του Γιώργου Μητραλιά

Ένα πρώτο συμπέρασμα από την ανάγνωση των κειμένων του Τρότσκι « Νά μάθουμε να σκεφτόμαστε » και « Για τον σινοϊαπωνικό πόλεμο » που αναδημοσιεύσαμε τις τελευταίες μέρες (1) είναι ότι εξηγούν πειστικά και με το νι και με το σίγμα την θέση που πρέπει να έχουν οι ριζοσπάστες αριστεροί... στον υπό εξέλιξη σημερινό πόλεμο του Πούτιν ενάντια στην Ουκρανία ! Για παράδειγμα, θα αρκούσε να αντικαταστήσουμε στο κείμενο του Τρότσκι με τον πολύ εύγλωττο τίτλο “Να μάθουμε να σκεφτόμαστε”, τις λέξεις Αλγερία με Ουκρανία, Γαλλία με Ρωσία, και Ιταλία με Ηνωμένες Πολιτείες, για να αποκτήσουν οι σημερινοί αριστεροί έναν εξαιρετικά χρήσιμο μπούσουλα για το πρακτέον στο ζήτημα του πολέμου που έχει κηρύξει ο Πούτιν στον ουκρανικό λαό. Και για του λόγου το αληθές, ιδού ένα κρίσιμο απόσπασμα του κειμένου στο οποίο αναφερόμαστε:

« Ας υποθέσουμε ότι ξεσπά αύριο εξέγερση στη γαλλική αποικία της Αλγερίας κάτω από τη σημαία της εθνικής ανεξαρτησίας και ότι η ιταλική κυβέρνηση, παρακινούμενη από τα δικά της ιμπεριαλιστικά συμφέροντα, ετοιμάζεται να στείλει όπλα στους αντάρτες. Ποια θα έπρεπε να είναι η στάση των Ιταλών εργατών σε αυτή την περίπτωση; Χρησιμοποιώ σκόπιμα ένα παράδειγμα εξέγερσης εναντίον ενός δημοκρατικού ιμπεριαλισμού με παρέμβαση υπέρ των εξεγερμένων από ένα φασιστικό ιμπεριαλισμό. Πρέπει οι Ιταλοί εργάτες να εμποδίσουν την αποστολή όπλων προς τους Αλγερινούς; Ας τολμήσουν οι υπεραριστεροί να απαντήσουν στο ερώτημα αυτό καταφατικά. Κάθε επαναστάτης, μαζί με τους Ιταλούς εργάτες και τους εξεγερμένους Αλγερινούς, θα απέρριπτε μια τέτοια απάντηση με αγανάκτηση. Ακόμη και αν την ίδια στιγμή ξεσπούσε στην Ιταλία μια γενική απεργία ναυτεργατών, ακόμη και σε αυτή την περίπτωση οι απεργοί θα έπρεπε να κάνουν μια εξαίρεση υπέρ αυτών των πλοίων που θα μετέφεραν βοήθεια προς τους εξεγερμένους αποικιακούς σκλάβους· ειδάλλως δεν θα ήταν τίποτα περισσότερο από άθλιοι συνδικαλιστές – όχι προλετάριοι επαναστάτες.

Την ίδια στιγμή, οι Γάλλοι ναυτεργάτες, ακόμη και αν δεν βρίσκονταν σε κάποια απεργία, θα ήταν υποχρεωμένοι να καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να εμποδίσουν την μεταφορά πυρομαχικών που προορίζονται να χρησιμοποιηθούν εναντίον των εξεγερμένων. Μόνο μια τέτοια πολιτική απ’ την πλευρά των Ιταλών και των Γάλλων εργατών συνιστά πολιτική επαναστατικού διεθνισμού ».

