Για μια ακόμα φορά πιαστήκαμε κοιμώμενοι να παρακολουθούμε την ενεργειακή κρίση να ανατρέπει τον πολιτικό, οικονομικό και γεωπολιτικό εφησυχασμό της Δύσης και να σκορπίζει ανέχεια και στέρηση σε δισεκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Το εντυπωσιακό στην τωρινή κρίση είναι η... έκπληξη των ηγετών των ΗΠΑ και της Ευρώπης.
Παρακολουθώντας τις δηλώσεις και τις αντιδράσεις τους, αποκομίζεις την εντύπωση ότι οι άνθρωποι αυτοί αγνοούν την ιστορικά αδιάρρηκτη σχέση της ενέργειας -από την εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης μέχρι σήμερα- με την οικονομία, την πολιτική και τη γεωπολιτική που εκδηλώθηκε με πολέμους, αποικιοκρατικές επεμβάσεις, κατοχή εδαφών, οικονομικές κρίσεις, χρεοκοπίες... Η στάση του «ανυποψίαστου» που ακολουθούν οι ηγέτες στην τωρινή ενεργειακή κρίση ενισχύει την πεποίθηση ότι η υποκρισία είναι μέθοδος για να κρύψουν την «κρυφή ατζέντα τους».
Οι γαλλογερμανικες συγκρούσεις στον 19ο αιώνα για τα κοιτάσματα άνθρακα και η λυσσώδης αντιπαράθεση της «Royal Dutsh Shell» με τη «Standart Oil» για τη μοιρασιά των πετρελαίων της Μουσούλης αμέσως μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, μπορεί να έχουν ξεθωριάσει, αλλά το αποτύπωμά τους εξακολουθεί ακόμα και σήμερα να είναι πολιτικά και οικονομικά ευδιάκριτο.
Από τη δεκαετία του 1930, ένα τραστ αμερικανικών και ευρωπαϊκών εταιρειών, οι λεγόμενες «Επτά Αδελφές», απέκτησε τον έλεγχο της εξόρυξης, των εξαγωγών, των εισαγωγών και της μεταφοράς πετρελαίου. Εξασφάλισε άφθονη και φθηνή ενέργεια για τους ισχυρούς με ένα βαθιά άδικο σύστημα που βασιζόταν στην επιβολή. Για παράδειγμα, το Ιράκ και η Λιβύη είχαν τεράστια αναξιοποίητα κοιτάσματα πετρελαίου, τα οποία οι κυβερνήσεις τους ήταν πρόθυμες να αναπτύξουν, αλλά οι «Επτά Αδελφές» αντιτάχθηκαν, για να μη διαταράξουν την προσφορά. Μεταξύ του 1949 και του 1970, η κατανάλωση πετρελαίου αυξήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες από 5,8 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα στα 16,4 εκατομμύρια και στη Δυτική Ευρώπη και την Ιαπωνία, από λιγότερο από ένα εκατομμύριο στα 18 εκατομμύρια, ενώ οι πραγματικές τιμές το 1970 ήταν οι χαμηλότερες μετά τη Μεγάλη Υφεση.
Η παρέμβασή τους ήταν καθολική και ισοπεδωτική. Το 1951, το Ιράν εθνικοποίησε τη βρετανικής ιδιοκτησίας πετρελαϊκή βιομηχανία του. Σε αντίποινα, το Ηνωμένο Βασίλειο επέβαλε εμπάργκο στο ιρανικό πετρέλαιο, αρνούμενο να δεχτεί εισαγωγές έως ότου η Τεχεράνη αντέστρεφε την πολιτική της. Σε δυο χρόνια, οι προσπάθειες του Ιράν να εθνικοποιήσει την παραγωγή πετρελαίου ανατράπηκαν από ένα στρατιωτικό πραξικόπημα, το οποίο βοηθήθηκε από τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρετανίας.
Κατά τη διάρκεια του αραβο-ισραηλινού πολέμου του 1973, οι αραβικές χώρες, οι οποίες εκείνη την εποχή παρήγαν το ένα τέταρτο της παγκόσμιας προμήθειας πετρελαίου, επέβαλαν εμπάργκο, ενώ μεταξύ Οκτωβρίου 1973 και Ιανουαρίου 1974 μείωσαν την παραγωγή κατά 20%. Tα μέλη του ΟΠΕΚ αύξησαν την τιμή για τις εξαγωγές πετρελαίου τους, από 3 σε 12 δολάρια το βαρέλι.
