Κείμενο που είναι παρμένο από τον τόμο Digital Objects, Digital Subjects: Interdisciplinary Perspectives on Capitalism, Labour and Politics in the Age of Big Data (University of Westminster Press, 2019). Ο Jack Linchuan Qiu είναι καθηγητής στο τμήμα επικοινωνίας και νέων μέσων στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Σιγκαπούρης.


Μετάφραση Δημήτρης Πλαστήρας

 Δημοσιεύθηκε την 11 Ιουλίου, 2021

Εισαγωγή

Από την εμφάνιση της «ψηφιακής επανάστασης», μας υπενθυμίζεται συνεχώς η χειραφετική δύναμη των τεχνολογικών αντικειμένων. Το εμβληματικό διαφημιστικό της Apple «1984» ήταν ένα καλό παράδειγμα, δείχνοντας πως ο νέος υπολογιστής της Macintosh μπορούσε να απελευθερώσει τις ανθρώπινες υποκειμενικότητες από την τυραννία του Μεγάλου Αδελφού. Ωστόσο, περισσότερο από τριάντα χρόνια μετά, όταν το IPhone γίνει δέκα ετών το 2017, κοιτάμε πίσω και βλέπουμε μια πολύ πιο διαφορετική, ακόμη και αντίθετη εικόνα: ψηφιακά αντικείμενα όπως τα smartphone όχι μόνο έχουν αποτύχει να εκπληρώσουν την χειραφετική τους υπόσχεση, αλλά και έχουν δημιουργήσει αντίθετα νέες συνθήκες υποδούλωσης, τόσο που θεωρώ πως η κατάργηση της ψηφιακής δουλείας, ή iSlavery, είναι επιτακτικό καθήκον που δεν έχουμε επιλογή από το να αναλάβουμε.

Η λέξη «iSlave» ήταν αρχικά σύνθημα που  επινοήθηκε στη διάρκεια μιας διεθνούς εκστρατείας το 2010 από ακτιβιστές της εργατικής τάξης στο Χονγκ Κονγκ και την Ελβετία, την οποία πήρα και ανέπτυξα στον τόμο Goodbye iSlave: A Manifesto for Digital Abolition το 2016. Ο τίτλος του βιβλίου αποτελεί έτσι χαιρετισμό σε εκείνους που δουλεύουν στην πρώτη γραμμή του ακτιβισμού της ψηφιακής εργασίας, στην γενναιότητα και στην δημιουργικότητα τους. ο υπότιτλος του βιβλίου περιέχει τη λέξη «μανιφέστο», που ήταν κάτι πολύ πιο τολμηρό από την αρχική ιδέα που είχα, όταν ξεκίνησα το βιβλίο. Ωστόσο πιστεύω πως ταιριάζει με τους στόχους μου απόλυτα, επειδή ελπίζω να προχωρήσω σε δύο προκλήσεις: πρώτα, τα ψηφιακά μέσα έχουν κάνει πολύ μεγαλύτερη ζημιά στο κόσμο και στην ανθρωπότητα από ότι οι περισσότεροι από εμάς θα θέλαμε να φανταστούμε· δεύτερο, μπορούμε και πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τα ίδια τεχνολογικά αντικείμενα για να αντισταθούμε και να καταργήσουμε νέες και παλιές μορφές δουλείας, για να ανακτήσουμε την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, και να δημιουργήσουμε νέες υποκειμενικότητες σε μια μετακαπιταλιστική εποχή.

