Απόσπασμα από την διπλωματική εργασία «Το Αγρίνιο στην Κατοχή και η μεταπολεμική μνήμη: Μια ερευνητική και διδακτική προσέγγιση» στα πλαίσια του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών «Ιστορία, Τοπική Ιστορία: Έρευνα και Διδακτική» του Παιδαγωγικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας

Δημοσιεύθηκε την 28 Οκτωβρίου, 2021  

Το Τάγμα Ασφαλείας Αγρινίου

Αφότου συνθηκολόγησαν οι Ιταλοί τον Σεπτέμβριο του 1943 και διαλύθηκε η Μεραρχία Cazale, ο έλεγχος της περιοχής πέρασε εξ ολοκλήρου στις γερμανικές κατοχικές δυνάμεις, οι οποίες εφάρμοσαν σκληρότερα μέτρα προσπαθώντας να διατηρήσουν υπό τον έλεγχό τους τούς σημαντικότερους οδικούς άξονες και τα στρατηγικά σημεία της περιοχής. Γι’ αυτό το σκοπό είχαν τη βοήθεια και την υποστήριξη ενός Τάγματος Ασφαλείας, του οποίου η δράση έμεινε βαθειά χαραγμένη στην συλλογική μνήμη της πόλης.

Τα Τάγματα Ασφαλείας ήταν ελληνικοί στρατιωτικοί σχηματισμοί που συγκροτήθηκαν (και τυπικά τελούσαν υπό τις διαταγές) από την δωσίλογη κυβέρνηση Ιωάννη Ράλλη και τον πρώην στρατηγό του ελληνικού στρατού Βασίλειο Δερτιλή για την καταπολέμηση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Στην ουσία, όμως, υπάγονταν στον Γερμανό Στρατιωτικό Διοικητή Ελλάδας στρατηγό Wilhelm Speidel και τον Ανώτερο Διοικητή των SS και της Αστυνομίας Walter Schimana. Στο Αγρίνιο, εμφανίστηκε, από την αρχή του 1944, ένα τάγμα δύναμης 200 περίπου ανδρών, το οποίο έφτασε από την Πάτρα στις 18 Ιανουαρίου με διοικητή τον Άγγελο Κέντρο και βρισκόταν στον τομέα ευθύνης του 22ου Ορεινού Σώματος Στρατού.

Το ΕΑΜ έχοντας την πληροφορία ότι το τάγμα αυτό θα έφευγε από την Πάτρα με προορισμό το Αγρίνιο είχε σχεδιάσει την ανατίναξη του τρένου που θα τους μετέφερε στο Αγρίνιο, απέτυχε όμως να την πραγματοποιήσει. Την πληροφορία είχε δώσει στο ΕΑΜ η Μαρία Δημάδη. Όμως, οι αντάρτες που είχαν αναλάβει να βρίσκονται στο σταθμό των Καλυβίων έφτασαν καθυστερημένοι και το τρένο είχε ήδη περάσει. Οι σύνδεσμοι που είχαν την ευθύνη εκτελέστηκαν. Πιθανότατα φοβήθηκαν τα αντίποινα των Γερμανών στο χωριό τους και έτσι καθυστέρησαν εσκεμμένα την ομάδα των ανταρτών.

Αξίζει να αναφερθεί ότι το ΕΑΜ είχε καταβάλει προσπάθειες για να αποτρέψει τη συγκρότηση τέτοιας μονάδας από το 1943 ακόμα, όταν φιλογερμανικά στοιχεία της πόλης επιδίωκαν τη δημιουργία της, με το πρόσχημα της προστασίας των περιουσιακών τους στοιχείων. Τελικά, ο αριθμός των αντρών του Τάγματος αυξήθηκε με γρήγορους ρυθμούς στους 1000, με τους 800 να προέρχονται είτε από βίαιη στρατολόγηση, είτε από εθελοντική κατάταξη αξιωματικών, χωροφυλάκων και αντρών μετά τη διάλυση άλλων ανταρτοομάδων από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Ακόμη, το τάγμα στρατολόγησε εύπορους, κτηματίες και εμπόρους στην πλειοψηφία τους με το σύνθημα «εμείς θα προστατεύσουμε την περιουσία σας. Εσείς ελάτε μαζί μας για να κρατήσετε τα λεφτά σας».

