Ενας αφελής παρατηρητής θα μπορούσε να αναρωτηθεί γιατί δημιουργείται ξαφνικά τόσος θόρυβος. Στο οικονομικό επίπεδο, οι μόνοι που έχουν κάτι να χάσουν είναι οι τράπεζες, που καρπώνονται τις προμήθειες από την εκτέλεση των χρηματικών συναλλαγών. Τα ποσά δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητα και κινούνται από ένα έως δύο δισεκατομμύρια ευρώ τον χρόνο.

Πρόκειται για μια από τις πλέον χαρακτηριστικές μεθόδους οικονομικής αφαίμαξης επιχειρήσεων και νοικοκυριών από τις τράπεζες στον χρηματιστικοποιημένο καπιταλισμό, μέσω του ελέγχου που ασκούν στους μηχανισμούς πληρωμών, απαραίτητους στην οικονομία της αγοράς.

Δεν υπάρχει κανένας λόγος να γίνεται αυτή η αφαίμαξη. Η απλή διαχείριση του χρήματος για πληρωμές ή μεταβιβάσεις μπορεί κάλλιστα να γίνεται από μια δημόσια υπηρεσία ή κάποιον μη τραπεζικό οργανισμό, όπως στο παρελθόν το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο.

Με τη σημερινή εξέλιξη της τεχνολογίας πρόκειται για κάτι σχετικά εύκολο που θα μπορούσε να μειώσει σημαντικά το κόστος για την κοινωνία. Αξίζει να αναφερθεί ότι μέθοδοι φθηνών ηλεκτρονικών πληρωμών εκτός τραπεζών εφαρμόζονται για χρόνια και με τεράστια επιτυχία σε μια σειρά αναπτυσσομένων χωρών, όπως, για παράδειγμα, το σύστημα M-PESA.

Η απόρριψη μιας αντίστοιχης πρότασης θα έπρεπε να θεωρείται απορίας άξια στη χώρα μας που αντιμετωπίζει χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και έχει ανάγκη τα μεγάλα ποσά που απορροφούν οι τράπεζες.

Τα πράγματα είναι όμως πιο περίπλοκα απ’ ό,τι υπαγορεύει μια καθαρά ορθολογική ανάλυση. Η Ν.Δ. ανέδειξε το θέμα για να επιδοθεί στη συνήθη κινδυνολογία περί ευρώ κάθε φορά που ακούγεται μια ιδέα που θα μπορούσε να ξεφύγει έστω και δυνητικά από το μνημονιακό πλαίσιο. Επιπλέον, κραδαίνοντας τη «Δήμητρα» ως μπαμπούλα, ανάγκασε τον ΣΥΡΙΖΑ να επιδείξει εκ νέου διαπιστευτήρια μνημονιακής υπακοής.

Τα πολλά που λέγονται περί ψηφιακού χρήματος περιπλέκουν το ζήτημα, χωρίς να ρίχνουν φως. Δεν είναι καθόλου απαραίτητο να είναι ψηφιακό το χρήμα που θα μπορούσε να υποκαταστήσει τον μηχανισμό πληρωμών των τραπεζών.

Το ψηφιακό χρήμα είναι μια πολύ ιδιαίτερη νέα μορφή χρήματος, την οποία ήδη εξετάζουν με μεγάλη σοβαρότητα οι εγκυρότερες κεντρικές τράπεζες παγκοσμίως, όπως η Ομοσπονδιακή των ΗΠΑ, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), η Τράπεζα της Αγγλίας και κυρίως η Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας. Στηρίζεται στην τεχνολογία του μπλοκτσέιν, δηλαδή παρακάμπτει πλήρως το τραπεζικό σύστημα και αλλάζει άρδην τις νομισματικές λειτουργίες. Είναι χρήμα αναγκαστικής κυκλοφορίας που δημιουργείται απευθείας από την κεντρική τράπεζα και κατέχεται άμεσα από επιχειρήσεις και ιδιώτες μέσω λογαριασμών τους στην κεντρική τράπεζα. Γι’ αυτό και είναι θέμα πολύ προσεκτικής διερεύνησης από τα μεγάλα κράτη.

Η «Δήμητρα» εμπεριέχει μια εκδοχή του για τα ελληνικά μέτρα. Δεν θα εκδίδεται από την Τράπεζα της Ελλάδας, αφού μέσα στην ευρωζώνη κάτι τέτοιο είναι αδύνατον. Αλλά ο εκδότης θα είναι ουσιαστικά το κράτος και η λογιστική μονάδα θα είναι το ευρώ, άρα δεν τίθεται άμεσα θέμα εξόδου από την ΟΝΕ. Ταυτόχρονα, οι ιδιωτικές τράπεζες, οι μεγάλες εταιρείες, αλλά και το ίδιο το κράτος, θα συνεχίσουν να χρησιμοποιούν το κοινό ευρώ που εκδίδει η ΕΚΤ.