Ξέροντας με ποιους (κακόπιστους) είχε να κάνει, δεν είναι τυχαίο που ο Τρότσκι προλαβαίνει τις ενδεχόμενες αμφισβητήσεις παραθέτοντας - « σκόπιμα » όπως δηλώνει- το πιο ακραίο δυνατό παράδειγμα, εκείνο μιας « εξέγερσης εναντίον ενός δημοκρατικού ιμπεριαλισμού με παρέμβαση υπέρ των εξεγερμένων από ένα φασιστικό ιμπεριαλισμό » ! Στ’αλήθεια, ποιος θα τολμούσε να πει ότι το ΝΑΤΟ, Η ΕΕ ή οι ΗΠΑ που στέλνουν όπλα στην Ουκρανία είναι χειρότερες από την φασιστική Ιταλία του Ντούτσε ; Ή ότι ο ιμπεριαλισμός της Ρωσίας του Πούτιν είναι καλύτερος από τον « δημοκρατικό ιμπεριαλισμό » της Γαλλίας του μεσοπολέμου ;

Φυσικά, κανείς δεν είναι τόσο αφελής για να πιστέψει ότι οι σημερινοί μας πουτινίζοντες δεν θα ψάξουν μανιωδώς να βρουν κάτι που διαφοροποιεί το αλγερινό παράδειγμα του Τρότσκι από τη σημερινή ουκρανική τραγωδία. Όπως π.χ. ότι αντίθετα από ό,τι ίσχυε για την Αλγερία που ήταν γαλλική αποικία, η Ουκρανία δεν ήταν ποτέ αποικία της Ρωσίας. Την καλύτερη απάντηση σε αυτή την « ένστανση » τους δεν την δίνουν οι αιώνες υποδούλωσης του ουκρανικού έθνους στη Ρωσία, αλλά αυτά που δηλώνουν σχεδόν καθημερινά οι σημερινοί Ρώσοι ηγέτες με πρώτους και καλύτερους τους εναλλασσόμενους στα τελευταία είκοσι χρόνια στην προεδρία και στην πρωθυπουργία της χώρας Βλαντίμιρ Πούτιν και Ντμίτρι Μεντβιέγιεφ. Και οι δυο τους, δηλώνουν περίπου κάθε μέρα, είτε ότι η ...Ουκρανία και το ουκρανικό έθνος δεν υπάρχουν (!), είτε ότι αποτελούν ανασπόσπαστο τμήμα της ρωσικής μητέρας πατρίδας στην οποία πρέπει εξάλλου να επιστρέψουν έστω και... ισοπεδωμένες ! Και όλα αυτά με την ίδια γλώσσα και με τα ίδια « επιχειρήματα » που χρησιμοποιούσε σύσσωμο το πολιτικό προσωπικό του Γαλλικού Κράτους όταν « ορκιζόταν » επί ενάμιση αιώνα ότι η Αλγερία ήταν και έπρεπε να παραμείνει τμήμα της μητροπολιτικής -και ιμπεριαλιστικής- Γαλλίας, ακριβώς όπως η Αλσατία, η Προβηγκία ή οποιοδήποτε άλλη περιφέρεια η επαρχία του γαλλικού Κράτους. Όσο για τις λαϊκές εξεγέρσεις ενάντια στον ξένο -Γάλλο ή Ρώσο- αποικιοκράτη, στις 4-5 μεγάλες αλγερίνικες εξεγέρσεις του 19ου και 20ου αιώνα που κατεστάλησαν μέσα σε λουτρά αίματος από το γαλλικό ιμπεριαλισμό, το ουκρανικό εθνος έχει να αντιπροτάξει πολλαπλάσιες λαϊκές εξεγέρσεις που πνίγηκαν και αυτές μέσα σε ποτάμια αίματος από τον μεγαλο-ρωσικό ιμπεριαλισμό δια μέσου των αιώνων…

Ένα δεύτερο συμπέρασμα που θα μπορούσε να βγει από την ανάγνωση αυτών των κειμένων είναι ότι οι σημερινοί πουτινιστές και πουτινίζοντες αριστεροί δεν συνιστούν πρωτόγνωρο φαινόμενο καθώς διαθέτουν λαμπρούς πνευματικούς προγόνους που ο Τρότσκι δεν είχε κανένα πρόβλημα να αποκαλέσει... « ηλίθιους » ! Όμως, οι ομοιότητες σταματούν εδώ. Σήμερα δεν έχουμε να κάνουμε με « ηλίθιους » μεν, καλόπιστους δε, όπως μάλλον ήσαν οι επικρινόμενοι από τον Τρότσκι « υπεραριστεροί. ». Στην πραγματικότητα, οι σημερινοί πουτινικοί και πουτινίζοντες δεν μπορούν, δυστυχώς, να χαρακτηριστούν ούτε « υπεραριστεροί » ούτε « ηλίθιοι », καθώς έχουν συνήθως πλήρη συνείδηση των επιλογών που κάνουν. Γιατί όμως, τις κάνουν ;