Έτσι, το Τάγμα σε μια πόλη που ήταν τότε ακόμα μικρή με πληθυσμό λιγότερο από 25.000 κατοίκους, τον Σεπτέμβριο του ’44, όταν αποχωρούσαν οι Γερμανοί είχε δύναμη περίπου 800 ανδρών, συμπεριλαμβανόμενης της χωροφυλακής και ενός πλήρους λόχου περίπου 100 αντρών που είχε σταλεί στη Ναύπακτο από την κυβέρνηση Ράλλη. Αυτό συνεπάγεται ότι μπορούσε να υπάρχει πλήρης έλεγχος του πληθυσμού με περίπου έναν ένοπλο ανά είκοσι κατοίκους, γι’ αυτό και οι τότε φυλακές της Αγίας Τριάδας ήταν γεμάτες με κρατούμενους-ομήρους, απ’ όπου η ηγεσία του Τάγματος Ασφαλείας διάλεξε τους 120 που εκτέλεσαν οι Γερμανοί στις 14 Απριλίου 1944.

Τα καθήκοντα του Τάγματος αφορούσαν κυρίως στην επιβολή της τάξης. Ακόμη συμμετείχε σε επιχειρήσεις εναντίον του ΕΛΑΣ, είτε αυτόνομα, είτε από κοινού με τις γερμανικές δυνάμεις, οι οποίες επεδίωκαν να περιορίσουν τη δράση του ΕΛΑΣ και να κρατήσουν υπό τον έλεγχό τους σημαντικούς οδικούς άξονες της περιοχής. Γενικότερα, το Τάγμα θεωρείται υπεύθυνο για την άσκηση τρομοκρατίας έναντι του πληθυσμού, για συλλήψεις, βασανιστήρια και εκτελέσεις. Επιπλέον, το γεγονός ότι δράστες των εγκλημάτων αυτών ήταν Έλληνες, κατέστησε τη μνήμη τους πιο τραυματική.

Τον Μάρτιο του 1944 το Τάγμα συμμετείχε στην μαζική προσαγωγή αρρένων, βοηθώντας τις γερμανικές δυνάμεις στις τελικές συλλήψεις. Η συγκέντρωση των «υπόπτων» έγινε στις αποθήκες Παναγόπουλου, χώρο στρατωνισμού του Τάγματος. Στη συνέχεια, στα τέλη του μήνα, μέλη του λήστεψαν τους 524 Ηπειρώτες Εβραίους που μεταφέρθηκαν στο Αγρίνιο και παραδόθηκαν σ’ αυτούς από τους Γερμανούς. Αντίθετα, οι Γερμανοί δεν είχαν επιτυχία με τους 40 Εβραίους που κατοικούσαν στο Αγρίνιο καθώς αυτοί, ήδη μετά τα πρώτα εξαναγκαστικά μέτρα των Γερμανών τον Οκτώβριο του 1943, είχαν καταφύγει σε ορεινά χωριά που ήλεγχε το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Έτσι δεν καταδόθηκε ούτε ένας και επέζησαν όλοι.

Τον επόμενο μήνα οι Ταγματασφαλίτες πρωταγωνίστησαν, όπως έχει ήδη αναφερθεί, στα σημαντικότερα γεγονότα που συγκλόνισαν την πόλη του Αγρινίου. Αρχικά, στις 11 Απριλίου του ’44, συμμετείχαν στην εκτέλεση στη Μεγάλη Χώρα και των έντεκα μελών εφοδιοπομπής, ύστερα από επιτυχημένη ενέδρα, στην οποία συνόδευαν τις γερμανικές δυνάμεις. Δεν εισάκουσαν ούτε αυτοί ούτε οι Γερμανοί τις προτροπές των τριών συνοδών εφεδροελασιτών να αφήσουν τους υπόλοιπους, μιας και δεν είχαν καμιά σχέση με την αντίσταση, ενώ δεν έδειξαν κανέναν οίκτο προς τους τραυματίες.

