Απόσπασμα της συνέντευξης με τον Αιγύπτιο ακαδημαϊκό, συγγραφέα και αναρχικό ακτιβιστή Mohamed Abdou για το περιοδικό Bad Apple 3. Η Nora Ziegler είναι αναρχική ακτιβίστρια και μέλος της εκπαιδευτικής συλλογικότητας Free University of Brighton όπου διδάσκει Κοινωνιολογία.

Μετάφραση Δημήτρης Πλαστήρας

Δημοσιεύθηκε την 30 Απριλίου, 2023



Στο συναρπαστικό καινούριο του βιβλίο, Islam and Anarchism: Relationships and Resonances, ο Mohamed Abdou στηρίζεται στην queer, φεμινιστική, αντιρατσιστική και αντιαποικιοκρατική θεωρία για να αναπτύξει μια αναρχική ερμηνεία του Ισλάμ. Υποστηρίζει πως τα κινήματα κοινωνικής δικαιοσύνης, και οι αναρχικοί ειδικότερα, μπορούν να διδαχτούν από τους Μουσουλμάνους πως να διαφωνούν καλύτερα μεταξύ τους, και να καλωσορίζουν ο ένας τον άλλο αντί να κατασπαράζει ο ένας τον άλλο για ιδεολογικές και προσωπικές διαφορές.

Φιλελεύθεροι ευφημισμοί

Ξεκίνησα τη συζήτηση μας ρωτώντας τον Mohamed τι ήταν εκείνο που τον ώθησε να γράψει αυτό το βιβλίο. Περιέγραψε το έργο του σαν μια παρέμβαση στη γλώσσα και τους ευφημισμούς: το φιλελεύθερο άδειασμα των λέξεων που υπονομεύει την ικανότητα των ανθρώπων, και ειδικότερα των μαύρων, αυτόχθονων και ατόμων φυλετικών μειονοτήτων, να εννοιολογικοποιήσουν εναλλακτικούς τρόπους ύπαρξης. Έδωσε ως παράδειγμα, πως το Ισλάμ παρα-μεταφράζεται ως «υποταγή» και ο αναρχισμός παρά-μεταφράζεται ως «χάος». Ακόμη και η λέξη «φιλελεύθερος» υπονοεί απελευθέρωση και ώμος, όπως παρατηρεί ο Mohamed, «ο φιλελευθερισμός είναι πολύ πιο υποχθόνιος στη λευκή υπεροχή του από όσο θα μπορούσε να ποτέ να είναι η συντηρητική δεξιά».

Ο στόχος του Mohamed δεν είναι απλά να επαναπροσδιορίσει τις λέξεις, αν και προσφέρει ερμηνείες αντιεξουσιαστικών εννοιών και πρακτικών στο Κοράνι. Ωστόσο, μου εξήγησε πως και αυτό είναι προβληματικό επειδή το Ισλάμ είναι έμφυτα αντιεξουσιαστικό και προσανατολισμένο προς τη κοινωνική δικαιοσύνη, και όμως είναι θέμα των Μουσουλμάνων να δικαιολογήσουν την ύπαρξη τους σε αναρχικούς και μαρξιστικούς χώρους. Είναι δική τους δουλειά να:

«Να κάνουν τη δική τους εμπειρία αντιληπτή ή ρητή και έτσι συνθηκολογούν κατά κάποια έννοια […] λες και οι άνθρωποι των μειονοτήτων δεν έχουν τις δικές τους κυβερνητικές και οικονομικές δομές, έννοιες, πρακτικές που μπορούν να θέσουν σε εφαρμογή. Πρέπει να δανειζόμαστε συνεχώς από τη δύση […] ακόμη και αν αυτό αφορά τη ριζοσπαστική αριστερή δύση».

Ο στόχος του Mohamed δεν είναι απλά να δείξει πως ο αναρχισμός και το Ισλάμ ταιριάζουν μεταξύ τους με μια αφηρημένη και οριστική έννοια. Απλώνει το χέρι προς τους αναρχικούς, τους μαρξιστές ανθρώπους με πίστη και ανθρώπους που δεν πιστεύουν, σε queer και φεμινιστικές ομάδες και ανθρώπους μειονοτήτων, λέγοντας «μπορούμε να είμαστε σύμμαχοι». Το έργο του να γνωρίσουμε ο ένας τον άλλο, και να ενδιαφερθούμε ο ένας για την κοινότητα του άλλου, μπορεί να συμβεί μόνο με τη πράξη.

