Το μυαλό του ανθρώπου είναι μια παράξενη υπόθεση. Μπορεί την ίδια πληροφορία να την ερμηνεύσει με διαφορετικούς τρόπους και να αντιδράσει με άλλους τόσους. Μπορεί τη μία μέρα να ακούσει κάτι που να του προκαλέσει ενθουσιασμό και την επόμενη το ίδιο ακριβώς άκουσμα να του προκαλέσει απέχθεια και οργή. Στον άνθρωπο τίποτα δεν είναι σίγουρο, τίποτα δεν είναι δεδομένο, τίποτα δεν είναι τελεσίδικο. Ολα είναι σε μια διαρκή κίνηση και ευμετάβλητα και αλίμονο σ’ αυτόν που πιστέψει ότι κατέχει το μυστικό για να παγώσει την ανθρώπινη σκέψη στο σημείο εκείνο που τον βολεύει, τον ευνοεί και τον εξυπηρετεί.
Πριν από μερικές μέρες διάβαζα ένα κείμενο για την Οδύσσεια. Γραμμένο από τον Robert Zaretsky, καθηγητή Σύγχρονης Γαλλικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Χιούστον, αναφερόταν στο πώς το παραμύθι του Ομήρου χρωματίζεται από την ευαισθησία, τα γλωσσικά ιδιώματα και τις αξίες της κάθε εποχής. «Κάθε γενιά παίρνει την Οδύσσεια που της αξίζει» γράφει, επισημαίνοντας ότι ο αρχαίος Ελληνας ήρωας είναι τόσο περίπλοκος και πολύπλευρος που η κάθε γενιά μπορεί να τον δει με πολλούς τρόπους.
Βασίζεται στην εκδοχή της Οδύσσειας της Emily Wilson που «μεταμορφώνει» τον Οδυσσέα από «πολύτροπο» σε «πολύστροφο» ή «άνθρωπο απρόσμενο», δηλαδή «περίπλοκο άνθρωπο». Με αυτήν την απλή αλλαγή, γράφει ο Zaretsky, η Wilson «χαρακτηρίζει τον Οδυσσέα ως άνθρωπο του οποίου ο χαρακτήρας είναι προσαρμοσμένος σε έναν κόσμο ηθικής ασάφειας και πολιτικής αβεβαιότητας». Ως ένας «περίπλοκος» άνθρωπος, ο Οδυσσέας γίνεται λιγότερο ήρωας από όσο αντι-ήρωας που ξεγελά, υποκρίνεται και εξαπατά. Είναι ίσως ο Οδυσσέας που ταιριάζει στην εποχή μας.
Πώς θυμήθηκα καλοκαιριάτικα τον Ομηρο, την Οδύσσεια και τις διαφορετικές ερμηνείες της; Η σκέψη ότι ο Ομηρος μας αφήνει το περιθώριο να μετρήσουμε τον Οδυσσέα και να κρίνουμε αν είναι ήρωας ή κάποιος που θέτει σε κίνδυνο τη ζωή των ανδρών του με τις πληροφορίες που επιλέγει να χρησιμοποιήσει για να τους πείσει, μπορεί να είναι βέβηλη και ανατρεπτική αλλά είναι χρήσιμη. Στη σημερινή εποχή της αμφιβολίας και της αμφισβήτησης των κινήτρων και των σκοπιμοτήτων των «καπετάνιων» που εμπιστευτήκαμε, πειθόμενοι από την υπόσχεσή τους για επιστροφή στην «Ιθάκη», το να γνωρίζουμε την απάντηση σε κάποιες φαινομενικά απλές ερωτήσεις είναι ζήτημα «ζωής ή θανάτου».
Μοιάζουν οι «καπετάνιοι» μας στον «περίπλοκο» Οδυσσέα που εμφανίζει η Wilson; Πουλάνε, όπως ο ήρωας του Ομήρου, ψεύτικες ειδήσεις και αποσιωπούν ζωτικές πληροφορίες για να μας πείσουν; Προσπαθούν να αποσείσουν τις ευθύνες τους και να τις φορτώσουν στην απερισκεψία, στην καχυποψία και στην επιφυλακτικότητα του «πληρώματος»; Είναι ανιδιοτελείς και άδολοι, όπως θέλουν να παρουσιάζονται, ή λένε ψέματα, όπως έκανε ο Οδυσσέας όταν συνάντησε την Αθηνά που είχε μεταμφιεστεί σε βοσκό και ισχυρίστηκε ότι είναι Κρητικός φυγάς από την τοπική Δικαιοσύνη;
Το πιο πιθανό είναι ότι τα ερωτήματα θα παραμείνουν αναπάντητα, καθώς αυτό που χαρακτηρίζει την εποχή μας είναι ανειλικρίνεια από την οποία γεννιούνται η καχυποψία και η έλλειψη εμπιστοσύνης. Κανείς πλέον δεν είναι ευκολόπιστος σε αυτά που λένε οι «καπετάνιοι». Οι περισσότεροι αναζητούν αφορμές για να αμφισβητήσουν τα λεγόμενα των «ηγετών» τους, καθώς είναι πεισμένοι ότι οι ισχυροί βλέπουν την αλήθεια ως ένα χρήσιμο «εργαλείο» και όχι σαν απαραίτητη προϋπόθεση για την ελευθερία.
Πλέον σήμερα, έστω και ασυνείδητα, όλοι έχουν αποδεχτεί ότι για το ίδιο πρόβλημα υπάρχουν πολλές «αλήθειες»: η «αλήθεια» των αρχόντων, η «αλήθεια» των πλουσίων, η «αλήθεια» των πεινασμένων... Και όταν οι «αλήθειες» πολλαπλασιάζονται με βάση το συμφέρον, τότε γίνονται ευμετάβλητες, προσαρμοστικές σαν το νερό και απειλητικές για τους αδύναμους οι οποίοι κινδυνεύουν να έχουν την ίδια τύχη και το ίδιο τέλος που είχαν οι -περισσότεροι - άντρες του Οδυσσέα όταν έφτασαν στη γη των Λαιστρυγόνων.
Οπως περιγράφει ο Ομηρος, έντεκα από τα καράβια εισέρχονται σε έναν πανύψηλο όρμο, ενώ το δωδέκατο αγκυροβολεί απ’ έξω με καπετάνιο τον Οδυσσέα. Καθώς οι άνδρες του αποβιβάζονται, οι Λαιστρυγόνες τούς επιτίθενται και τους αφανίζουν. Ο Οδυσσέας από την ασφάλεια που του προσφέρει η απόσταση, κόβει την άγκυρα και δραπετεύει, αφήνοντας πίσω του μια κόκκινη κηλίδα από αίμα στη θάλασσα.
Ισως ο «καπετάνιος» μας, οι «αξιωματικοί» του αλλά και εμείς το τσούρμο του θα πρέπει να αφιερώσουμε λίγο χρόνο στον... Οδυσσέα. Ισως αυτό μας βοηθήσει να καταλάβουμε καλύτερα την εποχή μας, τους ηγέτες μας, τα κίνητρά τους και το μέλλον που μας επιφυλάσσουν όταν κρίνουν ότι ήρθε η στιγμή να κόψουν την άγκυρα...
* δημοσιογράφος, συγγραφέας
πηγη: https://www.efsyn.gr