Λίγες μέρες μετά, ανέλαβαν την ευθύνη της επιλογής και εκτέλεσης αριθμού κρατουμένων από τις φυλακές της Αγίας Τριάδας. Η εκτέλεση έλαβε χώρα στις 14 Απριλίου 1944, κατόπιν απόφασης των γερμανικών αρχών σε αντίποινα για την επίθεση του ΕΛΑΣ σε αμαξοστοιχία στο χωριό Σταμνά, στις 9 Απριλίου. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι πίεσαν να αυξηθεί ο αριθμός όσων θα εκτελούνταν σε 120 από 60 που πρότειναν οι Γερμανοί. Απ’ αυτούς, οι Πάνος Σούλος, Χρήστος Σαλάκος και Αβραάμ Αναστασιάδης απαγχονίστηκαν στην κεντρική πλατεία του Αγρινίου, με τον υπεύθυνο Ταγματασφαλίτη να βρίζει και να κλωτσά το σκαμνί του Σαλάκου, επειδή τον αναγνώρισε. Η μοναδική γυναίκα που εκτελέστηκε με τους 120, η Κατίνα Χατζάρα, βασανίστηκε προηγουμένως από τους συνεργάτες των Γερμανών για να της αποσπάσουν πληροφορίες, χωρίς όμως να το πετύχουν. Υπεύθυνοι ήταν οι Ταγματασφαλίτες και για τον βασανισμό και την εκτέλεση και άλλων γυναικών που ήταν οργανωμένες στο ΕΑΜ. Για παράδειγμα, η Ελένη Ανδρεοπούλου υπέστη φρικτά μαρτύρια πριν θανατωθεί, όπως και η Αγγέλλω Στεργιάκη, η οποία εκτελέστηκε από τον ίδιο τον διοικητή του Τάγματος, τον Γεώργιο Τολιόπουλο.

Ο Ευστράτιος Τζ., κάτοικος Αγρινίου, αναφέρει σε μαρτυρία του σχετικά:

«Στην Αγία Τριάδα ναι, έμαθα πάρα πολλά, έμαθα, ακριβώς μετά, ακριβώς μετά τους βάνανε στη σειρά και με τα πολυβόλα τους θερίζανε, ορισμένοι όμως δεν σκοτώνονταν ήταν τραυματισμένοι, δεν τους έπαιρνε καλά φαίνεται, και φεύγανε σούρνοντας σιγά σιγά και φεύγανε και τους βλέπανε οι τσολιάδες τότε, οι συνεργάτες των Γερμανών, και πήγαναν και τους πυροβολούσαν, τους αποτελειώναν, τους σκοτώναν, Έλληνες οι τσολιάδες, μεταξύ αυτών και ο αρχηγός τους ο Τελιόπουλος, ο οποίος μαθαίνω μετά, όταν έγινα κι εγώ πλέον έφηβος και πηγαίνω στο γυμνάσιο, μαθαίνω ότι ήτανε στην Αθήνα στον ελληνικό στρατό αξιωματικός, ο Τελιόπουλος, κατάλαβες, ο οποίος ήτανε στην πλατειούλα στο άγαλμα του Κουμπούρα και έρχοτανε ένας πρώτος ξάδερφός μου έφηβος αυτός τότε μεγαλύτερος από μένα 16- 17 χρονών και του ’βαλαν το περίστροφο εδώ και σχόλαγε απ’ το τυπογραφείο το καημένο, βράδυ λοιπόν και του ’βαλε το περίστροφο εδώ «τι κάνεις τέτοια ώρα έξω βρε;» του ’κανε, αυτός ήτανε Πελοποννήσιος απ’ την Πάτρα νομίζω, ο Τελιόπουλος, «δουλεύω στο τυπογραφείο» του λέει, «πήγαινε γρήγορα σπίτι σου» του λέει αδεκεί το σπίτι του δίπλα απ’ το δικό μας γιατί ήτανε αδέρφια οι πατεράδες μας κατάλαβες;»

