Στις 22 του περασμένου Απριλίου πέθανε στα 96 του χρόνια ο Γάλλος ιστορικός Μαρκ Φερό. Ενα από τα πολλά πεδία ερευνών του Φερό ήταν η Ρωσική Επανάσταση και η Ιστορία της ΕΣΣΔ. Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα συνέντευξης που έδωσε ο Μαρκ Φερό στο περιοδικό Geohistoire (τεύχος Φεβρουαρίου-Μαρτίου 2017).

• Μπορούσε να προβλέψει κανείς την επανάσταση του Φεβρουαρίου του 1917;

Οχι. Η εξέγερση της Πετρούπολης κατέπληξε ακόμα και τους επαναστάτες. Κανείς δεν την περίμενε. Κι ωστόσο, δώδεκα χρόνια πριν, είχε γίνει η επανάσταση του 1905, η οποία υποχρέωσε τον τσάρο να παραχωρήσει στη Ρωσία ένα φιλελεύθερο Σύνταγμα. Επειτα υπήρξαν κόμματα, προγράμματα, σχέδια… Το 1917 όμως οι επαναστάτες είχαν ξεκοπεί από τον πραγματικό κόσμο. Οι περισσότεροι ήταν εξόριστοι στη Γαλλία ή στην Ελβετία και αιφνιδιάστηκαν από τη σφοδρότητα των διεκδικήσεων στον στρατό, στα εργοστάσια ή στην ύπαιθρο. Μερικές μέρες πριν από τα γεγονότα του Φεβρουαρίου, ο Λένιν δήλωνε στη Ζυρίχη ότι, όσο ζούσε, ποτέ δεν θα έβλεπε την επανάσταση. Οσο για τον Γκόρκι, που παραβρέθηκε στη συνεδρίαση του σοβιέτ της Πετρούπολης στις 27 Φεβρουαρίου 1917, το μόνο που βρήκε να πει ήταν: «Πρέπει οπωσδήποτε να προστατέψουμε τα ιστορικά μνημεία».

• Οταν αναφερόμαστε στη «ρωσική επανάσταση», ο νους μας πάει στον Οκτώβριο και όχι στον Φεβρουάριο. Γιατί;

Αναμφίβολα επειδή η επανάσταση του Οκτωβρίου σημάδεψε τη μεγάλη Ιστορία με την εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος που διήρκεσε εβδομήντα χρόνια και που γέννησε τους συνεχιστές του. Δεν αποτέλεσε όμως μιαν αληθινή επανάσταση παρά μόνο για τον κόσμο των αγωνιστών. Στην πραγματικότητα, η εξουσία πέρασε τότε στο πιο ακραίο και το πιο πειθαρχημένο από τα σοσιαλιστικά κόμματα, το οποίο είχε ήδη συμμετάσχει στα γεγονότα του Φεβρουαρίου. Για την πλειονότητα των Ρώσων, όμως, η αληθινή αλλαγή ήταν η επανάσταση του Φεβρουαρίου, η οποία είχε ανατρέψει τα πάντα: τον τσάρο, την αστυνομία, την περιουσία της Εκκλησίας, τη Δούμα, τη δικαστική εξουσία, τα αφεντικά… Ηταν μια τεράστια κραυγή ελπίδας που βγήκε από τα βάθη όλης της Ρωσίας.

• Σχετικά με τον Φεβρουάριο, εσείς λέτε ότι «γύρισε ο κόσμος ανάποδα»…

Ναι, επειδή οι Ρώσοι έζησαν τότε μια περίοδο μέθης, σαν να κατέρρεε το έδαφος κάτω από τα πόδια τους. Στη Μόσχα οι εργάτες μάθαιναν στο αφεντικό τους το μελλοντικό εργατικό δίκαιο, στην Οδησσό οι φοιτητές υπαγόρευαν στους καθηγητές τους το νέο πρόγραμμα ιστορίας και πολιτισμού. Στην Πετρούπολη οι ηθοποιοί του θεάτρου αντικαθιστούσαν τον σκηνοθέτη, για να διαλέξουν αυτοί το έργο που ήθελαν να ερμηνεύσουν.

• Γιατί ο Κερένσκι, που ήταν επικεφαλής της προσωρινής κυβέρνησης, δεν είδε νωρίτερα τον κίνδυνο και δεν ήταν περισσότερο δύσπιστος απέναντι στους μπολσεβίκους;

Του είχα θέσει αυτό το ερώτημα, όταν τον συνάντησα στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Μου απάντησε: «Δεν κάνει κανείς την επανάσταση για να συγκρατήσει τους ανθρώπους, αλλά για να τους απελευθερώσει». Και, πράγματι, τον Φεβρουάριο ο Κερένσκι άνοιξε τις φυλακές. Είχε επίσης μυστικά παραχωρήσει στους πρώην υπουργούς του τσάρου βίζες για να φύγουν στο εξωτερικό. Ο Κερένσκι ήταν ιδεαλιστής. Γι’ αυτόν η επανάσταση θα έπρεπε να φέρει την ελευθερία, τη χαρά, την ευτυχία, ενδεχομένως και τη φιλοπατρία. Ενώ για τον Λένιν η επανάσταση έγκειτο στην καταστροφή όλων των εμποδίων στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Εχουν καταλογίσει πολλοί στον Κερένσκι ότι ήταν ένας ρεαλιστής, ένας ουμανιστής, ότι δεν είχε μια θεωρία της Ιστορίας. Ηταν ωστόσο ο μόνος τον Φεβρουάριο ο οποίος κατανοούσε ότι ήταν καιρός να ακούσουν τον λαό, να υποστηρίξουν πλήρως την εξέγερση και να δημιουργήσουν ένα σοβιέτ, που θα ήταν μια αυθόρμητη έκφραση των κοινωνικών τάξεων. Οι μπολσεβίκοι δεν ήθελαν ένα τέτοιο σοβιέτ. Από την αρχή δεν έμπαινε ζήτημα γι’ αυτούς να μοιραστούν την εξουσία με άλλες τάσεις, ακόμα και με τάσεις μαρξιστικής έμπνευσης.

