Loading...

Κατηγορίες

Πέμπτη 29 Απρ 2021
Ο νέος πανδημικός σκοταδισμός
Κλίκ για μεγέθυνση





29.04.2021, 21:43

 

 
 
Στο πλαίσιο της βαθιάς υγειονομικής κρίσης που αντιμετωπίζουμε, ο κοινωνικός ρόλος της επιστημονικής κοινότητας δεν είναι να προσφέρει έτοιμες «λύσεις» στα προβλήματά μας, αλλά να θέτει τα αποφασιστικά σε κάθε περίπτωση ερωτήματα και να προτείνει τα καταλληλότερα εργαλεία για την επίλυσή τους. Οταν αυτό δεν συμβαίνει, όταν δηλαδή οι επιστήμονες παραβλέπουν ή αθετούν την αναγκαία μεθοδολογική και διαφωτιστική λειτουργία τους, τότε από ερευνητές της πραγματικότητας μετατρέπονται σε «ειδικούς»: αναλαμβάνουν τον ρόλο –αλλά όχι και την ευθύνη!– της επίλυσης προβλημάτων που δεν ανήκουν στη δικαιοδοσία της επιστήμης, αλλά της πολιτικής.

Τον τελευταίο χρόνο έχουν δημοσιευτεί δεκάδες χιλιάδες επιστημονικές ανακοινώσεις και άρθρα για τον κορονοϊό SARS CoV-2 και την επιδημική νόσο Covid-19 που αυτός προκαλεί. Καθημερινά ανακοινώνονται νέα ερευνητικά δεδομένα σχετικά με τη γενετική ταυτότητα και τις παραλλαγές του νέου ιού, τη μολυσματική δράση τους και τις συνέπειες της νόσου στους ανθρώπινους πληθυσμούς. Γεγονός που μας υποχρεώνει να αναλογιστούμε τον αποφασιστικό ρόλο των βιοϊατρικών κατακτήσεων στην αντιμετώπιση της επιδημίας του νέου κορονοϊού, καθώς και το πόσο καλά ενημερωνόμαστε για όλες αυτές τις επιστημονικές εξελίξεις που, δεδομένης της απειλής, μας αφορούν άμεσα.

Ειδικότερα, οι προσπάθειές μας να ενημερωθούμε προσκρούουν σε πολλά εμπόδια, τα οποία υπονομεύουν τόσο την επιτακτική ανάγκη όσο και το δικαίωμά μας για αμερόληπτη και αξιόπιστη επιστημονική ενημέρωση. Πάντως, όπως θα δούμε, οι ανθρωπογενείς παρανοήσεις σχετικά με την αυθεντία του επιστημονικού λόγου ίσως αποδειχτούν το πιο σοβαρό εμπόδιο για την επαρκή και λιγότερο επώδυνη αντιμετώπιση της νέας επιδημίας.

Πώς ο «κορονοϊός» υπονομεύει τις σχέσεις της επιστήμης με την κοινωνία;

Κατά την πρώτη φάση της νέας επιδημίας, το σοκ από την ταχύτατη πλανητική διάδοση του κορονοϊού οδήγησε τους τρομοκρατημένους πολίτες και πολιτικούς να κρέμονται κυριολεκτικά από τα χείλη των ειδικών επιστημόνων -ιολόγων, επιδημιολόγων, ανοσολόγων- από τους οποίους και περίμεναν να βρουν άμεσες και οριστικές απαντήσεις σχετικά με τη φύση, τους μηχανισμούς διάδοσης και τη μολυσματικότητα του νέου ιδιαίτερα απειλητικού κορονοϊού.

Αυτήν την πρώτη φάση του φόβου και της μεγάλης ανασφάλειας για την πορεία της επιδημίας ακολούθησε μια δεύτερη, πιο παραγωγική επιστημονικά φάση, όπου η επιστημονική διερεύνηση του νέου ιού συνοδευόταν από σφοδρές διαφωνίες μεταξύ των ειδικών. Μια κάθε άλλο παρά ασυνήθιστη επιστημονική πολυφωνία η οποία, με ευθύνη κυρίως των μέσων ενημέρωσης αλλά και των «ειδικών», εκδηλώθηκε ως κακοφωνία μαζικής επιστημονικής παραπληροφόρησης.

Μόνο κατά το τέλος του 2020, η καλύτερη κατανόηση της συμπεριφοράς του νέου κορονοϊού και κυρίως η προοπτική των επικείμενων μαζικών εμβολιασμών, ως ενός ασφαλούς μέσου για τη δημιουργία της ανοσιακής προστασίας των εμβολιασμένων ανθρώπων που σύντομα θα οδηγούσε στην εξάλειψη της νόσου, βελτίωσαν σημαντικά τη βεβαρημένη επικοινωνιακά εικόνα των επιστημόνων και την εμπιστοσύνη των πολιτών στις βιοεπιστήμες.