Στις 31 Ιουλίου 1944 έλαβε χώρα άλλη μία ομαδική εκτέλεση στο χωριό Καλύβια. Η εκτέλεση αποτέλεσε αντίποινα για την επίθεση του ΕΛΑΣ την προηγούμενη ημέρα, η οποία προκάλεσε τον θάνατο 8 Γερμανών στρατιωτών. Οι Ταγματασφαλίτες απαγχόνισαν τέσσερα άτομα, τους Αντώνη Παπαϊωάννου, Απόστολο Τσιαπούρη, Ιωάννη Μαυρέλη και Παναγιώτη Πάσχο, εκτέλεσαν 55 και, πριν φύγουν, έκαψαν το χωριό. Χαρακτηριστικός είναι ο τρόπος θανάτου του Αντώνη Παπαϊωάννου (Καπετάν Δίας). Στο τηλεγραφόξυλο που τον κρέμασαν, ένα καρφί κράτησε το πουκάμισό του και παρέμεινε ζωντανός. Ένας Ταγματασφαλίτης, όμως, το πρόσεξε την τελευταία στιγμή και κάλεσε πίσω το απόσπασμα των Γερμανών, το οποίο είχε ήδη απομακρυνθεί από τον χώρο, για να τον αποτελειώσουν με τις ξιφολόγχες τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο σχετικός κατάλογος με τα ονόματα των εκτελεσθέντων είχε συνταχθεί από τους Ταγματασφαλίτες και πριν παραδοθεί στους Γερμανούς, ο Τολιόπουλος συμπλήρωσε και αυτά των συναδέλφων του αξιωματικών, Αντώνη Παπαϊωάννου (Δίας) και Απόστολο Τσιαπούρη (Καπετάν Βάκχος), πιθανότατα γιατί εμπλέκονταν στην Αντίσταση.

Επιπλέον, το Τάγμα Ασφαλείας συμμετείχε και στις ευρείας κλίμακας εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των κατοχικών δυνάμεων εναντίον του ΕΛΑΣ, τόσο εντός του νομού, όσο και στην Ήπειρο. Για παράδειγμα, στις 18 Μαρτίου ακολούθησε τις γερμανικές δυνάμεις στην Κρυοπηγή Πρεβέζης και συνέλαβε 28 κατοίκους, τους οποίους μετέφερε στις φυλακές της Αγίας Τριάδας στο Αγρίνιο.

Στις 15 Ιουλίου, μετά τη μάχη της Αμφιλοχίας, στην οποία το Τάγμα συμμετείχε στο πλευρό των γερμανικών δυνάμεων, πραγματοποίησε μαζί τους και εκκαθαριστική επιχείρηση στο Ξηρόμερο. Προκάλεσαν πολλές καταστροφές μεταξύ των οποίων και το κάψιμο του χωριού Κομποτή στους πρόποδες των Ακαρνανικών. Παρόμοιες επιδρομές στην συγκεκριμένη περιοχή είχαν ξεκινήσει από τον Απρίλιο και συνεχίστηκαν ως τα τέλη Αυγούστου με την ίδια ένταση. Παρόμοιο ήταν το σκηνικό και στον Άγιο Βλάση στις 7 Αυγούστου και στην περιοχή της Καμαρούλας στις 20 του μηνός, παροτρύνοντας μάλιστα οι ίδιοι τους Γερμανούς να επιτεθούν στα εκεί τμήματα του ΕΛΑΣ, όπως και στο Θέρμο. Λεηλάτησαν και την Μονή Προυσού, σε πέρασμά τους από εκείνα τα μέρη.

Σχετικά με τον διοικητή του Τάγματος, τον Γεώργιο Τολιόπουλο, για τη βίαιη συμπεριφορά του και το εγκληματικό του έργο, οι κάτοικοι του απέδωσαν τον χαρακτηρισμό «Κτηνάνθρωπος». Ο Τολιόπουλος ανέλαβε τη διοίκηση του Τάγματος, έπειτα από παραίτηση του προηγούμενου διοικητή, του Αγρινιώτη Άγγελου Κέντρου, ο οποίος εναντιώθηκε στην εκτέλεση των 120. Βέβαια, όπως αναφέρεται στον Πριόβολο, ο Κέντρος αρχικά, αφού αντιτάχθηκε στην εκτέλεση των 120, παρέδωσε τη διοίκηση στον αντισυνταγματάρχη πεζικού Γεώργιο Λελούδα, ο οποίος αποδέχτηκε και έκανε τις εκτελέσεις, καθώς εκείνη την εβδομάδα ο Τολιόπουλος έλειπε με άδεια στην Αθήνα. Η επιλογή των προς εκτέλεση κρατουμένων έγινε τα ξημερώματα τη 14ης Απριλίου, παρουσία ενός αξιωματικού της 104ης Μεραρχίας Καταδρομών. Εκείνη την ημέρα οι Γερμανοί σε συνεργασία με το Τάγμα Ασφαλείας πραγματοποίησαν τις εκτελέσεις. Από το Τάγμα Ασφαλείας πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιξε η «κλίκα» του Τολιόπουλου. Ο Τολιόπουλος ανέλαβε τη διοίκηση του Τάγματος στις 7 Μαΐου του 1944.

