Η ακόλουθη συνέντευξη του Αμερικανού νομπελίστα οικονομολόγου Τζόζεφ Στίγκλιτς δημοσιεύτηκε στο ένθετο La Lettura της εφημερίδας Corriere della Sera.
● Η πανδημία του κορονοϊού προώθησε μιαν επιστροφή της δημόσιας παρέμβασης. Εκλεισε ο μακρύς νεοφιλελεύθερος κύκλος που διήρκεσε μισόν αιώνα. Από την αρχή εσείς ήσασταν μια από τις φωνές που ασκούσαν κριτική σε αυτή την προσέγγιση. Πώς εξηγείται η μακρά νεοφιλελεύθερη ηγεμονία και ποιον απολογισμό μπορούμε να κάνουμε;
Στις δεκαετίες 1970 και 1980, στις Ηνωμένες Πολιτείες, υπήρξε μια σκληρή σύγκρουση μεταξύ των οικονομολόγων. Εγώ ήμουν με το μέρος όσων υποδείκνυαν τα όρια της αγοράς. Ο Μίλτον Φρίντμαν εγκωμίαζε τις αρετές της αγοράς. Κατά τη γνώμη μου, οι νεοφιλελεύθερες θέσεις δεν είχαν στέρεες θεωρητικές βάσεις.
● Κι ωστόσο, μέσα σε λίγα χρόνια οι θέσεις του Φρίντμαν έγιναν κυρίαρχες.
Οι λόγοι πρέπει να αναζητηθούν στην αυξανόμενη ισχύ των επιχειρήσεων και στις νίκες του Ρέιγκαν και της Θάτσερ. Ηδη από τη δεκαετία του 1930, κυρίως στην Αμερική, ο επιχειρηματικός κόσμος είχε καταπολεμήσει τις κεϊνσιανές πολιτικές. Στη δεκαετία του 1970 πήρε τη ρεβάνς. Τα Reaganomics δεν σηματοδότησαν μόνο την ήττα του κεϊνσιανού παραδείγματος, αλλά και την έναρξη μιας μάχης για την αναδιανομή των πόρων προς όφελος των επιχειρήσεων και των πιο εύπορων στρωμάτων.
● Ο νεοφιλελευθερισμός ωστόσο επιβίωσε και μετά τον Ρέιγκαν και τη Θάτσερ.
Οι ηγέτες της Κεντροαριστεράς, που ήρθαν έπειτα, δεν απέρριψαν τον νεοφιλελευθερισμό, αλλά περιορίστηκαν στο να τον μετριάσουν. Ο Μπιλ Κλίντον διατύπωσε θεωρητικά τη στρατηγική του τριγωνισμού: να ακούμε γνώμες τόσο από τη Δεξιά όσο και από την Αριστερά και έπειτα να επεξεργαζόμαστε μια «τρίτη» θέση, που παρουσιάζεται ως σύνθεση των καλύτερων προτάσεων και των δύο παρατάξεων. Το ίδιο έκαναν στην Ευρώπη ο Τόνι Μπλερ και ο Γκέρχαρντ Σρέντερ. Με αποτέλεσμα και η Κεντροαριστερά να αναπτύξει νεοφιλελεύθερες τάσεις.
● Στο μεταξύ άλλαξε το διεθνές πλαίσιο, η σοβιετική αυτοκρατορία διαλύθηκε.
Αυτό ευνόησε τη θεωρία του τριγωνισμού: τα Reaganomics απέτυχαν, ο σοσιαλισμός απέτυχε, χρειάζεται να επινοήσουμε έναν τρίτο δρόμο. Η ήττα του κομμουνισμού είχε και μιαν άλλη επίπτωση, ιδιαίτερα στις πολιτικές παροχής αναπτυξιακής βοήθειας. Εξαιτίας της σοβιετικής πρόκλησης, οι διεθνείς οικονομικοί θεσμοί είχαν προσπαθήσει πάντοτε να προωθήσουν μιαν οικονομία της αγοράς με ανθρώπινο πρόσωπο, που φρόντιζε τους πιο αδύναμους. Οταν κατέρρευσαν η ΕΣΣΔ και το οικονομικό της μοντέλο, αυτοί οι θεσμοί άρχισαν να ζητούν από τις αναπτυσσόμενες χώρες δραστικά μέτρα φιλελευθεροποίησης.
● Αυτή ήταν η συνταγή που υπέδειξαν και στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες.
Ακριβώς: θεραπείες-σοκ για να περάσουν αμέσως στην αγορά. Εγώ αντιτάχθηκα στη λεγόμενη «Συναίνεση της Ουάσινγκτον». Το πιο σοβαρό λάθος διαπράχθηκε στη Ρωσία. Αντί να προωθήσουν τη μετάβαση στη δημοκρατία, επέλεξαν να παραχωρήσουν πόρους στην παλιά φρουρά. Η κρατική οικονομία διαλύθηκε, αλλά οι νέοι ολιγάρχες δεν δημιούργησαν αυτό που αποκαλούμε «ελαφρές υποδομές» προς υποστήριξη της αγοράς, ιδίως ένα αποτελεσματικό κανονιστικό πλαίσιο. Οι θεραπείες-σοκ δημιούργησαν πελώριες ανισότητες και έναν ληστρικό καπιταλισμό.
● Και η Ευρωπαϊκή Ενωση αντιμετώπισε την οικονομική κρίση με μια νεοφιλελεύθερη προσέγγιση. Οι γερμανικές ελίτ ιδιαίτερα έγιναν πρόμαχοι της λιτότητας και αντιτάχθηκαν σε κάθε μεταβίβαση πόρων μεταξύ των κρατών. Η μεταρρύθμιση του Συμφώνου Σταθερότητας, το 2011, δημιούργησε έναν ασφυκτικό ζουρλομανδύα, που κινδύνεψε να στραγγαλίσει τις ασθενέστερες οικονομίες.