Εννοιολογικοποιώντας την Δουλεία

Δανειζόμενος από την έρευνα της ιστορίας, της κοινωνιολογίας, της ανθρωπολογίας και τις νομικές επιστήμες, έχω δημιουργήσει ένα εννοιολογικό πλαίσιο για να ορίσω την δουλεία στην σύγχρονη εποχή. Υπάρχουν δυο βαθιές ρίζες για την υποδούλωση, η μια είναι η καπιταλιστική νεωτερικότητα, η άλλη η ικανότητα των καθεστώτων δουλείας να μεταλλάσσονται μέσα στο χρόνο. Η δουλεία είναι εντυπωσιακά ανθεκτική. Μεταμορφώνεται καθώς ο καπιταλισμός παίρνει νέες μορφές. Στηριγμένη πάνω στην κινούμενη άμμο της καπιταλιστικής νεωτερικότητας, το άμεσο και χειροπιαστό θεμέλιο της δουλείας είναι η γεωπολιτική, με την οποία εννοώ το πολιτικο-οικονομικό και στρατιωτικό σύμπλεγμα της αυτοκρατορίας, που εκτείνεται πάνω σε ωκεανούς και ηπείρους, και τώρα στο Νέο Κόσμο του Κυβερνοχώρου, τις έξυπνες συσκευές και τα Μαζικά Δεδομένα (Big Data).

Η δουλεία έχει δυο πυλώνες, ο ένας είναι η αποξένωση ή, ακριβέστερα, η «γενέθλια αποξένωση» ‘όπως την αποκαλεί ο Orlando Patterson. Ο άλλος πυλώνας είναι η αντίσταση των υποδουλωμένων, τα επαναστατικά πνεύματα των οποίων μας κάνουν να φανταζόμαστε μια νέα καλύτερη ψηφιακή οικονομία και ένα πιο ανθρώπινο κόσμο. Ενώ η κοινή αντίληψη συχνά εστιάζει αποκλειστικά σε καταπιεστικά καθεστώτα υποδούλωσης και αποξενωτικές εμπειρίες της υποδούλωσης, είναι σημαντικό να τονιστεί πως η αντίσταση των δούλων ήταν πάντοτε μέρος της κοινωνικής πραγματικότητας των συνθηκών δουλείας, στο παρελθόν και στο παρόν.

Ο τελικός στόχος της δουλείας είναι να εκμεταλλευτεί το σώμα ή μέρη του σώματος των υπόδουλων υπό συνθήκες αφύσικης σχέσης εργασίας-κεφαλαίου. Για να φτάσει στο σκοπό αυτό, η πλεονασματική αξία από την αποξενωμένη εργασία πρέπει να αποσπαστεί από τις διαδικασίες κατανάλωσης, που κυριαρχούνται από ηγεμονικές κουλτούρες καταναλωτισμού – που τώρα κωδικοποιούνται σε εταιρικούς αλγόριθμους, τα τελευταία εργαλεία υποδούλωσης μέσα από την χειραγώγηση των πλατφορμών κοινωνικών δικτύων.

Τέλος, δανειζόμενος από την νομική έρευνα, ιδιαίτερα τις ellagio-Harvard Guidelines on the Legal Parameters of Slavery του 2012, ορίζω την ηλεκτρονική δουλεία (iSlavery) ως de facto συνθήκη και όχι de jure κατάσταση. Αν όποιες «δυνάμεις που συνδέονται με την ιδιοκτησία» βρεθούν – όπως η κτήση, η μεταφορά ή απόρριψη – τότε αυτό αρκεί να δείξει «θεσμούς ή πρακτικές παρόμοιες με τη δουλεία»

Το πρώτο παγκόσμιο καθεστώς οικουμενικής σύγχρονης δουλείας, όπως θα δείξω, ήταν το διατλαντικό σύστημα του 17^ου αιώνα. Αν και Αφρικανοί μεταφέρονταν στην Καραϊβική από τα 1500, ήταν μόλις στα 1600 που καθιερώθηκε η φυλετική δομή, ο τρόπος παραγωγής και το διατλαντικό εμπόριο με επίκεντρο τη ζάχαρη. Αυτό το καθεστώς επεκτάθηκε τρομερά στα 1700 μέχρι το τέλος του στα 1800, που ορίζεται από το Νόμο για το Εμπόριο Σκλάβων το 1807 στην Βρετανική Αυτοκρατορία και το τέλος του Αμερικάνικου Εμφυλίου το 1865 στις ΗΠΑ.

