδη πάπιας όπου η «εξαναγκαστική συνουσία» είναι κοινή, τα θηλυκά έχουν αναπτύξει ελικοειδείς κόλπους, με σπείρες στη φορά του ρολογιού για να αποτρέπουν την βίαιη διείσδυση από τα, με σπείρες με αντίθετη φορά από του ρολογιού, πέη των επιθετικών αρσενικών. Στο μεταξύ, σε είδη πάπιας με μικρότερη σεξουαλική επιθετικότητα, τα πέη και οι κόλποι είναι μικρότερα, απλούστερα, και αμοιβαία ταιριαστά: υπάρχει μια ξεκάθαρη «συσχέτιση μεταξύ των περισσότερο περίπλοκων μορφών των γενετικών οργάνων και τις κοινωνικές ζωές των ειδών που τα φέρουν».

Για τα πιο βίαια πουλιά, γράφει ο Prum, είναι ο «ανταγωνισμός μεταξύ αρσενικών» στο παιχνίδι του ζευγαρώματος που «συμβάλει στην εξέλιξη της εξαναγκαστικής ανδρικής συμπεριφοράς». Την ίδια στιγμή, «κάθε γενετική μετάλλαξη που συμβάλει σε συμπεριφορές ή κολπικές μορφολογίες που βοηθούν τα θηλυκά να αποφύγουν την δια της βίας γονιμοποίηση θα βοηθήσουν τα θηλυκά να αποφύγουν το έμμεσο, γενετικό κόστος της σεξουαλικής βίας – δηλαδή, το να έχουν μη ελκυστικούς γιούς που δεν θα επιλέξουν άλλα θηλυκά». Που σημαίνει, η θηλυκή αισθητική επιλογή στο ζευγάρωμα συχνά χρησιμοποιείται για να διατηρηθεί η θηλυκή σεξουαλική αυτονομία. Ωστόσο, σε μια παράδοξη ανατροπή, φαίνεται πως η θηλυκή αισθητική επιλογή αποδεικνύεται ισχυρότερη από την αρσενική σεξουαλική βία, όπως αποδεικνύεται από τα φτερά της πάπιας: «Παρά την διαδομένη σεξουαλική βία σε αυτά τα αναπαραγωγικά συστήματα, η γυναικεία επιλογή του συντρόφου συνεχίζει να κυριαρχεί. Κατά συνέπεια, το φτέρωμα των αρσενικών, τα τραγούδια, και επιδείξεις συνεχίζουν να εξελίσσονται».

Ο δαρβινικός «νόμος του ανταγωνισμού» μπορεί να συγκριθεί με αυτό που η Firestone αποκαλεί η «’αρσενική’ Τεχνολογική Μέθοδος». Αυτή η «Μέθοδος» ή στρατηγική, η οποία αποτελεί το ένα από τα δύο μέρη της εν λόγω διαλεκτικής του σεξ, αντιπροσωπεύει μια διαισθητική έκφραση της ιδέας του Darwin. Ο «νόμος του ανταγωνισμού», που δεν είναι αποκλειστικά αρσενικός (ένα γεγονός που αναγνωρίζεται με την χρήση εισαγωγικών από την Firesmith στη λέξη) χαρακτηρίζεται ως τεχνολογικός: προσανατολισμένος προς την ανάπτυξη προσαρμογών επιβίωσης, δημιουργώντας ένα περιβάλλον επιθετικής ενδο-αρσενικής σύγκρουσης, τα αποτελέσματα της οποίας επιβάλλονται στην συνέχεια βίαια πάνω στα θηλυκά.

Παρόμοια, η «θηλυκή ‘Αισθητική Μέθοδος» της Firesmith, το άλλο μισό της διαλεκτικής της, μπορεί να συγκριθεί με την ιδέα του Δαρβίνου περί αισθητικής επιλογής μέσα από την (τυπικά) θηλυκή επιλογή. Ο προσανατολισμός της προς τυχαία κριτήρια, που μπορεί να είναι κοινωνικά ή συμπεριφορικά καθώς και φυσικά, σημαίνει πως καθορίζεται από την θηλυκή επιθυμία – και, όπως τονίζει ο Prum, την θηλυκή ευχαρίστηση. Αν και υπάρχει μια αίσθηση στην οποία η προτιμησιακή επιλογή γνωρισμάτων που είναι όμορφα για την παρατηρήτρια είναι τυχαία, ο Prum τονίζει πως η αισθητική εξέλιξη τείνει να αυξήσει την αυτονομία του φύλου που την χρησιμοποιεί. Η εμφάνιση των υπερεξειδικευμένων προσαρμογών όπως οι ελικοειδείς κόλποι στις θηλυκές πάπιες, αναφέρει ο Prum, δείχνει πως «η ελευθερία της επιλογής είναι σημαντική για τα ζώα». Όπως γράφει: «Η σεξουαλική αυτονομία δεν είναι ένα μυθικό και ανεπαρκώς ανεπτυγμένο νομικό πλαίσιο που επινοήθηκε από φεμινίστριες και προοδευτικούς. Αντίθετα, η σεξουαλική αυτονομία είναι ένα ανεπτυγμένο χαρακτηριστικό των κοινωνιών πολλών σεξουαλικών ειδών».