Παρ’ όλα αυτά, πλήθος από ανακριβείς, ανεπιβεβαίωτες ή και παραπλανητικές πληροφορίες σχετικά με την επιδημία του νέου κορονοϊού εξακολουθούν να προβάλλονται καθημερινά από τα ΜΜΕ, ενώ οι αναληθείς ειδήσεις πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα ή διαδίδονται εσκεμμένα από τα αναρίθμητα «κοινωνικά δίκτυα» που υπάρχουν στον παγκόσμιο ιστό. Αυτές οι ψευδοεπιστημονικές ή εμφανώς αντιεπιστημονικές «ειδήσεις» επηρεάζουν, ωστόσο, όχι μόνο τον τρόπο σκέψης αλλά και τη ζωή των επιστημονικά ανυποψίαστων και ανεπαρκώς ενημερωμένων πολιτών.

Για να περιγράψουν στην αγγλική γλώσσα την ατομική και συλλογική δυσφορία από τον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό των επιστημονικά ανεπιβεβαίωτων ή εσκεμμένα παραπλανητικών ειδήσεων σχετικά με τη μολυσματικότητα, τη συμπτωματολογία και την ιατρική αντιμετώπιση της νόσου Covid-19 δημιούργησαν τον όρο «Infodemic», έναν νεολογισμό που προέκυψε από τον συνδυασμό των λέξεων πληροφορία (info-rmation) και επιδημία (epi-demic).

Αυτός ο δυσμετάφραστος στα ελληνικά νεολογισμός περιγράφει την τρέχουσα «επιδημία πληροφόρησης», δηλαδή τον πανδημικό «ιό» της υπερπληροφόρησης, ο οποίος τους τελευταίους 14 μήνες προκαλεί σε όσους ή όσες «μολύνονται» μεγάλη σύγχυση και πανικό. Αρνητικά αισθήματα που, ως γνωστόν, παραλύουν την έλλογη σκέψη και δράση των ανθρώπων απέναντι στην απειλητική εξάπλωση του νέου κορονοϊού (βλ. και «Μηχανές του Νου», 28.11.2020).

Ο νέος σκοταδισμός ως επιστημονική ευκαιρία

Εύκολα διαπιστώνει κανείς ότι κατά τη διάρκεια της νέας επιδημίας οι αντιφατικές επιστημονικές εκτιμήσεις και οι διενέξεις σχετικά με την αντιμετώπιση του κορονοϊού αποδείχτηκαν ιδιαίτερα προβληματικές, επειδή στο συλλογικό φαντασιακό διέψευδαν τόσο την εικόνα περί της ορθής επιστημονικά λειτουργίας των επιστημόνων, όσο και τις μεγάλες προσδοκίες των σύγχρονων κοινωνιών για την εγκυρότητα των γνωμοδοτήσεων των «ειδικών», που υποτίθεται ότι θα έπρεπε να αποπνέουν την αδιαμφισβήτητη βεβαιότητα και την αλήθεια του επιστημονικού ορθού λόγου.

Κι όταν αυτό δεν συμβαίνει, όπως πολύ συχνά διαπιστώσαμε τους τελευταίους μήνες, ο επιστημονικός λόγος αμφισβητείται και τελικά απαξιώνεται στα μάτια των περισσότερων πολιτών, διότι καταρρέει η ψευδαίσθησή τους περί μονολιθικής επιστημονικής αυθεντίας.

Οι ανθρωπογενείς παρανοήσεις σχετικά με το «αλάνθαστο» και την «αυθεντία» του επιστημονικού λόγου, που εσφαλμένα συγχέονται με τη μεθοδολογική «αντικειμενικότητα» των επιμέρους επιστημών, ίσως αποδειχτούν τα πιο αποφασιστικά εμπόδια για την επαρκή και λιγότερο επώδυνη αντιμετώπιση της νέας επιδημίας.

Με αφορμή τις πρόσφατες αλλά μεγάλες διακυμάνσεις εμπιστοσύνης στην επιστημονική γνώση και πρακτική, δηλαδή τις άλλοτε θετικές και άλλοτε αρνητικές αντιδράσεις της κοινωνίας απέναντι στις βιοϊατρικές επιστήμες και τους εκπροσώπους τους, η νέα επιδημία μάς προσφέρει μία μοναδική ευκαιρία για να ξανασκεφτούμε την παρουσία και τη λειτουργία της επιστημονικής σκέψης και πρακτικής στις σημερινές κοινωνίες: την εξαιρετικά προβληματική, δηλαδή, σχέση και επικοινωνία της επιστημονικής κοινότητας με τους μη ειδικούς πολίτες, καθώς και την αποφασιστική σημασία που έχει η έγκυρη επιστημονική ενημέρωση των πολιτών από τους ίδιους τους επιστήμονες.