Η δουλεία όμως υπάρχει ακόμη στον 21^ο αιώνα. Από το έτος 2000, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης και το Ανώτερο Δικαστήριο της Αυστραλίας έχουν χρησιμοποιήσει και τα δύο την δουλεία για να διώξουν αποτελεσματικά πρώην μέλη πολιτοφυλακών και συμμοριών. Κάνοντας το αυτό, και τα δυο δικαστήρια αναγνωρίζουν  πως τα ποινικά παραπτώματα αποτελούσαν δουλεία, παρά την συνήθη ιστορική χρήση αυτού του όρου, επειδή κοιτούσαν στις de facto συνθήκες. Το ερώτημα είναι: μπορούμε να επεκτείνουμε ακόμη περισσότερο αυτό το πλαίσιο κατανόησης για την σύγχρονη δουλεία στο κόσμο των ψηφιακών μέσων και των smartphone;

Μερικές εννοιολογικές διευκρινήσεις είναι αναγκαίες. Αρχικά, ο τύπος δουλείας που αναλύω εδώ διαφέρει από την «κοινωνία σκλάβων» στην κλασική μαρξιστική θεωρία, που οι Marx και Engels αντιλαμβάνονται ως ένα πρωτόγονο τρόπο παραγωγής που υπήρχε πριν το φεουδαλισμό. Στην σύγχρονη μορφή της, η δουλεία του 21^ου αιώνα είναι μια τεχνο-κοινωνική καινοτομία. Με άλλα λόγια, η ηλεκτρονική δουλεία στην παρούσα μορφή της δεν υπήρξε ποτέ πριν.

Επιπλέον, ξέρουμε από ιστορικές μελέτες πως οι δούλοι δε είναι απλά φτωχοί εργάτες που μοχθούν σε φυτείες και εργοστάσια, αλλά υπάρχει επίσης και μια κατηγορία ανώτερης τάξης αυτού που ο Patterson αποκαλεί τον «απόλυτο δούλο», όπως η familia Ceasaris, τις αποκαλούμενες «οικογένειες» του Καίσαρα, που χρησίμευαν ως αντικαταστάτες του Καίσαρα. Ήταν τρομερά πλούσιοι και ισχυροί. Μπορούσαν να εκτελεστούν δίχως νομική διαδικασία όταν ο αυτοκράτορας ενοχλούνταν. Αυτοί οι «απόλυτοι δούλοι» επίσης μερικές φορές επαναστατούσαν, γίνονταν ακόμη και βασιλιάδες και βασίλισσες, όταν οι Τούρκοι σκλάβοι δημιούργησαν τα βασίλεια των Μαμελούκων στην μεσαιωνική Αίγυπτο. Αυτό έγινε δυνατό επειδή ο αντικαταστάτης είχε γίνει ο μόνος τρόπος επικοινωνίας για τον αυτοκράτορα, και «ο έλεγχος της επικοινωνίας είναι εξουσία. Η υποκατάσταση της σχέσης γίνεται αμέσως μια δυνατότητα». Με άλλα λόγια, σε αυτή τη περίπτωση η διαϋποκειμενικότητα σκλάβου-αφέντη ανατράπηκε, πρώτα σε σκέψη και στο πεδίο συμβολικών αλληλεπιδράσεων, και μετά στο πραγματικό κόσμο της κοινωνίας και των θεσμών της.