Εκτός από τις αποφάσεις που πήρε για τις ομαδικές εκτελέσεις, ο Τολιόπουλος εκτέλεσε προσωπικά κρατούμενους και ήταν υπεύθυνος και για την εκτέλεση της Μαρίας Δημάδη, η οποία εργαζόταν στο Γερμανικό Φρουραρχείο του Αγρινίου για λογαριασμό του ΕΑΜ. Κατέστρωσε ακόμη και το σχέδιο δολοφονίας της και το πραγματοποίησε παραμονές της αποχώρησης των Γερμανών. Τον φόβιζε το γεγονός ότι η Δημάδη γνώριζε πολλά για τη δράση τους και δεν ήθελε να υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία. «Που θα πας, τον τάφο σου τον έχουμε έτοιμο» της είπαν κάποια στιγμή Ταγματασφαλίτες, βλέποντας την στον δρόμο. Πράγματι, στις 31 Αυγούστου 1944, η Μαρία Δημάδη θανατώθηκε από το εκτελεστικό απόσπασμα των Ταγματασφαλιτών, με εντολή του Τολιόπουλου.

Στις 10 Σεπτεμβρίου, η τελευταία αποστολή του Τάγματος Ασφαλείας ήταν να αποτελέσει την οπισθοφυλακή των γερμανικών δυνάμεων κατά την αποχώρησή τους από το Αγρίνιο. Μάλιστα, έλαβε και τους επαίνους του διοικητή της 104ης Ορεινής Μεραρχίας Κυνηγών, Hartwig von Ludwiger, για τις υπηρεσίες που προσέφερε. Οι γερμανικές δυνάμεις φρόντισαν να το εφοδιάσουν με άφθονο πολεμικό υλικό και ήταν έτοιμο να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ, οι οποίες είχαν ήδη περικυκλώσει την πόλη. Αξίζει να αναφερθεί, επίσης, ότι σε κάποιες από τις πρώτες συμπλοκές που έγιναν, ανάμεσα στους νεκρούς Ταγματασφαλίτες ήταν κι ένας ιερέας στον οποίο οι Γερμανοί είχαν δώσει, κατά την κατάταξή του, τον βαθμό του Έφεδρου Ανθυπολοχαγού.

Το Τάγμα Ασφαλείας κατά την εννεάμηνη παραμονή του στο Αγρίνιο ακολούθησε αυτή την εγκληματική πορεία. Για την προδοτική στάση και τα εγκλήματα που διέπραξε οι ντόπιοι αποκαλούσαν τους Ταγματασφαλίτες τα «σκυλιά των Γερμανών», έτσι εύλογα θα περίμενε κανείς την ολοκληρωτική τους εξόντωση από τον ΕΛΑΣ. Παρόλα αυτά, οι αρχές του ΕΑΜ έδειξαν έναν συμφιλιωτικό χαρακτήρα καθώς επιθυμούσαν την αναίμακτη παράδοση της πόλης. Ο λαός του Αγρινίου, όπως σχολιάζει ο συγγραφέας Κ. Σαλταούρας, συγκράτησε τον πόνο, την οργή και το καθολικό αίτημα για τιμωρία των προδοτών, αποδεχόμενος τις εκκλήσεις των υπευθύνων για ειρηνική λύση. Έτσι, αποτράπηκε η εμφύλια σύρραξη που κανείς δεν θα ήταν δυνατό να προβλέψει τις συνέπειές της και το Αγρίνιο υποδέχθηκε πανηγυρικά την ελευθερία του στις 14 Σεπτεμβρίου 1944.