• Στα τέλη του 1917, υπήρχε μαζική προσχώρηση στο μπολσεβίκικο ιδεώδες ή ο πληθυσμός συμφώνησε με τον Λένιν επειδή του προσέφερε τον τερματισμό του πολέμου;

Δεν μπορεί να πει κανείς ότι υπήρχε μια ρητή προσχώρηση στις ιδέες των μπολσεβίκων. Πρώτα απ’ όλα επειδή αυτοί δεν ήταν παρά μια χούφτα μαχητών. Τον Ιούλιο του 1917, όταν ο Κερένσκι και η κυβέρνησή του θέλησαν τελικά να συλλάβουν τον Λένιν και τους πιστούς οπαδούς του επειδή θεωρούνταν υπεύθυνοι για ταραχές στη χώρα, ο Στάλιν είχε πει αυτά τα αξιομνημόνευτα λόγια: «Λένε ότι οι Ρώσοι παραδίδονται κατά χιλιάδες, ότι οι στρατιώτες υποχωρούν άτακτα. Λένε και γράφουν ότι η αποδιοργάνωση του μετώπου είναι εξ ολοκλήρου έργο των μπολσεβίκων. Είναι για μας υπερβολικά μεγάλη τιμή!». Υπήρχε επομένως μια ορισμένη διαύγεια μεταξύ των μπολσεβίκων σχετικά με την ικανότητά τους να ελέγχουν τις μάζες. Εκεί όμως που ήταν προφητικοί ήταν στο ότι είχαν κατανοήσει ένα πράγμα: είτε η επανάσταση θα τερμάτιζε τον πόλεμο είτε ο πόλεμος θα τερμάτιζε την επανάσταση. Αυτό το δίλημμα, που το διατύπωσε ο Μπουχάριν, αποδείχτηκε ακριβές. Αυτό εξηγεί την αυξανόμενη επιτυχία των μπολσεβίκων σε όλη τη διάρκεια του 1917 και το ότι έγιναν τελικά πλειοψηφία στο δεύτερο συνέδριο των σοβιέτ τον Οκτώβριο. Εξηγεί επίσης το γιατί ο πληθυσμός συμφώνησε τελικά με το πραξικόπημά τους.

• Υπήρχαν διαφορές στους κόλπους των μπολσεβίκων σχετικά με τις προϋποθέσεις της κατάληψης της εξουσίας;

Ναι, οι περισσότεροι από αυτούς, με πρώτο τον Κάμενεφ, δεν φαντάζονταν ότι θα μπορούσαν μόνοι τους να πάρουν την εξουσία. Σκέφτονταν μάλλον να μετάσχουν σε μιαν αριστερή συμμαχία, μαζί με τους σοσιαλεπαναστάτες και τους μενσεβίκους. Αυτή ήταν και η άποψη του Ζινόβιεφ, ο οποίος θεωρούσε τη βία επικίνδυνη και κυρίως αντιδημοκρατική. Ενώ ο Λένιν, ο Σβερντλόφ και μερικοί άλλοι εκτιμούσαν ότι ο μπολσεβικισμός τους ενσάρκωνε την αλήθεια, ότι οι θεωρίες τους ήταν επιστημονικά αδιαμφισβήτητες και ότι δεν έμπαινε ζήτημα να συμμαχήσουν με κανέναν. Οταν κατέχεις μιαν αληθινή γνώση δεν τη μοιράζεσαι! Η επιστήμη δεν τίθεται υπό συζήτηση! Με αυτόν τον τρόπο σκέψης και δράσης ο Λένιν επέβαλε την άποψή του στους συντρόφους του. Να γιατί, τον Οκτώβριο του 1917, παρά το ότι είχαν την πλειοψηφία, θέλησαν ένα σύμβολο για να εδραιώσουν αυτήν την πλειοψηφία με μια συμπληρωματική επιτυχία. Αυτό θα είναι η ένοπλη εξέγερση, που θα προσδώσει μια νομιμότητα με τη βία.

• Η Οκτωβριανή Επανάσταση ήταν επομένως ένα απλό πραξικόπημα;

Αυτό που περιγράφω μοιάζει πράγματι με πραξικόπημα. Και ο Λένιν θα προχωρήσει άλλωστε ακόμα πιο μακριά: διαπράττει ένα «πραξικόπημα μέσα στο πραξικόπημα», καθώς αναγγέλλει ο ίδιος την πτώση της προσωρινής κυβέρνησης, αφαιρώντας αυτό το καθήκον από το σοβιέτ της Πετρούπολης. Η διαπίστωση όμως ότι οι μπολσεβίκοι είχαν την πλειοψηφία στα σοβιέτ των αγροτών, των εργατών και των στρατιωτών, καταδεικνύει επίσης ότι είχαν κατορθώσει να κατανοήσουν και να συλλέξουν μια γενική δυσαρέσκεια. Είναι το παράδοξο αυτής της εξέγερσης που μπόρεσε να γίνει μαζικό κίνημα, στο οποίο όμως μόνον ένας μικρός αριθμός προσώπων μπόρεσε να συμμετάσχει άμεσα. […]
πηγη: https://www.efsyn.gr