«Πωλούνται σκλάβοι Τσιγγάνοι, 18 άντρες, 10 αγόρια, 7 γυναίκες και 3 κορίτσια σε καλή κατάσταση, σε δημοπρασία στο μοναστήρι του Αγίου Ηλία, στις 8 Μαΐου 1852». Αυτό ήταν το κείμενο μιας διαφήμισης που είχε δημοσιευτεί σε εφημερίδες της Ρουμανίας. Μάλλον σε πολύ λογική τιμή, να εικάσω εγώ.

Το πόσο αξίζει η ζωή ενός Τσιγγάνου, Αθίγγανου, Γύφτου ή Ρομά είναι κάτι που ποικίλλει ανά κοινωνία και εποχή. Αλλά ποτέ δεν είναι ιδιαίτερα υψηλή, σίγουρα όχι όσο η ζωή ενός «κανονικού» πολίτη με μόνιμη κατοικία. Ας πούμε, η ζωή του 18χρονου Νίκου Σαμπάνη, που εκτελέστηκε τις προάλλες από αστυνομικούς της ομάδας ΔΙΑΣ στο Πέραμα, ήταν πάμφθηνη.

Με τον Κούγια δικηγόρο και ηθικό αρωγό τον αντιπρόεδρο της Νέας Δημοκρατίας και υπουργό Ανάπτυξης και Επενδύσεων κ. Γεωργιάδη, που δήλωσε ότι «πολύ καλώς αντέδρασαν», δίνοντας γραμμή στην ανεξάρτητη, λέμε τώρα, ελληνική Δικαιοσύνη, οι δολοφόνοι αστυνομικοί πιθανότατα θα πέσουν στα μαλακά. Ακόμα και ο καθ’ ύλην αρμόδιος υπουργός, ο πάλαι ποτέ Κνίτης κ. Θεοδωρικάκος, τους επεσκέφθη στη ΓΑΔΑ όπου κρατούνταν για να τους συμπαρασταθεί στη δοκιμασία που περνούν...

Ας μη γελιόμαστε: Δεν είναι μόνο το ελληνικό κράτος, και ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας, που θεωρεί τους Ρομά υποδεέστερους πολίτες και κατώτερους ανθρώπους και τους συμπεριφέρεται αναλόγως. Κι είναι πολύ επικίνδυνο να θεωρούνται κάποιοι κατώτεροι, «υπάνθρωποι»: στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί εξολοθρεύτηκαν, εκτός από τους Εβραίους, τους ανάπηρους, τους κομμουνιστές, τους ομοφυλόφιλους και τους μάρτυρες του Ιεχωβά, κι ένα εκατομμύριο Τσιγγάνοι από το καθεστώς του Τρίτου Ράιχ, που όχι μόνο είχε θεσμοθετήσει τις θεωρίες της φυλετικής ανωτερότητας, αλλά τις εφάρμοζε κιόλας.

Αυτή η μαζική εξόντωση Ρομά είναι βέβαια η αποτρόπαιη κορωνίδα σε ένα μακραίωνο ιστορικό διακρίσεων, βίας, αποκλεισμού και απαξίωσης που υφίσταντο οι Ρομά καθώς χάραζαν την ιστορική τους διαδρομή ως αποσυνάγωγοι και περιπλανώμενοι από τόπο σε τόπο.

Την ιστορία των Αθίγγανων την αφηγείται η ετυμολογία της ίδιας της ονομασίας τους: «Γύφτος» σημαίνει καταρχήν Τσιγγάνος. Ομως, «γύφτος» είναι και ο σιδηρουργός, γιατί ήταν πολλοί οι Τσιγγάνοι που ακολουθούσαν διαχρονικά αυτό το επάγγελμα. Κλασικό παράδειγμα ο «Πρωτόγυφτος», η πατρική φιγούρα στο μυθιστόρημα «Γυφτοπούλα» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.

Μεταφορικά, «γύφτος» σημαίνει πολλά πράγματα, διόλου καλά: «μελαψός, βρομιάρης, μικροπρεπής, τσιγγούνης, ακατάστατος, αγροίκος»... Αυτή η νοηματοδότηση της λέξης «γύφτος» φανερώνει πολλά για την εικόνα που έχουν οι Ελληνες για τους Τσιγγάνους.

Αυτό μου θύμισε τη σημασία του εθνωνυμικού «greek», που στις αρχές του εικοστού αιώνα σήμαινε, εκτός από «Ελληνας», και «κλέφτης» για τους Αμερικανούς πολίτες... Ενδιαφέρον είναι πως η λέξη «τσιγκούνης», δηλαδή φιλάργυρος, παράγεται από το τουρκικό «cingane», που είναι ο Τσιγγάνος, σύμφωνα με το Μείζον Ελληνικό Λεξικό.