Ιδεολογία και Μεταδομισμός

Σε ολόκληρη την έκταση του βιβλίου ο Mohamed αντλεί από τη μεταδομιστική θ7εωρία, και συγκεκριμένα από το έργο των Gilles Deleuze και Félix Guattari. Ρώτησα τον Mohamed γιατί θεώρησε αυτή τη θεωρητική οπτική χρήσιμη για το εγχείρημα του. Ο μεταδομισμός τονίζει την τυχαιότητα  των συστημάτων πίστης, που σημαίνει πως συστήματα πίστης όπως το Ισλάμ ή ο αναρχισμός είναι ενσωματωμένα σε συγκεκριμένες ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες . ο μεταδομισμός απορρίπτει τις υπερβατικές αξίες ή έννοιες θεϊκότητας. Συμφωνώ πως τα θρησκευτικά πιστεύω είναι τυχαία όμως ακολουθώ τα δικά μου πολύ ειλικρινά. Πιστεύω πως ο Θεός υπάρχει πραγματικά μέσα στο κόσμο μας  και πέρα από αυτόν ταυτόχρονα. Κατά την άποψη μου, ο μεταδομισμός δεν παίρνει αυτή τη παραδοξολογική φύση της πίστης αρκετά σοβαρά και για αυτό καταλήγει να αναπαράγει αποικιοκρατικές και πατριαρχικές εικασίες για τη θρησκευτική υποκειμενικότητα.

Ο Mohamed απάντησε πως οι φεμινίστριες και οι άνθρωποι των μειονοτήτων χρησιμοποιούν το μεταδομισμό ως εργαλείο. Εξήγησε πως αυτό είναι χρήσιμο:

«επειδή ενώ εσύ και εγώ μπορεί να έχουμε επίγνωση της τυχαιότητας άλλοι δεν έχουν, στο επίπεδο της οργάνωσης βάσης. Άλλοι έχουν ήδη εσωτερικεύσει μορφώματα ιδεολογικών φασμάτων […] και ξανά παίρνω τους κλασικούς αναρχικούς και τους μαρξιστές ως βασικό παράδειγμα αυτού».

Ο Mohamed περιέγραψε την ιδεολογία ως μια φαντασία: την ψευδαίσθηση πως μια ιδέα, όπως το Ισλάμ ή ο μαρξισμός, θα μπορούσε να λύσει όλα τα προβλήματα μας και να συμπεριλάβει όλες τις πτυχές της ζωής και του χειραφετικού αγώνα.

Ωστόσο, ο Mohamed τόνισε πως ο μεταδομισμός είναι χρήσιμος μόνο για όσο συνδέεται με την χειραφετική πράξη των πραγματικών κοινωνικών κινημάτων. Δεν αρκεί να κρίνουμε υπάρχουσες ιδεολογίες και δομές, πρέπει επίσης να χτίσουμε εναλλακτικές. Ο Mohamed είναι ακαδημαϊκός-ακτιβιστής που έχει ακτιβιστική δράση για 22 χρόνια, μέσα στα αντιπολεμικά και αντιπαγκοσμιοποιητικά κινήματα, σε αλληλεγγύη με τους Ζαπατίστας και το παλαιστινιακό απελευθερωτικό κίνημα, και έχει συμμετάσχει στις διαδηλώσεις στη Πλατεία Ταχρίρ το 2011. Ανακαλώντας την εμπειρία του στη Ταχρίρ είπε πως:

«Δεν υπήρχε κατασκευή εναλλακτικών, και ο κόσμος δεν ήθελε να λειτουργήσει σύμφωνα με μια πολιτική υπευθυνότητας ή μια διαδικασία του να γνωρίσει ο ένας τον άλλο. Είναι εύκολο να έχουμε επανάσταση στο βαθμό που θα είναι εξέγερση. Κάψαμε 99 αστυνομικά τμήματα στην Αίγυπτο. Τι δημιουργείς όμως ως εναλλακτικές; Και εξαιτίας της διάχυσης της εξουσίας, εκτός και αν ο ισλαμιστής μιλά με τον φιλελεύθερο, μιλά με τον αριστερό, με τον αναρχικό, με την φεμινίστρια, […] ο φραξιονισμός που υπάρχει και πάνω στον οποίο αναπτύσσεται και επιβιώνει το κράτος […] θα τους οδηγήσει απλά στο να θέλουν να υιοθετήσουν μια πολιτική  δικαιωμάτων και να επιστρέψουν την ευθύνη στο κράτος».