•Συγκεκριμένα, ένα μέρος τους, και ειδικά οι κάθε λογής ακραιφνείς σταλινοθρεμμένοι πουτινικοί διακρίνονται για τον θεωρητικό και πρακτικό πρωτογονισμό τους. Αυτό έχει, μεταξύ άλλων, σαν συνέπεια να τους κάνει να εκλαμβάνουν -συχνά, στα τελευταία 70-80 χρόνια- τον ιδιότυπο « αντιμπεριαλισμό » και την « αντισυστημικότητα » κάποιας ακροδεξιάς και του νεοφασισμού ως ένδειξη προοδευτισμού, σε βαθμό που να κάνει μάλιστα αυτή την ακροδεξιά συνομιλήτρια, αν όχι εν δυνάμει σύμμαχο και άξια της υποστήριξης τους ! Αυτό ακριβώς συμβαίνει σήμερα, με την αντιδυτική ρητορική του Πούτιν, όπως χτες με εκείνη των Κάρατζιτς-Μλάντιτς, που συνδυαζόμενη με την πάγια -τόσο αφελή και επικίνδυνη- θέση ότι « ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου », τους κάνει να μην αντιλαμβάνονται (;) και να αποσιωπούν ότι αυτή η αντιδυτική ρητορική του Κρεμλίνου δεν έχει τίποτα το προοδευτικό καθώς είναι ακραία αντιδραστική και σκοταδιστική.

Όμως, η έλξη ή μάλλον η γοητεία που ασκεί ο Πούτιν σε αυτό το τμήμα της αριστεράς δεν μπορεί να εξηγηθεί πλήρως αν δεν λάβουμε υπόψη κάποιες ...εκλεκτικές συγγένειες που υπάρχουν μεταξύ τους. Έτσι, το γεγονός ότι αυτοί οι μετασταλινικοί αριστεροί δεν δείχνουν όχι να εξεγείρονται αλλά ούτε καν να σοκάρονται από την μόνιμη επίδειξη ακραίου συντηρητισμού του Πούτιν και του καθεστώτος του (όπως και των ομοίων τους ανά την υφήλιο) οφείλεται στο γεγονός ότι και αυτοί οι ίδιοι είναι άκρως συντηρητικοί, αν όχι αντιδραστικοί. Και για να πούμε τα πράγματα με το όνομά τους, είναι πασίγνωστο γεγονός ότι απείχαν πάντα -και πολλές φορές επιδεικτικά- από όλα τα μεγάλα κοινωνικά κινήματα της εποχής μας, όπως το φεμινιστικό και LGBTQ+, εκείνο υπέρ των μεταναστών και προσφύγων, το οικολογικό και εκείνο ενάντια στη κλιματική καταστροφή, ενώ δεν διακρίθηκαν ποτέ για την ένθερμη υποστήριξη τους στα κινήματα υπέρ των ανθρώπινων δικαιωμάτων και των κάθε λογής μειονοτήτων, καθώς δεν δίστασαν συχνά να τα χαρακτηρίσουν απάτη και εφεύρημα του ...ιμπεριαλισμού, πράγμα που λένε εξάλλου και για την κλιματική αλλαγή !

Γιατί λοιπόν να εξεγερθούν ενάντια στην ακραία συντηρητική, σκοταδιστική και σκληρά κατασταλτική στάση που ακολουθεί ο Πούτιν απέναντι σε όλα τα παραπάνω κινήματα μέσα στη Ρωσία, όταν οι ίδιοι διαπνέονται από περίπου τον ίδιο ακραίο συντηρητισμό που κληρονόμησαν από τον αντεπαναστατικό σταλινισμό ; Γιατί να εξεγερθούν όταν έφτασαν να θεωρούν το τρίπτυχο « πατρίς-θρησκεία-οικογένεια » περίπου σαν την πεμπτουσία της... αριστεροσύνης τους ;