Η διαλεκτική του φύλου, έτσι, δεν είναι μια σύγκρουση μεταξύ δύο φύλων, αλλά ένας συμβιβασμός αντίθετων εξελικτικών στρατηγικών. Το πολιτισμικό ιστορικό επιχείρημα της Firestone ισοδυναμεί με εξελικτική αναφορά των τρόπων που το status quo προσπαθεί κατηγορηματικά να υποτάξει την Αισθητική στην Τεχνολογική Μέθοδο, μια ενστικτώδη επανανακάλυψη της δαρβινικής σεξουαλικής επιλογής. Το αποτέλεσμα, υπό την φιλελεύθερη καπιταλιστική πατριαρχία, είναι η ευχαρίστηση να υποτάσσεται στην επιβίωση, η θηλυκότητα στην αρρενωπότητα, και, σε πολλά κοινωνικά πεδία, οι γυναίκες να υποτάσσονται απευθείας στους άνδρες.

Διαβάζοντάς την άποψη της Firestone υπό το πρίσμα της τελευταίας εξήγησης του Prum για τον Darwin μπορεί να φαίνεται αναχρονιστική, αλλά η δύναμη του φεμινισμού της Firestone, εκτός από την ενσωμάτωση του μαρξισμού και της ψυχανάλυσης, είναι ότι χρησιμοποιεί την εξέλιξη. Αναφέρει πως η έμφυλη καταπίεση είναι βαθύτερη από άλλες μορφές καταπίεσης επειδή είναι αρχαιότερη, αφού πρώτα εξελίχθηκε μεταξύ των πρωτευόντων προγόνων μας. Η Firestone είδε – και το έργο του Prum καταδεικνύει – πως ο κεντρικός μηχανισμός επιβολής της πατριαρχίας είναι η ανδρική σεξουαλική βία και εξαναγκασμός. Η διαιώνιση του πατριαρχικού status quo εξαρτάται κυριολεκτικά από τη συνέχιση μιας προανθρώπινης «κουλτούρας βιασμού».

Εάν η αναλογία που προτείνω μεταξύ της θεωρίας της πολιτισμικής ιστορίας της Firestone και της θεωρίας του Darwin για τη σεξουαλική επιλογή είναι σωστή, τουλάχιστον σε γενικές γραμμές, τότε η Διαλεκτική του Σεξ περιέχει επίσης μια ολοκληρωμένη θεωρία της εξέλιξης του queerness – που είναι ασύμβατη με την φιλελεύθερη-ενσωματική εστίαση στην ταυτότητα. Η Firestone γράφει ότι όλες οι σεξουαλικές ταυτότητες είναι «τεχνητά, πολιτιστικά κατασκευάσματα», οι σκιές των κάγκελων των κελιών της καταπίεσης πάνω στο πρόσωπο της προσωπικότητας. Ο Prum συμφωνεί: «Επειδή ζούμε σε μια κοινωνία που έχει συνηθίσει να αντιλαμβάνεται τη σεξουαλική συμπεριφορά με όρους σεξουαλικής ταυτότητας», γράφει, «τείνουμε να πιστεύουμε ότι οι κατηγορίες σεξουαλικής ταυτότητας είναι βιολογικά πραγματικές». Αλλά «η επιστημονική έρευνα για την προέλευση της ‘ομοφυλοφιλίας’ επιδιώκει να εξηγήσει την εξέλιξη ενός κοινωνικού κατασκευάσματος». Στην πραγματικότητα, η σεξουαλική συμπεριφορά και η σεξουαλική έλξη βασίζονται σε μια «συνέχεια», με τον καθένα να βιώνει μια σειρά από διαφορετικής έντασης επίπεδα ομοφυλοφιλικής και ετεροφυλοφιλικής έλξης. Η ανάπτυξη μιας κοινωνικοσεξουαλικής ταυτότητας ως αποκλειστικά στρέιτ, γκέι ή λεσβία απαιτεί μια συγκεκριμένη διαδικασία καταπίεσης, μοναδική για την κάθε υποκειμενική θέση.