Οι ισχυρές οικονομίες βυθίστηκαν στην ύφεση και τον «στασιμοπληθωρισμό», ενώ ο αναπτυσσόμενος κόσμος επλήγη περισσότερο. Οι παρεμβάσεις των ισχυρών αντέστρεψαν τη δυσμενή οικονομική κατάσταση και οι μεγάλοι εξαγωγείς πετρελαίου βίωσαν την κατάρρευση των οικονομιών τους. Η Ιρανική Επανάσταση του 1979 και η εισβολή του Ιράκ στο Ιράν προκάλεσαν άλλο ένα σοκ στις τιμές και η απειλή της βίας παραμόνευε στα κοιτάσματα πετρελαίου του Περσικού Κόλπου για τα επόμενα 40 χρόνια, προσθέτοντας περισσότερη αβεβαιότητα στη ροή του παγκόσμιου πετρελαίου.
Το 1985 - 1986, η τιμή του πετρελαίου έπεσε από τα 27 δολάρια στα 10 δολάρια το βαρέλι, λόγω της απόφασης της Σαουδικής Αραβίας να αυξήσει την παραγωγή της. Οι επιπτώσεις στην οικονομία της εξαρτημένης από τις εξαγωγές πετρελαίου Σοβιετικής Ενωσης ήταν καταστροφικές και, σύμφωνα με τις απόψεις ακαδημαϊκών, η οικονομική κρίση που προκάλεσε επιτάχυνε τον τερματισμό του Ψυχρού Πολέμου. Η εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ το 1990 και ό,τι ακολούθησε εκτίναξαν την τιμή του από τα 15 δολάρια το βαρέλι στα 35 δολάρια το βαρέλι. Η παγκόσμια οικονομία, το 1990, επιβραδύνθηκε και βρέθηκε σε ύφεση, το 1991. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, η ασιατική χρηματοοικονομική κρίση οδήγησε σε άλλη μια κατάρρευση των τιμών, καθώς μια σειρά από χρηματοοικονομικούς κραδασμούς εξαπλώθηκε στην περιοχή και επιβράδυνε την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη. Μολονότι το φθηνότερο πετρέλαιο ήταν ευλογία για τους καταναλωτές των δυτικών χωρών, οι κραδασμοί επέφεραν οικονομική κρίση σε πετρελαιοπαραγωγές χώρες, όπως η Βραζιλία και η Ρωσία.
Παρά την κλιμακούμενη αστάθεια, η ζήτηση για πετρέλαιο αυξήθηκε απότομα μεταξύ του 1990 και του 2008, ωθούμενη σε μεγάλο βαθμό από τη διευρυνόμενη οικονομική ανάπτυξη στον αναπτυσσόμενο κόσμο, ιδίως στην Κίνα. Το 2008, οι τιμές εκτινάχθηκαν πάνω από τα 100 δολάρια το βαρέλι. Η χρηματοοικονομική κρίση και η ύφεση του 2008-2009 προκάλεσαν προσωρινή πτώση των τιμών, αλλά το 2011 βρέθηκαν στα 110 δολάρια το βαρέλι. Το 2014, οι τιμές βούλιαξαν από τα 140 δολάρια στα 50 δολάρια το βαρέλι, προκαλώντας πολιτικό και οικονομικό χάος σε πολλές περιφερειακές οικονομίες, όπως π.χ. η Βενεζουέλα.
Το 2018, οι κυρώσεις των Ηνωμένων Πολιτειών στις εξαγωγές πετρελαίου του Ιράν σε συνδυασμό με τη μείωση της παραγωγής πετρελαίου του Ιράκ, της Λιβύης και της Νιγηρίας, πυροδότησαν νέο κύκλο ανασφάλειας. Στις αρχές του 2020, χτύπησε η πανδημία. Λόγω των lockdown, οι τιμές του πετρελαίου έπεσαν από τα 70 στα 15 δολάρια το βαρέλι μεταξύ του Ιανουαρίου και του Απριλίου 2020. Οταν ήρθη το lockdown, η ζήτηση ανέκαμψε γρήγορα και οι τιμές άρχισαν ξανά να αυξάνονται.
Τον Φεβρουάριο του 2022, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία αποσταθεροποίησε την ασταθή ισορροπία. Οι κυρώσεις στην οικονομία της Ρωσίας εκτόξευσαν τις τιμές, πυροδοτώντας τη χειρότερη κρίση πληθωρισμού από τη δεκαετία του 1970 και μετά. Η δυσαρέσκεια απειλεί την πολιτική ευστάθεια δυτικών χωρών, ενώ η οικονομική κατάρρευση στη Σρι Λάνκα είναι ενδεικτική των απειλών για τον αναπτυσσόμενο κόσμο.
Με τόση συσσωρευμένη εμπειρία, πόσο θράσος χρειάζεται για να εμφανίζονται έκπληκτοι και να δηλώνουν απροετοίμαστοι αυτοί που καθορίζουν τις τύχες του κόσμου;
*Δημοσιογράφος, συγγραφέας
πηγη: https://www.efsyn.gr