Μαρία Δημάδη

Αξιόλογη προσωπικότητα της εποχής, με μεγάλο κοινωνικό έργο και προσφορά στον αντιστασιακό αγώνα, ήταν η Μαρία Δημάδη. Γεννήθηκε το 1907 και ήταν κόρη του γιατρού και λόγιου Κωνσταντίνου Δημάδη. Η κοινωνική και οικονομική θέση της οικογένειας τής εξασφάλισε μια πολύ καλή μόρφωση και κοινωνική αγωγή. Τελείωσε το Γυμνάσιο με άριστα και γνώριζε άπταιστα Γαλλικά και Γερμανικά. Αγαπούσε πολύ την ποίηση, κεντούσε και έμπλεκε. Το μεγάλο της πάθος βέβαια, ήταν η ζωγραφική. Ο αυτοδίδακτος ζωγράφος, Αθανάσιος Γεράκος, ήταν ο δάσκαλός της. Παντρεύτηκε με τον πρόεδρο του Ελεγκτικού Συνεδρίου, Θεόδωρο Μπουκογιάννη, απέκτησε μια κόρη, τη Χαρίκλεια, όμως ο γάμος τους στάθηκε άτυχος.

Η ίδια, έχοντας ανεπτυγμένη αντιφασιστική συνείδηση, εντάχθηκε τον Οκτώβριο του 1941 στο ΕΑΜ και συγκεκριμένα στην Εθνική Αλληλεγγύη. Τον Φεβρουάριο του 1942, με τα προσόντα της γλωσσομάθειας και της κοινωνικής θέσης της, προσλήφθηκε ως διερμηνέας στο τοπικό γερμανικό φρουραρχείο (Ortskommandatur). Από τη θέση αυτή παρείχε, άκρως παρακινδυνευμένα, πολύτιμες πληροφορίες στο ΕΑΜ τόσο για τις ενέργειες των Γερμανών, όσο και για τις δωσίλογες ενέργειες των συνεργατών τους, όπως του προαναφερόμενου Τάγματος Ασφαλείας.

Ως μέλος της Εθνικής Αλληλεγγύης έπαιρνε μέρος σε συσκέψεις, μιλούσε σε συγκεντρώσεις, σχημάτιζε νέες ομάδες και κατάφερνε να εξασφαλίζει νέους οικονομικούς πόρους. Έχοντας μία αποφασιστική παρουσία, έγινε στέλεχος της Επαρχιακής Επιτροπής. Θεωρώντας, όμως, τα καθήκοντα στους κόλπους της Εθνικής Αλληλεγγύης «φτωχά», όταν της ζήτησαν οι Γερμανοί να μπει στο φρουραρχείο ως διερμηνέας, αφού συνεννοήθηκε πρώτα με το ΕΑΜ, δέχτηκε την πρόκληση ως ευκαιρία για να βοηθήσει πιο ενεργά την οργάνωση. Από εκεί μπορούσε να βοηθά με πολύτιμες πληροφορίες το ΕΑΜ για τις κινήσεις των Γερμανών, αλλά και με όποιο τρόπο μπορούσε τον αγώνα και τους συμπολίτες της. Κατάφερε έτσι να διασώσει πολλούς από τους συμπατριώτες της κρατούμενους των Γερμανών. Έχοντας ένα εξάμηνο εργασίας στο γερμανικό Φρουραρχείο, η Δημάδη πραγματοποίησε την πρώτη επιτυχία της. Έπεισε το Φρούραρχο ότι υπάρχουν πολλές φτωχές οικογένειες και πως θα έπρεπε να γίνει μια φιλανθρωπική χειρονομία. Έτσι έβγαλε άδεια για έρανο. Ο έρανος έφτασε τις 50.000 οκάδες καλαμπόκι και σιτάρι. Από αυτό δόθηκαν στην Αλληλεγγύη 10.000 οκάδες και το άλλο εστάλη στους αντάρτες.

Το ΕΑΜ είχε αναθέσει στον Κωστάκη Αυγούλη τη συνεργασία με τη Δημάδη. Επιπλέον, συνεργαζόταν με τους Γιώργο Γιαννούτσο, Κώστα Καζαντζή και τον ιερέα Κωνσταντίνο Παπαβαλή. Ο σύνδεσμός της ήταν ο Παπαβαλής, στη συνέχεια εκείνος συνδεόταν με τον Γιαννούτσο και αυτός τέλος έβλεπε τον Αυγούλη. Τέλη Φεβρουαρίου του 1942 ξεκίνησε να λειτουργεί το δίκτυο πληροφοριών. Ο Παπαβαλής εμφανιζόταν στο Φρουραρχείο ως θείος της Μαρίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ΕΑΜ είχε απαλλάξει τη Δημάδη από κάθε οργανωτική δουλειά, ούτως ώστε να μένει απερίσπαστη στη συλλογή πληροφοριών. Αρχικά, οι πληροφορίες δίνονταν στον Παπαβαλή μέσω σημειωμάτων, κάτι το οποίο σταμάτησε εξαιτίας της επικινδυνότητάς του και οι πληροφορίες δίνονταν προφορικά. Στις περιπτώσεις που υπήρχε η ανάγκη να δοθεί κάποιο επίσημο έγγραφο η Δημάδη χρησιμοποιούσε καινούργια καρμπόν, καθώς έγραφε, τα οποία έπειτα παρέδιδε στον Παπαβαλή για να καταλήξουν στην οργάνωση.