Ανέφερα, πως αν τα κινήματα μας  ήταν οργανωμένα με τέτοιο συμμαχικό τρόπο, αν προκαλούσαμε διαρκώς τις ιδεολογικές οπτικές μας, τότε ίσως να μπορούσαμε να κρατηθούμε από αυτές τις ιδέες δίχως αυτές να γίνουν ιδεολογικές. Ο Mohamed απάντησε πως οι ιδεολογίες είναι στρατηγικά περιορισμένες επειδή μόλις αποδεχτούμε συγκεκριμένες ιδέες ή ταυτότητες, ενσαρκώνονται. Υποστηρίζει πως:

«Αυτό που θα πρέπει να έχει προτεραιότητα μπροστά από τις ταυτότητες ή τις ιδεολογικές μας θέσεις είναι οι ηθικές και πολιτικές μας δεσμεύσεις που επηρέασαν αρχικά αυτές τις ιδέες […] δεν το ότι εσύ είσαι χριστιανή και εγώ μουσουλμάνος που καθορίζει τη σχέση μου προς εσένα. Είναι οι ηθικο-πολιτικές μας δεσμεύσεις που ορίζουν το χριστιανισμό σου, που όπως ορίζουν τη σχέση σου με άλλους χριστιανούς, που θα ορίσει τη σχέση μας».

Το ζήτημα με την ιδεολογία είναι πως δεν ασχολείται με υγιή τρόπο με τη σύγκρουση και τη διαφορά, ακόμη και μεταξύ ατόμων που πιστεύουν τις ίδιες ιδέες. Η σχέση μου με άλλους χριστιανούς και άλλους αναρχικούς ορίζεται κυρίως μέσω αφηρημένων απόψεων, αντί για κοινές ιστορικές θέσεις  και πρακτικές διαλόγου και εγκαρδιότητας. Η ιδεολογία γίνεται υποκατάστατο για τη κοινότητα.

Η Ηθική της εγκαρδιότητας

Ρώτησα τον Mohamed τι εννοεί με τις «ηθικές και πολιτικές δεσμεύσεις», και ιδιαίτερα  με την «ηθική της εγκαρδιότητας» στην οποία αναφέρεται στο βιβλίο του.

Ο Mohamed περιέγραψε τη εγκαρδιότητα ως:

«μια μη-ιδεολογική θέση όπου κανείς αναγνωρίζει το πιθανό κίνδυνο και στη πράξη επιδιώκει την αποσταθεροποίηση της δικής του ιδέας του ίδιου […] επιτρέποντας να υπάρξει σχεσιακότητα ως το βαθμό της ισότιμης συγχώνευσης, έτσι ώστε εσύ να γίνεις εγώ και εγώ εσύ».

Για παράδειγμα, μου είπε:

«αν θες να γνωρίσεις το Ισλάμ, και όχι για χάρη της συζήτησης αλλά ανοιχτά στη πιθανότητα πως ίσως προσδιοριστείς ως μουσουλμάνα, τότε είναι που είσαι σε θέση να σπάσεις το όριο».

Η εγκαρδιότητα αφορά ανθρώπους με διαφορετικές απόψεις και καταβολές που δουλεύουν και ζουν μαζί, αφιερώνοντας χρόνο να μάθουν ο ένας τον άλλο «πέρα από την φιλελεύθερη πολυπολιτισμική προσέγγιση». Ο Mohamed εξήγησε πως αυτό γίνεται με τη συμμετοχή σε πράγματα όπως το φαγητό και οι γιορτές αλλά το κυριότερο απαιτεί ένα επίπεδο υλικής επένδυσης στην κοινότητα του άλλου. Η επένδυση είναι αμοιβαία αλλά όχι συναλλακτική: «και οι δυο επενδύουν σε αυτή για χάρη μιας ευρύτερης αίσθησης στόχευσης».