Θα χρειαστεί προσοχή ώστε η ισοτιμία μεταξύ τους να παραμείνει σταθερά στο ένα προς ένα. Δεν είναι εύκολο, αλλά δεν υπάρχει κάποιο ανυπέρβλητο τεχνικό πρόβλημα.

Αυτό που κάνει το σχέδιο απαράδεκτο για τους υπηρέτες του μνημονιακού καθεστώτος είναι καθαρά πολιτικό: το παράλληλο σύστημα πληρωμών δίνει στο εθνικό κράτος τη δυνατότητα να δημιουργεί ρευστότητα, ακόμη και όταν το κράτος δεν ελέγχει την κεντρική τράπεζα.

Η «Δήμητρα» επιτρέπει στο ελληνικό κράτος να αποκτήσει και πάλι κάποιο στοιχειώδες μέσο άσκησης νομισματικής πολιτικής. Μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά χρήσιμη κατά τη διάρκεια μιας τραπεζικής κρίσης, όπως αυτή που μόλις ξεκίνησε με επίκεντρο τις ΗΠΑ. Ή μιας κρίσης με καθαρά πολιτικά κίνητρα, όπως αυτή που δημιούργησε η ΕΚΤ όταν περιέκοψε την παροχή ρευστότητας στις ελληνικές τράπεζες το πρώτο εξάμηνο του 2015.

Αυτό ακριβώς φαντάζει σκανδαλώδες σε όποιον συνέργησε στην οικοδόμηση του μνημονιακού καθεστώτος στη χώρα μας. Η αρχιτεκτονική του ευρώ βασίζεται στην απώλεια της νομισματικής κυριαρχίας του εθνικού κράτους, με πλήρη συγκέντρωση του ελέγχου της στρόφιγγας ρευστότητας στην ΕΚΤ. Στην κρίση της ευρωζώνης, η ΕΚΤ λειτούργησε ως ένας μηχανισμός βίαιης πειθάρχησης και πολιτικής επιβολής απέναντι σε οτιδήποτε μπορούσε να απειλήσει το συνολικό οικοδόμημα της ΟΝΕ.

Η δυνατότητα δημιουργίας ρευστότητας από το εθνικό κράτος αποτελεί έναν πρώτο μηχανισμό άμυνας σε αυτόν τον οδοστρωτήρα. Γι’ αυτόν τον λόγο η «Δήμητρα» πυροδοτεί τέτοιες αντιδράσεις.

Είναι βέβαια προφανές ότι η «Δήμητρα» δεν επαρκεί για τη διαμόρφωση μια πλήρους εναλλακτικής πολιτικής για τη χώρα μας. Το ελάχιστο που έχει άμεση ανάγκη η Ελλάδα στον χρηματοπιστωτικό τομέα είναι μια Αναπτυξιακή και μια Αγροτική Τράπεζα παράλληλα με αυστηρό ρυθμιστικό έλεγχο και δημόσια ιδιοκτησία στις εμπορικές τράπεζες.

Ταυτόχρονα θα πρέπει το κράτος να ανακτήσει την κυριαρχία πάνω στους φοροσυλλεκτικούς μηχανισμούς που σήμερα ελέγχουν οι δανειστές. Αυτή θα είναι η βάση για ένα πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων και δημόσιας ιδιοκτησίας σε κεντρικούς τομείς της οικονομίας, ώστε να βγει η χώρα από το σημερινό τέλμα.

Ενα τέτοιο πλαίσιο μέτρων φυσικά θα προκαλούσε σφοδρές αντιδράσεις εντός και εκτός της Ελλάδας. Η εφαρμογή του σημαίνει ρήξη με την καθεστηκυία τάξη και ανατροπή της ισορροπίας υπέρ της εργασίας και κατά του κεφαλαίου. Ποιος άλλος δρόμος όμως υπάρχει για όποιον πιστεύει ότι η συλλογική λαϊκή βούληση και η εθνική και δημοκρατική κυριαρχία οφείλουν να υπερισχύσουν της μνημονιακής ασφυξίας που πλέον έχει γίνει θεσμική στη χώρα μας;

*Καθηγητής στο Kings College του Λονδίνου, ψηφοδέλτιο Επικρατείας ΜεΡΑ25-Συμμαχία για τη ρήξη

** Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Λονδινου