Όμως, η τραγωδία αυτής της αριστεράς δεν τελειώνει εδώ, έχει μια συνέχεια και κατάληξη που ήδη αρχίζει να εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μας. Με δεδομένη πλέον την σύγκλιση απόψεων μεταξύ αυτής της αριστεράς και της ακροδεξιάς πάνω σε πολλά από τα πιο κρίσιμα ζητήματα της εποχής μας και της ανθρωπότητας, δημιουργούνται οι συνθήκες για τη σταδιακή απορρόφηση τουλάχιστον ενός μέρους της από την πολύ πιο ισχυρή της ακροδεξιά που βρίσκεται μάλιστα σε συνεχή άνοδο. Και αυτό την ώρα που αυτή η εφιαλτική διαδικασία ενισχύεται αφάνταστα και συντονισμένα από το κοινό τους ίνδαλμα, τον πανίσχυρο μεσολαβητή/προξενητή Βλαντίμιρ Πούτιν που στήνει μεταξύ τους γέφυρες καθώς επενδύει σε αυτή την υπόθεση κινώντας κυριολεκτικά τα νήματα σε διεθνές επίπεδο. Και ας μην μας πει κανείς ότι όλα αυτά δεν είναι παρά ένα τολμηρό σενάριο πολιτικής φαντασίας επειδή την αρχή της πραγματοποίησης του την παρακολουθούμε κιόλας εδώ και αρκετά χρόνια. Και όχι μόνο στη χώρα μας...

•Αντίθετα qπό τους « σταλινοθρεμμένους » πουτινικούς που διακρίνονται για τον πρωτογονισμό τους, οι πουτινίζοντες αριστεροί έχουν τα εφόδια για να κατανοήσουν σε μεγάλο βαθμό το τι και το πώς του πολέμου του Πούτιν ενάντια στην Ουκρανία. Γιατί λοιπόν...πουτινίζουν ; Γιατί φτάνουν συχνά να αυτοδιαψεύδονται και να αυτο-γελοιοποιούνται προσπαθώντας να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα με αυτοσχέδιες « θεωρίες » της κακιάς ώρας;

Η απάντηση σε αυτά τα εύλογα ερωτήματα είναι ότι δεν τολμούν να πάνε ενάντια στο ρεύμα. Ότι τους τρομοκρατεί ανεπανόρθωτα η ιδέα πως θα μπορούσαν να αποκοπούν από τη « μάζα » των αριστερών, να μείνουν μόνοι. Με άλλα λόγια, οππορτουνίζουν. Έστω κι αν αυτό γίνεται -τουλάχιστον για μερικούς- με τις καλύτερες προθέσεις και με την προοπτική να επανακάμψουν σε πιο ανεκτές θέσεις αφού θα έχουν επηρεάσει θετικά την « μάζα » από την οποία δεν θα έχουν αποκοπεί.

Δυστυχώς, η πραγματικότητα τους διαψεύδει : Δεν είναι αυτοί που επηρεάζουν την « μάζα » των « στραλινοθρεμμένων » πουτινικών, αλλά είναι μάλλον το αντίθετο. Καθώς η μια υποχώρηση τους φέρνει την άλλη, είναι σε χρόνο ρεκόρ που οι πουτινίζοντες μετατρέπονται σε...πουτινικούς, χάνοντας τις όποιες θεωρητικές ικανότητες και κυρίως, τις όποιες ανθρώπινες ευαισθησίες τους είχαν απομείνει !

Όμως, η πορεία και η κατάντια τους δεν είναι -αλίμονο- πρωτόγνωρη. Δυστυχώς, η ιστορία του εργατικού και σοσιαλιστικού/κομμουνιστικού κινήματος είναι γεμάτη από ανάλογες περιπτώσεις αγωνιστών που, για διάφορους λόγους, αρνήθηκαν να πάνε ενάντια στο ρεύμα ακόμα και αν αυτό τους έκανε συνένοχους στα πιο τερατώδη εγκλήματα της σύγχρονης ιστορίας! Και από αυτή την άποψη, οι σημερινοί πουτινίζοντες αριστεροί είναι άξιοι συνεχιστές μιας άθλιας παράδοσης που κόστισε και συνεχίζει να κοστίζει πανάκριβα στο διεθνές εργατικό και σοσιαλιστικό κίνημα…