Η επιτυχία της μάχης της Γουρίτσας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε εκείνη. Τις πληροφορίες για τις γερμανικές κινήσεις, είχε δώσει η ίδια στο ΕΑΜ. Σκοπός των Γερμανών ήταν να εγκατασταθούν στο Κεφαλόβρυσο για να ελέγχουν τη γύρω περιοχή, ενώ τα σχέδια τους ακύρωσε η επιτυχημένη μάχη με τον ΕΛΑΣ. Προειδοποίησε επίσης, για την προγραμματισμένη επίθεση των γερμανικών δυνάμεων την 5η Νοεμβρίου 1944 κατά των ανταρτών του ΕΛΑΣ, με σκοπό τη συντριβή των δυνάμεών τους και την κατάληψη της έδρας τους στο Καρπενήσι. Στις 28 Ιανουαρίου 1944, όπως έχει ήδη ειπωθεί, η Δημάδη κάλεσε τον Παπαβαλή και τον ενημέρωσε πως ένα δωσιλογικό τάγμα με διοικητή τον Άγγελο Κέντρο ετοιμαζόταν να φύγει από την Πάτρα για το Αγρίνιο. Τέλος, η Δημάδη στις 13 Απριλίου 1944 κάλεσε και πάλι τον Παπαβαλή και του έδωσε την πληροφορία ότι οι Γερμανοί και οι Ταγματασφαλίτες σκόπευαν να εκτελέσουν κρατουμένους των φυλακών της Αγίας Τριάδας.

Η Δημάδη κατόρθωνε να δρα χωρίς να γίνεται αντιληπτή και να κινεί υποψίες στους Γερμανούς. Όμως, το δεύτερο δεκαήμερο του Αυγούστου του 1944, μετά από σχολαστική έρευνα του ΕΛΑΣ ανακαλύπτεται ότι οι Ταγματασφαλίτες έχουν βάλει στο στόχαστρο τη Δημάδη. Την προειδοποιούν, αλλά η ίδια δεν θέλει να εγκαταλείψει τη θέση της, λέγοντας πως δεν κινδυνεύει και κάνει το χρέος της στο λαό. Τελικά, το βράδυ της 30ης Αυγούστου 1944 δυο Γερμανοί συλλαμβάνουν τη Δημάδη. Τη σύλληψή της επεδίωξε ο Τολιόπουλος ζητώντας τη βοήθεια του Γερμανού διοικητή Baumann. Ακολούθησε διάλογος-ανάκριση με τη Δημάδη με σκοπό να την ενοχοποιήσει μπροστά του, αλλά ο Baumann δεν πείστηκε για να δώσει εντολή εκτέλεσης. Παρόλα αυτά, ο Τολιόπουλος δίνοντάς της την ψεύτικη υπόσχεση ότι η ανάκριση θα συνεχιζόταν την άλλη ημέρα, έδωσε εντολή να την οδηγήσουν στη φυλακή και εκεί χαράματα του επόμενου πρωινού, στις 31 Αυγούστου 1944, θανατώθηκε από το εκτελεστικό απόσπασμα των Ταγματασφαλιτών. Για την εκτέλεσή της σημειώνει ο Δημήτριος Μπαλωμένος στις αναμνήσεις του: «Ο Τολιόπουλος με τον Αρσένη εκτελούν την Ηρωίδα Μαρία Δημάδη έξω από τις φυλακές στην Αγία Τριάδα. Ο λόγος να μην παρουσιάσει τα αμαρτήματα των Ταγματασφαλιτών για όλες τις εκτελέσεις».