Στο πλαίσιο της βαθιάς υγειονομικής κρίσης που αντιμετωπίζουμε, ο ουσιαστικός γνωστικός και κοινωνικός ρόλος της επιστημονικής κοινότητας δεν είναι να προσφέρει έτοιμες «λύσεις» στα προβλήματα και τα αδιέξοδά μας, αλλά να αποκαλύπτει ποια είναι κάθε φορά τα αποφασιστικά ερωτήματα και να εργάζεται μεθοδικά για να προτείνει στην κοινωνία τα καταλληλότερα εργαλεία για την επίλυσή τους.

Οταν δεν συμβαίνει αυτό, όταν δηλαδή οι επιστήμονες αθετούν ή, έστω, παραβλέπουν την αναγκαία μεθοδολογική και διαφωτιστική λειτουργία τους, τότε από ερευνητές της πραγματικότητας μετατρέπονται σε «ειδικούς», που αναλαμβάνουν τον ρόλο -αλλά όχι και την ευθύνη- της επίλυσης διάφορων προβλημάτων τα οποία, ενώ σχετίζονται με την επιστημονική τους αρμοδιότητα, ταυτόχρονα την υπερβαίνουν, λόγω των επιπτώσεων που θα έχουν στη ζωή των ανθρώπων οι «λύσεις» που εισηγούνται.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η τρέχουσα επιδημία του κορονοϊού, στη διάρκεια της οποίας οι κυβερνήσεις και οι πολιτικοί επιχείρησαν να «φορτώσουν» στην Επιστήμη την ευθύνη για τις πιο επώδυνες, αντιδημοφιλείς και αντιλαϊκές αποφάσεις που επέβαλαν.

Πολιτικές αποφάσεις που στηρίχτηκαν στα αδιαμφισβήτητα, υποτίθεται, επιστημονικά δεδομένα των «ειδικών» και οι οποίες ελήφθησαν κυρίως με πολιτικά κριτήρια για να αντιμετωπιστούν άμεσα οι καταστροφικές κοινωνικοοικονομικές συνέπειες της επιδημίας και έμμεσα να εγγυηθούν την πολυπόθητη έξοδο από την επιδημική κρίση.

Η ευθύνη των «ειδικών» στη διάδοση fake news

Αν, όπως είπαμε, ό,τι διαφοροποιεί τους φυσικούς επιστήμονες είναι η ικανότητά τους να θέτουν τα κατάλληλα ερωτήματα για την επίλυση ορισμένων προβλημάτων και να αναζητούν, με βάση μια κοινά αποδεκτή μεθοδολογία, τα αποτελεσματικότερα εργαλεία για να απαντήσουν στα ερωτήματα που θέτουν οι ερευνητές μιας επιστημονικής κοινότητας, τότε όταν ακούμε τους πολιτικούς να λένε ότι για την αντιμετώπιση της επιδημίας «ακολουθούν πιστά τις οδηγίες της επιστήμης», δεν εννοούν παρά μόνο ότι «ακολουθούν τις οδηγίες κάποιων συγκεκριμένων ειδικών», οι οποίοι έχουν επιλεγεί να συμμετέχουν στις ειδικές κρατικές επιτροπές ειδικών όχι μόνο με επιστημονικά αλλά και με πολιτικά κριτήρια.

Υπό αυτήν την έννοια, το έργο των «ειδικών» στις κρατικές συμβουλευτικές επιτροπές διαφέρει θεμελιωδώς από το έργο των επιστημόνων-ερευνητών: ενώ ο επιστήμονας-ερευνητής επιλέγει ο ίδιος τα ερωτήματα ή τα προβλήματα που θα αντιμετωπίσει, ο «ειδικός», που συνήθως χαίρει ευρύτατου σεβασμού και αναγνωρίζονται οι επιστημονικές του ικανότητες και οι γνώσεις σε έναν επιστημονικό τομέα, καλείται να εφαρμόσει τα όσα γνωρίζει σε ένα πρόβλημα που του θέτουν οι άλλοι.

Το γεγονός αυτό εγείρει κάποια δυσεπίλυτα προβλήματα: η επιστημονική απάντηση στο πρόβλημα που θέτουν στον ειδικό μπορεί κάλλιστα να μην ανάγεται ή να υπερβαίνει τον συγκεκριμένο επιστημονικό κλάδο του ειδικού. Για παράδειγμα, η κατανόηση της εμφάνισης και της διάδοσης του νέου κορονοϊού στους ανθρώπινους πληθυσμούς απαιτεί έρευνες σε πολλούς κλάδους των βιοεπιστημών, αλλά και των κοινωνικών και των οικονομικών επιστημών.