Συμφωνώ απολύτως. Μια Ενωση χωρίς μεταβιβάσεις πόρων δεν είναι πραγματική Ενωση. Η αρχιτεκτονική του ευρώ και του Συμφώνου Σταθερότητας προκάλεσε απόκλιση αντί για σύγκλιση. Ευτυχώς το ταμπού του κοινού χρέους κατέπεσε στη διάρκεια της πανδημίας. Το πρόγραμμα του Ταμείου Ανάκαμψης είναι ένα μεγάλο βήμα προς τα μπρος, αλλά λείπει ακόμα μια μόνιμη φορολογική δομή, βασιζόμενη σε κοινούς φόρους στις ψηφιακές συναλλαγές, στα κέρδη, στον μεγάλο πλούτο.
● Εσείς έχετε επινοήσει την έκφραση «προοδευτικός καπιταλισμός». Ποια είναι τα διακριτικά γνωρίσματα αυτού του νέου συστήματος; Οι μεταρρυθμίσεις που προτείνετε ισχύουν και για την Ευρώπη, δεδομένου ότι ο ευρωπαϊκός καπιταλισμός είναι διαφορετικός από τον αμερικανικό;
Οι αξίες που εμπνέουν τον προοδευτικό καπιταλισμό –δικαιοσύνη, συμπερίληψη, ευημερία για όλους– ισχύουν τόσο για τις ΗΠΑ όσο και για την Ευρώπη. Η βασική παραδοχή είναι ότι το οικονομικό σύστημα πρέπει να τίθεται στην υπηρεσία των πολιτών και όχι το αντίστροφο. Οταν λένε ότι τα άτομα ή η δημοκρατία οφείλουν να συμμορφώνονται με τη λογική της αγοράς, λησμονούν ότι αυτή εκτρέφει νοοτροπίες και συμπεριφορές κυριαρχούμενες από το ατομικό συμφέρον, από την απληστία, που αποδυναμώνουν την ευαισθησία για τα κοινά αγαθά.
● Καπιταλισμός και αγορά δεν έχουν μόνον ελαττώματα αλλά έχουν και κάποιες αρετές.
Σίγουρα. Παράγουν κίνητρα για να αυξάνεται η αποτελεσματικότητα, για να δημιουργούνται διαρκώς νέα προϊόντα, για να υποκινείται η ανανέωση. Μια οικονομία, για να λειτουργεί καλά, απαιτεί ένα αποκεντρωμένο παραγωγικό σύστημα, στηριζόμενο σε ένα πλήθος δρώντων. Χρειάζεται εκείνη που εγώ ορίζω ως μια «πλούσια οικολογία οργανώσεων». Μεταξύ αυτών βρίσκουν τη θέση τους και εκείνες που καθοδηγούνται από τη λογική του κέρδους. Αυτή η λογική όμως από μόνη της μπορεί να γεννήσει δυναμικές εκμετάλλευσης.
● Ο Βρετανός οικονομολόγος και κοινωνιολόγος λόρδος Μπέβεριτζ έλεγε ότι η αναζήτηση του κέρδους είναι ένας καλός υπηρέτης, αλλά ένας κακός αφέντης.
Ετσι ακριβώς. Οι επιχειρήσεις που παράγουν φάρμακα ή γλυκά εκμεταλλεύονται τις εξαρτήσεις των προσώπων, εκείνες που φτιάχνουν αυτοκίνητα εκμεταλλεύονται το περιβάλλον. Γι’ αυτό είναι σημαντικό οι ιδιωτικές επιχειρήσεις να πλαισιώνονται από μη κερδοσκοπικές οργανώσεις, συνεταιρισμούς, ιδρύματα. Και να υπάρχει βέβαια και το κράτος.
● Το κράτος μπορεί και αυτό με τη σειρά του να δρα με τρόπο ληστρικό. Οι πολιτικοί χρειάζονται τη συναίνεση, ενώ πλάι σε «φωτισμένους» δημόσιους λειτουργούς υπάρχουν και πολλοί γραφειοκράτες, που σε ορισμένες περιπτώσεις είναι επιρρεπείς στη διαφθορά.
Ετσι όπως και η αγορά, το κράτος πρέπει να υπόκειται σε διαφανείς κανόνες, που θα το υποκινούν να λογοδοτεί για τις αποφάσεις του.
● Ενα «προοδευτικό» μέλλον θα συνδύαζε επομένως ισότητα και ευκαιρίες, κοινωνική προστασία και ανοδική κοινωνική κινητικότητα, κράτος και αγορά καλά ρυθμισμένα, δυναμισμό και διαφορετικότητα θεσμών, λογικών, πλαισίων.
Θα προσέθετα πλουραλισμό, ανεκτικότητα, γνώση, έρευνα, ανανέωση. Και πρωτίστως συμπερίληψη, συλλογικά αγαθά και ικανότητα να δρούμε σύμφωνα με το γενικό συμφέρον.
📍 Ο 79χρονος σήμερα Τζόζεφ Στίγκλιτς είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης. Από το 1993 ώς το 1997 ήταν πρόεδρος της επιτροπής οικονομικών συμβούλων του Κλίντον στον Λευκό Οίκο. Ηταν επικεφαλής οικονομολόγος και αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας. Το 2001 βραβεύτηκε με το Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών
πηγη: https://tvxs.gr