Ο όρος «γύφτος» παράγεται από το «Αιγύπτιος» - από την ίδια ρίζα προέρχεται και η αγγλική λέξη «gypsy», από το επίθετο «Egyptian», που είναι ο κάτοικος της Αιγύπτου. Το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας αναφέρει πως είτε οι Γύφτοι ήρθαν στο Βυζάντιο τον 9ο αιώνα μέσω Αιγύπτου, είτε προήλθαν από τη «Μικρή Αίγυπτο», δηλαδή την εύφορη Κιλικία της Μικράς Ασίας, έχοντας διασχίσει από τη βόρεια Ινδία, απ’ όπου ξεκίνησαν, το Πακιστάν, την Περσία και την Αρμενία.

Η λέξη «τσιγγάνος» παράγεται από το «αθίγγανος», από το ρήμα «θιγγάνω», δηλαδή «αγγίζω», επειδή οι Τσιγγάνοι απέφευγαν κάθε επαφή με τους άλλους, ή οι άλλοι με τους Τσιγγάνους, που είναι το ίδιο πράγμα τελικά. Αθίγγανος λοιπόν είναι ο ανέγγιχτος, ο άθικτος, ο παρίας, το μέλος της κατώτερης κάστας που κανείς δεν πρέπει να αγγίζει.

Οπως λέει το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, ο όρος «αθίγγανος» αποδόθηκε από τους Βυζαντινούς κατά τον 4ο-5ο αιώνα στους πιστούς μιας μανιχαϊστικής αίρεσης, τους μελχισεδεκίτες, οι οποίοι είχαν μετοικήσει από τη Φρυγία στο Βυζάντιο και που εσφαλμένα ο Βυζαντινοί τους ταύτισαν με τους Τσιγγάνους.

Οι ίδιοι οι Τσιγγάνοι τώρα αποκαλούν τον εαυτό τους «Ρομ», στη γλώσσα τους, τα «Ρομανί» ή «Ρομανές». Αυτά είναι ένα γλωσσικό ιδίωμα που προέρχεται από τα αρχαία ινδικά, αλλά με πολλές προσμείξεις από διάφορες γλώσσες με τις οποίες οι Ρομ είχαν έρθει σε επαφή κατά τη διάρκεια των μετακινήσεών τους, όπως τα περσικά, τα ελληνικά (μεσαιωνικά και σύγχρονα), τα σλαβικά και τα ρουμανικά. «Ρομ» σημαίνει «άνδρας, σύζυγος», ενώ όλοι οι υπόλοιποι άνθρωποι επί Γης, οι μη Τσιγγάνοι, ονομάζονται από τους Ρομ «gadje», δηλαδή «άξεστοι, χωριάτες».

Σύμφωνα με κάποιες θεωρίες, οι όροι «Ρομ» και «Ρομανί» προέρχονται από τις λέξεις «Ρωμαίοι» και «Ρωμανία», δηλώνοντας τις στενές σχέσεις των Τσιγγάνων με τους Βυζαντινούς, οι οποίοι τους έλεγαν και «Ατζιγγάνους». Επίσης, οι Τσιγγάνοι αυτοαποκαλούνται «Μελελέ», που σημαίνει «μαύρος λαός», και «Μαούς», που σημαίνει «άνθρωποι».

Ακόμα μια ονομασία για τους Τσιγγάνους είναι και «κατσίβελοι», από το ιταλικό «cattivelo», υποκοριστικό του «cattivo», από το λατινικό «captivus», που σημαίνει «αιχμάλωτος, δούλος». Επίσης λέγονται και «μποέμ», που σημαίνει στα γαλλικά «Βοημός». Η λέξη αναφέρεται στους Τσιγγάνους από τη Βοημία της Τσεχίας, που μετακινούνταν ελεύθεροι, απ’ όπου και η σημασία «αμέριμνος, ξένοιαστος, αυτός που δεν φροντίζει για το αύριο» της λέξης «μποέμ».

Ενσαρκώνοντας αυτό το εξιδανικευμένο, μποέμικο πνεύμα, αξέχαστος έχει μείνει ο Τόλης Βοσκόπουλος στον πρωταγωνιστικό ρόλο του Τσιγγάνου «Βαντάρ», στη ρομαντική ταινία που γύρισε ο Οδυσσέας Κωστελέττος το 1971, με τίτλο «Αδέλφια μου αλήτες πουλιά», η οποία σημείωσε μεγάλη εισπρακτική επιτυχία.

Οσο αφελής και να μας φαίνεται σήμερα ο μύθος του φιλμ, είναι ενδεικτικός για την τάση πολλών να φθονούν τον πλάνητα και αμέριμνο βίο των Ρομά. Κι έτσι, πικαρισμένοι που κάποιοι βρομιάρηδες, παραβατικοί ζητιάνοι είναι πιο ελεύθεροι από τους ίδιους, σπρώχνουν ακόμα περισσότερο στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής τους Τσιγγάνους για να τους τιμωρήσουν. Οταν δεν τους πυροβολούν εν ψυχρώ δηλαδή, όπως τον Νίκο Σαμπάνη.

πηγη: https://www.efsyn.gr