Στη διάρκεια του Μεσοπολέμου ελάχιστες ήταν οι φωνές που προειδοποιούσαν για την επερχόμενη λαίλαπα του ναζισμού και για τις συνέπειες που αυτή θα είχε συνολικά για την ανθρωπότητα. Μία απ’ αυτές ήταν και του σπουδαίου Ούγγρου οικονομολόγου Καρλ Πολάνιι, ο οποίος στη διάρκεια των δεκαετιών 1920-30 δεν έπαψε να μελετά, να αναλύει και να προειδοποιεί για τον κίνδυνο που συνιστούσαν ο εθνικοσοσιαλισμός και ο Χίτλερ για την οικονομία και την κοινωνία σε περίπτωση που επικρατούσαν.
Οπως αναφέρει στην κατατοπιστικότατη εισαγωγή της η καθηγήτρια Μαρία Μαρκαντωνάτου, η οποία έχει μεταφράσει και το βιβλίο «Ο φασιστικός ιός: κείμενα της περιόδου 1923-1960» (εκδόσεις Τόπος): «Η θέση του [Πολάνιι] είναι αυστηρά διχοτομική: δημοκρατία και καπιταλισμός αποτελούν δύο ασύμβατα και αλληλοαποκλειόμενα συστήματα, και μακροπρόθεσμα είναι δυνατή η επικράτηση μόνο του ενός εκ των δύο. Πρόκειται για ξεχωριστές “σφαίρες”, οι οποίες ούτε περικλείουν ούτε αντανακλούν η μία την άλλη. Ο καπιταλισμός (“οικονομική σφαίρα”) βασίζεται στον μηχανισμό της αυτορρύθμισης και απαιτεί τη μη παρέμβαση του κράτους. Η δημοκρατία (“πολιτική σφαίρα”) με τον κοινοβουλευτισμό προϋποθέτει και συνεπάγεται διαρκείς πολιτικές παρεμβάσεις».
Είναι προφανές το πόσο επίκαιρη είναι αυτή η ανάλυση, στο φως της κυριαρχίας του νεοφιλελευθερισμού τις τελευταίες δεκαετίες. Αλλωστε, όπως επισημαίνεται και από τη μεταφράστρια, υπάρχει και μια ιστορική αναλογία με την Ελλάδα και τα μνημόνια. Η τρόικα καταπάτησε επιδεικτικά κάθε έννοια δημοκρατίας για να επιβάλει τις ντιρεκτίβες της, ενώ και σήμερα διαπιστώνουμε πόσο διακοσμητικό ρόλο διαδραματίζουν τα κοινοβούλια, με τις, κατά κύριο λόγο, νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις και τον τρόπο που αποφασίζουν για ιδιωτικοποιήσεις και μέτρα λιτότητας. Ο ίδιος ο Πολάνιι αναφέρει: «Συμπερασματικά θα πω ότι αυτό που ο Μαρξ ονόμασε “διαχωρισμός πολιτικής και οικονομικής σφαίρας” έχει εδώ και καιρό αναγνωριστεί ως η ασυμβατότητα του φιλελεύθερου καπιταλισμού και της λαϊκής δημοκρατίας. Η ενότητα της κοινωνίας μπορεί να αποκατασταθεί με την απαλοιφή είτε του ενός είτε της άλλης...Βασικά υπάρχουν δύο λύσεις: η επέκταση της αρχής της δημοκρατίας από την πολιτική στην οικονομία ή η πλήρης κατάργηση της δημοκρατικής πολιτικής σφαίρας».
Ομως ο συγγραφέας δεν μένει μόνο στο οικονομικό πεδίο, αλλά η ανάλυσή του προχωρά και στο πολιτικό και στο φιλοσοφικό όσον αφορά τον φασισμό. Τον περιγράφει σαν μια «πολιτική θρησκεία» κόντρα στον χριστιανισμό, με τις τελετουργίες της, τον μυστικισμό της και τη μεταφυσική της. Περιγράφει δε τη σύγκρουση μεταξύ δημοκρατίας και καπιταλισμού ως «το υπόβαθρο της κοινωνικής κρίσης της εποχής μας», προσθέτοντας ότι «στο δόγμα του Μουσολίνι Dottrina τονίζεται ότι η δημοκρατία είναι ένας αναχρονισμός, “επειδή μόνο ένα αυταρχικό κράτος μπορεί να αντιμετωπίσει τις αντιφάσεις που είναι σύμφυτες με τον καπιταλισμό”». Αυτό το κράτος είναι ουσιαστικά κορπορατικό, δηλαδή ενσωματώνει και ουσιαστικά εξουδετερώνει τα συνδικάτα και την κοινωνία των πολιτών.
Η λύση του Πολάνιι είναι η σοσιαλιστική, καθώς, όπως ο ίδιος σημειώνει, «η Αριστερά είναι ριζωμένη στη δημοκρατία και η Δεξιά είναι ριζωμένη στην οικονομία», εξ ου και η σύγκρουση μεταξύ τους. Οπως και σήμερα, η Δεξιά, όντας ριζωμένη στην οικονομία, αναγκάζεται να καταστείλει ή να αναιρέσει κάθε δημοκρατικό θεσμό και να υπονομεύσει την ίδια τη δημοκρατία. Οι παρακολουθήσεις, η αστυνομοκρατία, οι ιδιωτικοποιήσεις και ο πολιτικός αυταρχισμός είναι χαρακτηριστικά της υβριδικής κυβέρνησης νεοφιλελευθερισμού-ακροδεξιάς του Κυριάκου Μητσοτάκη.
πηγη: https://www.efsyn.gr