•  Τέλος, υπάρχουν εκείνοι οι αριστεροί που, χωρίς να είναι ούτε πουτινίζοντες, ούτε πουτινικοί, έχουν και αυτοί μεγάλες ευθύνες για την παρούσα κατάσταση καθώς έχουν επιλέξει...να κάνουν την πάπια. Ενώ γνωρίζουν πολύ καλά τι συμβαίνει και εκφράζουν -όμως μόνο ιδιωτικά και ποτέ δημόσια- σωστές απόψεις, ωστόσο απέχουν, δεν μιλάνε και δεν γράφουν για το “ουκρανικό” αλλά προτιμούν να καταπιάνονται με οποιοδήποτε άλλο πολύ πιο ανώδυνο ζήτημα, αναμένοντας -προφανώς- να δουν προς τα που θα φυσήξει τελικά ο άνεμος για να αποφασίσουν να πάρουν θέση. Όμως, καθώς οι μήνες περνάνε και ο πόλεμος του Πούτιν ενάντια στην Ουκρανία τραβάει σε μάκρος και η πλάστιγγα καθυστερεί απελπιστικά να γύρει προς τη μια ή την άλλη πλευρά, όλοι αυτοί οι “απέχοντες” αρχίζουν να συνηθίζουν στον κυνισμό και στην αναισθησία που πρέπει να δείχνουν απέναντι στα δεινά του ουκρανικού λαού. Και ξαφνικά, ανακαλύπτουν ότι, χωρίς να το θέλουν, αυτός ο κυνισμός και αυτή η αναισθησία τους γίνονται σταδιακά δεύτερη φύση, απομακρύνοντας τους ανεπανόρθωτα και σε χρόνο ρεκόρ από αυτό που ήσαν και από αυτό που ήθελαν να γίνουν...

***************

Γνωρίζοντας ότι ένα από “ισχυρά επιχειρήματα” των ποικίλων πουτινιζόντων αριστερών είναι ότι αρνούνται να διαλέξουν μεταξύ δύο “αστικών καθεστώτων”, δηλαδή του ρωσικού και του ουκρανικού, κλείνουμε αυτό το κείμενο όπως το αρχίσαμε, δηλαδή προσφεύγοντας σε κείμενα του Τρότσκι. Αυτή τη φορά, πρόκειται για ένα τρίτο κείμενο του (2) στο οποίο καλεί τους “υπεραριστερούς” συνομιλητές του να πάρουν θέση όχι σε ένα υποθετικό αλλά σε ένα αληθινό παράδειγμα του: τον κατακτηκτικό αποικιακό πόλεμο της φασιστικής Ιταλίας ενάντια στην Αιθιοπία του αυτοκράτορα Χαϊλέ Σελάσιε (Νέγκους).

Γράφει λοιπόν ο Τρότσκι τα εξής:

“Ο Μάξτον¹ και οι υπόλοιποι θεωρούν ότι ο πόλεμος μεταξύ Ιταλίας και Αιθιοπίας είναι «μια σύγκρουση μεταξύ δύο αντίπαλων δικτατόρων». Για αυτούς τους πολιτικούς φαίνεται ότι το γεγονός αυτό απαλλάσσει το προλεταριάτο από το καθήκον να κάνει μια επιλογή μεταξύ δύο δικτατόρων. Ορίζουν έτσι το χαρακτήρα του πολέμου από την πολιτική μορφή του κράτους, κατά τη διάρκεια του οποίου οι ίδιοι εξετάζουν αυτή την πολιτική μορφή με έναν αρκετά επιφανειακό και καθαρά περιγραφικό τρόπο, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους τα κοινωνικά θεμέλια και των δύο «δικτατοριών». Ένας δικτάτορας μπορεί επίσης να παίξει έναν πολύ προοδευτικό ρόλο στην ιστορία· για παράδειγμα, ο Όλιβερ Κρόμγουελ, ο Ροβεσπιέρος κ.λπ. Από την άλλη πλευρά, ακριβώς μέσα στην αγγλική δημοκρατία ο Λόιντ Τζορτζ άσκησε μια άκρως αντιδραστική δικτατορία κατά τη διάρκεια του πολέμου. Εάν ένας δικτάτορας έθετε τον εαυτό του επικεφαλής της επόμενης εξέγερσης του ινδικού λαού προκειμένου να συντρίψει τον βρετανικό ζυγό – θα αρνιόταν τότε ο Μάξτον σε αυτόν τον δικτάτορα την υποστήριξή του; Ναι ή όχι; Αν όχι, γιατί αρνείται την υποστήριξή του στον Αιθίοπα «δικτάτορα» που προσπαθεί να αποτινάξει τον ιταλικό ζυγό;