Αυτό σημαίνει πως πρέπει να σταματήσουμε να βλέπουμε ο ένας τον άλλο ως απλά μέσα για ένα σκοπό. Πρέπει να χτίσουμε συμμαχίες, όχι απλά ως μέσο ανάπτυξης δομικής δύναμης, αλλά και ως σχέσεων που είναι ουσιαστικές και σημαντικές οι ίδιες. Ο Mohamed παρατήρησε πως:

«Δεν είμαστε μπροστά σε σχεσιακές συμφωνίες, ή τουλάχιστον σε κάτι περισσότερο από αφηρημένη θεωρία, ακριβώς εξαιτίας του …έχουμε εσωτερικεύσει τη προτεσταντική καπιταλιστική ηθική και εμείς οι αριστεροί: ‘κάνε, κάνε, κάνε’, ‘επανάσταση, επανάσταση, επανάσταση’. Δεν σκεφτόμαστε όμως  για τον αγώνα για δύναμη, ποια εργαλεία χρησιμοποιούμε, ποιος περιλαμβάνεται, ποιος αποκλείεται, πάνω σε ποιες βάσεις εμφανίζονται οι πολιτικές συμπερίληψης και αποκλεισμού».

Η εγκαρδιότητα αναγνωρίζει και απαντά τις διαιρέσεις της δύναμης για να χτίσει σχέση πάνω από αυτές τις διαιρέσεις. Για παράδειγμα, ο Mohamed αναφέρει πως μια ηθική εγκαρδιότητα απαιτεί να ακουστούν η οργή και η αγανάκτηση των γυναικών, αντί να αστυνομεύεται το ύφος τους. Απαιτεί να αναγνωριστούν τα δικαιώματα των αποικιοκρατημένων λαών για ένοπλη αυτοάμυνα, αντί της υιοθέτησης μιας ιδεολογικής θέσης μη-βίας.

Αυτό δεν είναι απλά να εγκαταλείψει κανείς τις δικές του απόψεις και ταυτότητες.  Αφορά να είσαι ανοιχτός στη πιθανότητα πως οι απόψεις και οι ταυτότητες μας μεταμορφώνονται μέσα στις σχέσεις με τους άλλους.

Ο Ρόλος της Πίστης

Στο Islam and Anarchism, ο Mohamed γράφει πως ο προφήτης Μωάμεθ δημιούργησε μια επαναστατική κοινότητα (Ummah) πιστών από διαφορετικές θρησκείες περιλαμβανομένων Μουσουλμάνων, Εβραίων, Χριστιανών, Ζοροαστρών, Σαβαίων και άθεων. Ορίζει τους πιστούς με όρους των ηθικών πρακτικών και σχέσεων τους, παρά με τα αφηρημένα συστήματα πίστης τα οποία ακολουθούν. Στο Κοράνι, οι άπιστοι περιγράφονται σαφώς ως άνθρωποι που πιστεύουν στην αδικία, βεβηλώνουν τη γη, και αδιαφορούν για τις ευθύνες τους απέναντι στις γυναίκες, τα ορφανά, τους ταξιδιώτες και τους φτωχούς.

Ρώτησα τον Mohamed τι σημαίνει για αυτόν η πνευματική πίστη και ποιο ρόλο παίζει στη ζωή του. Μου είπε:

«Η πίστη είναι κάτι περισσότερο από καθοδήγηση· είναι αυτό που προσφέρει ελπίδα. […] Είναι η πίστη που μου προσφέρει την ικανότητα να συνεχίσω μέρα με τη μέρα και είναι αυτό που μου υπενθυμίζει τις ευθύνες μου απέναντι σε όλες τις σχέσεις μου. Είναι αυτό που μου δίνει πράξη, είναι αυτό που μου δίνει αξιοπρέπεια, είναι αυτό που μου δίνει τη δική μου αίσθηση των ριζών μου και τα ανήκει μου που απαιτούν αποαποικιοποίηση. […] Είναι ο θρήνος για όσα έχουν διαπραχτεί στο όνομα της πίστης. […] Δεν μπορώ να αγαπήσω δίχως πίστη. Δεν μπορώ να μάθω να πεθαίνω δίχως πίστη».

Αντιλαμβάνομαι απόλυτα αυτή την αίσθηση πως η πίστη είναι αυτό που κρατά την ελλπίδα δίπλα στο θρήνο, την αγάπη δίπλα στο θάνατο. Διευκολύνει την πράξη που κρατά μαζί τη πράξη  και τη σκέψη. Η πίστη είναι αυτό που κάνει δυνατή τη σχεσιακότητα, μεταξύ ανθρώπων, αλλά και επίσης μεταξύ των αντίθετων δυνάμεων και ιδεών μέσα μας.

πηγη: http://tsak-giorgis.blogspot.com