 

Δείτε: Αφιέρωμα της ΕΡΤ στην Μαρία Δημάδη

Παράρτημα: Πίνακας Αξιωματικών Τάγματος Ασφαλείας Αγρινίου

1) Ταγ/χης Πεζικού Τολιόπουλος Γεώργιος Διοικητής Τάγματος
2) " " Αρσένης Αριστείδης Επόπτης Οικον. υπηρεσ.
3) " " Παυλής Γεώργιος Υπασπιστής
4) " " Σταματίου Ευάγγελος Δντής Γραφ. Πληροφοριών
5) " " Σούρτος Ματθαίος Διοικητής Λόχου
6) " " Δελής Ηλίας " "
7) " Πυρ/κού Τσάμης Αθανάσιος Διαθέσιμος
8) Λοχαγός Πεζικού Γιωτόπουλος Παναγιώτης Αξ/κός Εκπαιδεύσεως
9) " " Τσαπίνας Γεώργιος Διοικητής Λόχου
10) " " Παναγιώτου Πέτρος " "
11) " Μηχανικού Μαργιόλης Διονύσιος Αξ/κός Φρουραρχείου
12) " Πεζικού Μαρκόπουλος Σωτήριος Διοικητής Λόχου
13) Ιατρός Παπαλάμπρου Ευάγγελος Ιατρός Τάγματος
14) Εφ. " Μπαϊμπάς Ιωάννης Ιατρός βοηθός
15) Υπλ/γός Πεζικού Πελεκίδης Δημήτριος Διοικητής Λόχου
16) Υπλ/γός Πεζικού Νταβατζής Ιωάννης Διαχ/στής Υλικού
17) " " Μηλιάδης Ελευθέριος Διοικητής Λόχου
18) Εφ. " Πυρ/κού Σερπάνος Άγγελος Δ/ντής Μηχ/του Ουλαμού
19) " " Δικ/κού Αλεξανδρής Φώτιος Αξ/κός Δικαστικού
20) Ανθ/γός Πεζικού Αποστολίδης Κων/νος Διμοιρίτης
21) " " Μαρινόπουλος Δημήτρ. "
22) " Στρ/γίας Βαρδάλος Χρήστος Στρατολόγος
23) " Πεζικού Παπανικολάου Δημήτριος Διμοιρίτης
24) " " Γεωργόπουλος Φώτιος "
25) " " Κοτρίκλας Αθανάσιος "
26) " " Σκιαδάς Νικόλαος "
27) " Μηχανικού Αγγελής Νικόλαος Αξ/κός Φρουραχείου
28) " Πεζικού Μαργαρίτης Χαράλαμπος Διμοιρίτης
29) " Ιππικού Παπαχρήστου Σταύρος "
30) Εφ.Ανθ/ρχος Παπαδήμας Νικόλαος Ταμίας
31) Ανθ/γός Πεζικού Αρκάδας Δημήτριος Διμοιρίτης
32) " " Κόνιαρης Γεώργιος "
33) Ανθυπ-ίατρος Πιτιάς Ιωάννης Οφθαλμίατρος
34) " Σίσκος Γεώργιος Δερματολόγος
35) Ανθ. Χωρ/κής Πουρής Ιωάννης Αξ/κός Πληροφοριών
36) " " Γεωργίου Γεώργιος " "
37) Λοχαγός Δικ/κού Ρακόφιλος Κωνστ/νος Διευθυντής Δικαστικού
38) Ανθ/στής Πεζικού Μπάρκας Παναγιώτης Διμοιρίτης
39) " Πυρ/κού Πετσαλάς Ηλίας "
40) " Μηχ/κού Ορφανός Ιωάννης "
41) " Πυρ/κού Γιαννακός Ιωάννης "
42) " Πεζικού Τσανακάκης Γρηγόριος "
43) " " Ναρκογιαννάκης Εμμαν. "
44) " Πυρ/κού Κολοβός Επαμειν. "
45) " Πεζικού Μαχαίρας Κωνσ/νος "
46) " " Γεωργαντάς Κωνστ. "
47) " " Παπαβασιλείου Ιωάννης "
48) " " Καραγεωργάκης "
49) Λοχαγός " Καλαμπόκης Γεώργιος Δ/τής Λόχου
πηγη: https://geniusloci2017.wordpress.com