Αν ο Μουσολίνι θριαμβεύσει, αυτό σημαίνει την ενίσχυση του φασισμού, την ενδυνάμωση του ιμπεριαλισμού και την αποθάρρυνση των αποικιοκρατούμενων λαών στην Αφρική και αλλού. Η νίκη του Νέγκους², ωστόσο, θα σήμαινε ένα ισχυρό πλήγμα όχι μόνο στον ιταλικό ιμπεριαλισμό αλλά στον ιμπεριαλισμό στο σύνολό του και θα έδινε ισχυρή ώθηση στις επαναστατικές δυνάμεις των καταπιεσμένων λαών. Πρέπει να είναι κανείς πραγματικά εντελώς τυφλός για να μην το βλέπει αυτό”.

Παραφράζοντας τα λεγόμενα του Τρότσκι στο παραπάνω απόσπασμα, θα ρωτούσαμε λοιπόν κι εμείς τους πουτινίζοντες αριστερούς μας : “γιατί αρνείστε την υποστήριξη σας στο Ουκρανό αστό πρωθυπουργό Ζελένσκι που προσπαθεί να αποτινάξει τον ρωσικό ζυγό”, όταν το διεθνές εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα στο οποίο αναφέρεστε έχει πάντα να λέει ότι υποστήριξε -και σωστά έπραξε- με όλες τις δυνάμεις του αστούς ηγέτες σαν το Κεμάλ Ατατούρκ, τον Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ και τόσους άλλους στους πολέμους τους ενάντια στους δυτικούς ιμπεριαλισμούς; Μήπως ο (αστός) Ζελένσκι είναι χειρότερος από έναν Ατατούρκ ή έναν Νάσερ που εξόντωσαν συστηματικά τους κομμουνιστές συμπατριώτες τους; Η μήπως το καθεστώς του είναι χειρότερο και πιο ανελεύθερο από εκείνα τόσων και τόσων αντιμπεριαλιστών του Τρίτου κόσμου που -σωστά- υποστηρίχθηκαν από τη ριζοσπαστική διεθνή αριστερά; Γιατί δύο μέτρα και δύο σταθμά;

Ο Τρότσκι έγραφε τότε ότι “Η νίκη του Νέγκους... θα σήμαινε ένα ισχυρό πλήγμα όχι μόνο στον ιταλικό ιμπεριαλισμό αλλά στον ιμπεριαλισμό στο σύνολό του και θα έδινε ισχυρή ώθηση στις επαναστατικές δυνάμεις των καταπιεσμένων λαών”. Σε παλιότερο άρθρο μας (2) γράφαμε ουσιαστικά το ίδιο τονίζοντας ότι “αναμφίβολα, μια τελική νίκη, ακόμα και στα σημεία, των Ουκρανών θα έχει κατακλυσμικές συνέπειες όχι μόνο στη Ρωσία. Θα αποτελέσει τεράστια ενθάρρυνση και πηγή έμπνευσης για τα κινήματα και τους αγώνες κοινωνικής χειραφέτησης και εθνικής απελευθέρωσης και πέρα από τα ευρωπαΪκά όρια !” Και ο Τρότσκι κατέληγε τότε με την εξής φράση που ισχύει τώρα ίσως ακόμα περισσότερο: “Πρέπει να είναι κανείς πραγματικά εντελώς τυφλός για να μην το βλέπει αυτό”..

Σημειώσεις

1. https://www.contra-xreos.gr/arthra/2985-trotski-na-mathoume-na-skeftomastea-mia-filiki-ypodeiksi

https://www.contra-xreos.gr/arthra/2984-trotski-gia-ton-sinoiaponiko-polemo

2. https://www.elaliberta.gr/ιστορία-θεωρία/θεωρία/8123-για-τους-δικτάτορες-και-τα-υψίπεδα-του-όσλο

3. https://www.contra-xreos.gr/arthra/2940-maziko-diethnes-kinima-enantia-ston-polemo