Η Γη γέννησε τον Ουρανό, τα Ορη και τον Πόντο σύμφωνα με την κοσμογονία του Ησιόδου (Θεογ. 126 κ.ε.). Ακολούθως έγινε μητέρα θεών και θεριών (Κρόνου, Ρέας, Τιτάνων, Γιγάντων, Κυκλώπων, Ερινύων κ.ά.). Κάποια από τα παιδιά της γέννησε «δίχως πόθο ερωτικό», δηλαδή χωρίς να σμίξει με άλλη δύναμη (Θεογ. 132), ενώ κάποια άλλα γεννήθηκαν από την ένωσή της με τους γιους της Ουρανό και Πόντο.
Ετσι προέκυψε το Σύμπαν: Ωκεανός, ποτάμια, ήλιος, σελήνη, άνεμοι κ.λπ. Η ιδέα ότι από τη μάζα της Γης διαμορφώθηκε το υπόλοιπο Σύμπαν κυριαρχούσε στις αρχές της ελληνικής επιστημονικής σκέψης. Τον 6ο αι. π.Χ. ο Ξενοφάνης εξηγούσε τα ουράνια σώματα ως εφήμερα μορφώματα, προερχόμενα από τις αναθυμιάσεις της Γης. Και ο Εμπεδοκλής αποκαλούσε τη θάλασσα γης ιδρώτα. Οσο για την ανθρώπινη φύση, ο Ξενοφάνης υποστήριζε ότι προέκυψε από χώμα και νερό.
Ο ανθρωπομορφισμός που ο Ησίοδος προσδίδει στη Γη και η ένωσή της με τον Ουρανό έλαβαν στη μεταγενέστερη ποίηση αλληγορικές διαστάσεις. Ο Αισχύλος και ο Ευριπίδης περιγράφουν ότι σταγόνες της βροχής έπεσαν από τον ουρανό και γονιμοποίησαν τη γη· από την κυοφορία της προήλθαν τα λιβάδια, οι βοσκότοποι, τα δημητριακά, τα καρποφόρα δέντρα, ο άνθρωπος και διάφορα είδη ζώων. Στον ευριπίδειο Χρύσιππο λέγεται ότι όσα γεννά η γη επιστρέφουν σ’ αυτήν· τίποτα δεν πεθαίνει απ’ όσα γίνονται, παρά μόνον αλλάζουν μορφή.
Πριν από τη Θέμιδα και τον Απόλλωνα, η Γη κατείχε το μαντείο των Δελφών. Σε κάποιους τοπικούς μύθους διεκδικούσε το μαντείο της Δωδώνης και την Ολυμπία. Το Γαίον στην Ολυμπία λειτουργούσε πολύ παλιά και ως μαντείο.
Σε γενικές γραμμές η Γη είναι αμφίθυμη· μπορεί να γίνει επικίνδυνη και απειλητική, να γεννά πλάσματα που να ταλανίζουν θεούς και ανθρώπους. Από την άλλη όμως, λειτουργεί ως θετική θεότητα που τρέφει και συντηρεί (πάντροφος).
Στην Αθήνα υπήρχε σημαντική λατρεία της Γης Κουροτρόφου και της Δήμητρας Χλόης κοντά στην είσοδο της Ακρόπολης. Σε περιόδους ξηρασίας η Γη ως καρποφόρος και κουροτρόφος (δηλαδή «αυτή που τρέφει τα παιδιά») παρακαλεί τον Δία για παύση του κακού (Παυσ. 1.22.3, 1.24.3). Μαζί με τον παντεπόπτη Ηλιο και τον Δία επιτηρεί την τάξη· γι’ αυτό στα ομηρικά έπη, θεοί και ήρωες επικαλούνται τη Γη ως μάρτυρα σε δεσμευτικούς όρκους (Ιλ. Γ 276 κ.ε., Τ 258 κ.ε., Οδ. ε 184).
Η Γη ως μητέρα όλων (παμμήτειρα) εναρμονίζεται με δοξασίες μητριαρχικών κοινωνιών. Η λατρεία της ως πανδώτειρα, πανδώρα και ανησιδώρα («αυτή που δωρίζει και παράγει δώρα») εξηγείται από το γεγονός ότι προσφέρει τα πάντα στα πλάσματά της. Αλλοι χαρακτηρισμοί της Γης είναι: αυξιθαλής («αυτή που ευνοεί τη βλάστηση»), ευρύστερνος («με πλατύ στέρνο, πλατιά»), πολύσεπτος, φερέκαρπος.
Η Γη ξεπροβάλλει από κάποιο χάσμα, παρακολουθώντας με αγωνία τη μονομαχία ανάμεσα στον Γίγαντα γιο της, τον γονατισμένο Πολυβώτη, και στον εγγονό της Ποσειδώνα που κραδαίνει απειλητικά την τρίαινα· εσωτερικό ερυθρόμορφης κύλικας από το Vulci, 410-400 π.Χ., Βερολίνο Staatl. Mus. F 2531
Για την Παγκόσμια Ημέρα της Γης που γιορτάστηκε στις 22 Απριλίου ας θυμηθούμε τον Ομηρικό Υμνο Εις Γην μητέρα πάντων:
Θα ψάλω τη Γαία, μητέρα όλων, που έχει γερά θεμέλια,
τη γηραιότατη που τρέφει όλα όσα υπάρχουν πάνω της
κι όσα διασχίζουν τη θεϊκή στεριά και τη θάλασσα
κι όσα πετούν· αυτά τρέφονται από τον δικό σου πλούτο.
Από σένα, σεβαστή, γίνονται οι εύτεκνοι και οι εύγονοι·
από σένα εξαρτάται να δοθεί βιος στους θνητούς
ή να τους αφαιρεθεί. Κι είναι ευτυχής αυτός που ολόψυχα
θα τιμήσεις. Αφθονα θα του είναι όλα.
Πηγή ζωής τα καλλιεργημένα χωράφια του, αθρόα τα ζωντανά
στους αγρούς και το σπίτι του πλημμυρισμένο από αγαθά.
Τέτοιοι άνδρες κυβερνούν πόλεις όπου επικρατεί η ευνομία και υπάρχουν όμορφες γυναίκες· πολλή ευδαιμονία και πλούτος τους συντροφεύει.
Αγόρια με σφρίγος νεανικό και καλή διάθεση στέκουν καμαρωτά,
χαρούμενα κορίτσια σ’ ανθοστόλιστους χορούς
παίζουν και χοροπηδούν πάνω στα τρυφερά άνθη της χλόης·
έτσι είναι όσοι από σένα τιμώνται, σεβαστή θεά, γενναιόδωρε δαίμονα.
Χαίρε, μητέρα των θεών, σύζυγε του έναστρου ουρανού,
ως ανταμοιβή για την ωδή μου, πρόθυμα δίνε μου μιαν ευχάριστη ζωή.
Κι εγώ πάλι θα σε μνημονεύσω σε άλλο τραγούδι μου.
* Διευθύντρια Ερευνών στην Ακαδημία Αθηνών
πηγη: https://www.efsyn.gr