Αν και ο Prum είναι σωστά επικριτικός απέναντι στην ανεπαρκή κατανόηση του γυναικείου οργασμού από τον Freud, ο δαρβινισμός του ευθυγραμμίζεται με την ψυχανάλυση γύρω από το ευρύτερο ζήτημα του σεξουαλικού προσανατολισμού: και οι δυο προτείνουν μια έμφυτη διασπορά της έμφυλης προτίμησης στη σεξουαλική έλξη. Η έννοια της καταστολής του Freud εξηγεί τα ψυχολογικά θεμέλια των σεξουαλικών ταυτοτήτων· o Prum προσθέτει τη θεωρία του Δαρβίνου για τη σεξουαλική επιλογή ως τρόπο εξήγησης για την ύπαρξη της ομοφυλοφιλικής προτίμησης παρά τη φαινομενική αναπαραγωγική αχρηστία, υποστηρίζοντας ότι, στην πραγματικότητα, η ομοφυλοφιλική συμπεριφορά μάλλον εξελίχθηκε ως αποτέλεσμα της γυναικείας αισθητικής επιλογής, ως μέσο ενίσχυσης της αναπαραγωγικής αυτονομίας των γυναικών. Με τους όρους της Firestone, το queerness εξελίχθηκε έτσι μέσω της «θηλυκής» Αισθητικής Μεθόδου. Όπως αναφέρει ο Prum, η λεσβιακή συμπεριφορά ενισχύει τη γυναικεία σεξουαλική αυτονομία σφυρηλατώντας κοινωνικούς δεσμούς μεταξύ των γυναικών, συμμαχίες που τους επιτρέπουν να αμυνθούν καλύτερα απέναντι στην ανδρική σεξουαλική βία και τον εξαναγκασμό. Η ανδρική ομοφυλοφιλική συμπεριφορά επίσης ενισχύει τη σεξουαλική αυτονομία των γυναικών, σφυρηλατώντας όμως κοινωνικούς δεσμούς μεταξύ ανδρών, μειώνοντας την ένταση του σεξουαλικού ανταγωνισμού και αποκλιμακώνοντας τις σεξουαλικές συγκρούσεις.

Όπως αναγνωρίζει ο Prum, αυτή η περιγραφή της ομοφυλοφιλικής συμπεριφοράς είναι σύμφωνη με την άποψη ότι η επιθυμία του ίδιου φύλου είναι διάχυτη στους ανθρώπους, εκφραζόμενη σε διαφορετικό βαθμό σε κάθε άτομο, που καθορίζεται από τις έμφυτες επιθυμίες, την ψυχολογική σύνθεση και τη φυσιολογία τους. Είναι συμβατό, με άλλα λόγια, με τη θέση του Freud για την ανθρώπινη «καθολική αμφιφυλοφιλία» ή «πολύμορφη διαστροφή», την οποία θα μπορούσαμε να ονομάσουμε ακριβέστερα οικουμενική πανσεξουαλικότητα.

Η Firestone εκφράζει αυτή την άποψη με όρους που, σύμφωνα με τα σημερινά πρότυπα λόγου, γίνονται αντιληπτοί ως προσβλητικοί, γράφοντας ότι «αν και η ομοφυλοφιλία αυτή τη στιγμή είναι τόσο περιορισμένη και άρρωστη όσο η ετεροφυλοφιλία μας, μπορεί σύντομα να έρθει μια μέρα που μια υγιής τρανσεξουαλικότητα θα είναι ο κανόνας». Με αυτή την παρατήρηση, όμως, δεν εννοεί κάτι αντίστοιχο με την σημερινή κατανόησή μας για την διεμφυλικότητα. (Αντίθετα, η Firestone θα συμφωνούσε κατά πάσα πιθανότητα ότι οι τρανς γυναίκες είναι γυναίκες και οι τρανς άνδρες είναι άντρες.) Παρακάμπτοντας την παγίδα της πολιτικής ταυτότητας της αναδιοργάνωσης των αντίστοιχων θέσεων των φύλων, διατηρώντας παράλληλα την ουσιαστική έννομη τάξη του φιλελεύθερου καπιταλισμού, αυτό που απαιτεί η Firestone καθώς το τελικό στόχο μιας φεμινιστικής επανάστασης δεν είναι «η εξάλειψη μόνο του ανδρικού προνομίου αλλά της ίδιας της διάκρισης του φύλου». Στη θέση του θα αναδυόταν μια «ανδρόγυνη κουλτούρα», μια κουλτούρα ουδέτερη ως προς το φύλο και ισότητας των φύλων, χωρίς απαγορεύσεις στη σεξουαλικότητα του ίδιου φύλου ή προς οποιαδήποτε queer ταυτότητα, μια κουλτούρα όπου «οι γεννητικές διαφορές μεταξύ των ανθρώπινων όντων δεν θα σήμαιναν κάτι πολιτισμικά».