Επιπλέον, οι απαντήσεις των ειδικών θα πρέπει να δοθούν μέσα σε ορισμένο χρονικό διάστημα, συνήθως πολύ περιορισμένο, που δεν τους επιτρέπει να κάνουν εξονυχιστική έρευνα και επομένως αυτές είναι συχνά ανεπαρκείς επειδή αφορούν μόνο μία πολύ περιορισμένη πτυχή του προβλήματος. Ισως γι’ αυτό η απάντηση του ειδικού σε ένα πολυδιάστατο διεπιστημονικό πρόβλημα τείνει να υπερβαίνει τα αυστηρά επιστημονικά όρια της ειδικότητάς του, με αποτέλεσμα αυτά που υποστηρίζει να προκαλούν σφοδρές αντιρρήσεις και πολεμικές, που δεν είναι μόνο αυστηρά επιστημονικές.

Εκεί, όμως, που διαφοροποιούνται εντελώς οι προσεγγίσεις των επιστημόνων-ερευνητών από αυτές των επιστημόνων-ειδικών, είναι όταν το επιστημονικό διακύβευμα των όσων υποστηρίζουν είναι πολύ σοβαρό από οικονομική, κοινωνική και πολιτική άποψη. Αρα η ασάφεια των απαντήσεων του ειδικού δεν εξαρτάται από την επάρκεια και την ποιότητα των επιστημονικών του γνώσεων, αλλά από το πόσο πολυδιάστατο, αβέβαιο ή επείγον είναι το πρόβλημα για το οποίο του ζητούν να αποφανθεί.

Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά την επιδημία του κορονοϊού μερικά από όσα με βεβαιότητα «γνωρίζουμε ότι δεν γνωρίζουμε» (known unknowns) είναι: για πόσο χρονικό διάστημα παραμένει ενεργός ο κορονοϊός σε έναν συγκεκριμένο ανθρώπινο πληθυσμό, ποιος είναι ο ρόλος των ασυμπτωματικών φορέων στην ταχύτατη διάδοση του κορονοϊού και πώς επηρεάζεται η δυναμική της επιδημίας από την εποχική συμπεριφορά του κορονοϊού;

Επίσης, αγνοούμε ποια είναι η μη γραμμική απάντηση των διαφορετικών ατόμων και των τοπικών κοινωνικών ομάδων στις εντολές για κοινωνική αποστασιοποίηση, ενώ υπάρχει ένα πολύπλοκο σύστημα πλανητικών οικονομικών διασυνδέσεων και κινητικότητας μεταξύ των ανθρώπινων πληθυσμών. Πόσο αποτελεσματικά θα αποδειχτούν τα υπάρχοντα εμβόλια απέναντι στις γνωστές παραλλαγές του ιού;

Το αποτέλεσμα όλων όσων γνωρίζουμε ότι δεν γνωρίζουμε είναι μόνο η μεγάλη αβεβαιότητα, η οποία καθιστά αφερέγγυες ακόμη και τις πιο αυστηρές στατιστικά προβλέψεις της δυναμικής της επιδημίας στο άμεσο μέλλον.

Παρ’ όλα αυτά, στις αποφάσεις τους οι κυβερνήσεις καταφεύγουν σε μαθηματικά στατιστικά μοντέλα, που όχι μόνο βασίζονται σε ανεπαρκή εμπειρικά δεδομένα, αλλά απλοποιούν ή παραβλέπουν συνειδητά όλες αυτές τις γνωστικές αβεβαιότητες. Είναι κι αυτό ένα δείγμα του νέου σκοταδισμού.

Συνεπώς, αντιμετωπίζοντας τη νέα επιδημία είναι πολύ σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε εγκαίρως ότι, αντίθετα με τα θρησκευτικά δόγματα, οι φυσικές επιστήμες δεν διαθέτουν απόλυτες βεβαιότητες ούτε και οριστικές ή αδιαμφισβήτητες απαντήσεις για τα πάντα. Εξάλλου, η επιστημονική έρευνα προχωρά μόνο με δοκιμές και με λάθη, τα οποία, αργά ή γρήγορα, αναγνωρίζει και τα εξαλείφει. Η δύναμη της επιστημονικής σκέψης δεν είναι οι απόλυτες βεβαιότητες και οι αλήθειες, αλλά η διαχείριση των λαθών και της εγγενούς αβεβαιότητας της ανθρώπινης σκέψης.

πηγη: https://www.efsyn.gr

 
© Copyright 2011 - 2024 Στύξ - Ανεξάρτητη Πολιτισμική και Πολιτική Εφημερίδα της Βόρειας Πελοποννήσου