Σε αυτήν την ομολογουμένως υποθετικά ουδέτερη ως προς το φύλο, έμφυλα ισότιμη κοινωνία, το σεξ θα περιοριζόταν μόνο από την ελάχιστη μορφή καταπίεση που τιαριάζει με την αισθητική επιλογή: ενημερωμένη, μη εξαναγκαστική συναίνεση. Αυτό το ιδανικό, θεώρησε η Firestone, πως θα μπορούσε να αποκτήσει νόημα μόνο σε συνθήκες κοινωνικοοικονομικής ισότητας που, στην πραγματικότητα, καθιστούν το φύλο δίχως νόημα, συμπεριλαμβανομένης της αναπαραγωγής. Μια φεμινιστική κοινωνία, επομένως, θα λάμβανε πλήρως υπόψιν την αναπαραγωγική εργασία των γυναικών, συμπεριλαμβανομένης της εγκυμοσύνης, του τοκετού, της φροντίδας των παιδιών και της εκπαίδευσης. Το συμπέρασμα της Firestone προσφέρει ένα είδος περιγράμαμτος για μια τέτοια κοινωνία, αλλά μια επικαιροποίηση στη λίστα των απαιτήσεων της μπορεί να περιλαμβάνει, τουλάχιστον, πολιτικές που θα περιλάμβαναν την εγγυημένη στέγη ως τους περιορισμούς στην ανάπτυξη της γενετικής βιοτεχνολογίας και τη διαγραφή του χρέους.

Για να επιτύχουμε έστω και μερικούς από αυτούς τους στόχους σημαίνει να ξεκινήσουμε την επανάσταση που περιεγράφηκε από την Firestone πριν από πενήντα χρόνια, μια επανάσταση με σαφή βάση στην εξελικτική βιολογία. Κανένας μεμονωμένος οργανισμός δεν είναι σταθερά αρσενικός ή θηλυκός· η προσπάθεια χρήσης οποιασδήποτε βιολογικής δυαδικότητας – τύπους γαμετών, χρωμοσωμάτων, αναπτυξιακών οδών, γεννητικών οργάνων – για να κατατάξουμε κάθε άνθρωπο σε ένα από τα δύο φύλα πολύ απλά δεν λειτουργεί. Δεδομένης της ύπαρξης intersex καταστάσεων, όπως το σύνδρομο Swyer, το σύνδρομο De La Chapelle ή το σύνδρομο μερικής μη απόκρισης στα ανδρογόνα, όλες οι βιολογικές δυαδικότητες δεν καταφέρνουν να ταξινομήσουν τουλάχιστον ένα άτομο. Μια εμπειρική θεωρία που δεν μπορεί να εξηγήσει το σύνολο των παραλλαγών που προσπαθεί να εξηγήσει είναι απλώς λανθασμένη. Τα μεμονωμένα φύλα δεν μπορούν να χαρτογραφηθούν με ένα δυαδικό σχήμα, παρόλο που η ανθρώπινη σεξουαλική αναπαραγωγή είναι διγονική (δίχως τεχνολογική παρέμβαση).

Το φύλο ενός ατόμου, με άλλα λόγια, είναι ουσιαστικά εύπλαστο. Η πλήρης μετάβαση του φύλου είναι φυσιολογικά δυνατή· υπάρχει ένα πλήθος ανδρόγυνων ανθρώπων· υπάρχουν άφυλα άτομα· και είναι καταχρηστικό να «ομαλοποιούνται» χειρουργικά τα βρέφη που γεννιούνται με intersex καταστάσεις. Αυτές οι θέσεις – μαζί με το υπόλοιπο πρόγραμμα της Firestone – βρίσκονται στο επίκεντρο μιας επαναστατικής μη δυαδικής πολιτικής, μιας queer φεμινιστικής πολιτικής για καθένα που συνεχίζει να φαντάζεται μια ελεύθερη, σεξουαλικά εκστατική κοινωνία. «Οι επαναστάτες», όπως έγραψε η Firestone, «είναι ακόμα οραματιστές της Αισθητικής Μεθόδου, οι ιδεαλιστές της πραγματιστικής πολιτικής». Η φεμινιστική επανάσταση, λοιπόν, δεν είναι θέμα προόδου προς κάποιο φανταστικό ιδανικό, αλλά μια αέναη στροφή προς την κατεύθυνση της σεξουαλικής αυτονομίας και της κοινωνικοοικονομικής ισότητας.
Δημοσιεύθηκε την 4 Νοεμβρίου, 2021

πηγη: https://geniusloci2017.wordpress.com