Η τρίτη διευκρίνηση είναι όπως η έννοια της ηλεκτρονικής δουλείας δεν ορίζεται φυλετικά: ξανά και ξανά, έχουμε μάθει αυτό το μάθημα από την ιστορία: η διαφυλετική ανάσυρση του «αταίριαστου πλήθους» συχνά χρησιμεύει ως αναμφισβήτητα η πιο δυνατή μορφή του αγώνα κατά της δουλείας. Εξαιτίας αυτού θεωρώ πως ένα αποτελεσματικό κίνημα για την κατάργηση της ψηφιακής δουλείας – μια πρακτικά παγκόσμιας τάξης αγώνα – μπορεί να πετύχει μόνο όταν υπερβαίνει πολιτικές ταυτότητας, όταν οι υποδουλωμένοι δημιουργούν αλληλεγγύη πάνω στη βάση της κοινής τους εκμετάλλευσης, όχι το χρώμα του δέρματός τους.

Αυτή είναι η βασική μου θέση βασισμένη στις από πάνω εννοιολογικοποιήσεις: ο ψηφιακός καπιταλισμός αναβιώνει την δουλεία, δημιουργεί όμως και νέα κινήματα κατά της δουλείας που έχουν την υπόσχεση της χειραφέτησης. Αναπτύσσοντας αυτή τη θέση, κατέχουμε έναν εννοιολογικό φακό που ανοίγει νέα οπτικά πεδία και φέρνει νέα σκέψη. Μας επιτρέπει να ταξιδέψουμε μεταξύ του 17^ου και 21^ου αιώνα.

Πιο συγκεκριμένα, η συγκριτική μου ανάλυση ακολουθεί τρία μοντέλα τριγωνικής ανταλλαγής. Πρώτο είναι διατλαντικό τριγωνικό εμπόριο μεταξύ Ευρώπης, Δυτικής Αφρικής και του Νέου Κόσμου. Δεν υπάρχει ανάγκη ανάλυσης επειδή είναι ένας κλασικός σχηματισμός βασισμένος στη ροή Αφρικανών σκλάβων, ζάχαρης και χρήματος.

Το δεύτερο είναι η ηλεκτρονική δουλεία του 21^ου αιώνα. Εδώ η Apple ξεχωρίζει λόγω της στενής της σχέσης με την Foxconn. Ωστόσο, ισχύει όχι μόνο για την Apple αλλά και σε άλλες μεγάλες εταιρίες, όπως η Samsung, η Huawei, η Sony και το Amazon Kindle. Δομικά μιλώντας, η σχέση Apple-Foxconn είναι παρόμοια με την συνδιαλλαγή Ευρώπης-Δυτικής Αφρικής πριν από τέσσερις αιώνες. Μαζί επεκτείνονται στο Νέο Κόσμο της ψηφιακής κατανάλωσης και των κοινωνικών δικτύων, όπου περιεχόμενο παραγμένο από τους χρήστες (UGC) είναι η νέα «ζάχαρη», τρόπος του λέγειν.

Το τελευταίο είναι ένα νέο μοντέλο ανταλλαγής κατά της δουλείας, όπου οργανωμένα «δίκτυα εργασίας» λειτουργεί ως τρίτος πυλώνας της δικτυωμένης κοινωνίας, σχηματίζοντας διαλεκτικές σχέσεις με την δικτυακή εταιρεία και το δικτυακό κράτος. Το πολιτισμικό κεφάλαιο και οι κοινωνικές καινοτομίες της δικτυακής εργατικής τάξης υλοποιείται μέσα τεχνολογίες πληροφορίας και επικοινωνίας της εργατικής τάξης (ICT), που χρησιμοποιούνται για να δημιουργήσουν συλλογικό και ακτιβιστικά προσανατολισμένο παραγμένο από εργάτες περιεχόμενο (WGC). Το WGC συρρέει σε δημόσια πεδία της εργατικής τάξης, οδηγώντας σε δικτυακά οργανωμένη δράση (DNA), που παράγει νέα νοήματα και νέα πρακτική για την δικτυακή εργατική τάξη, συμβάλλοντας έτσι σε ένα εναλλακτικό δίκτυο κατά της δουλείας, τοπικά και παγκόσμια.

Το υπόλοιπο άρθρο συγκρίνει τους δυο κύκλους αντικειμενοποίησης, εμπορευματοποίησης, και καπιταλιστικής συσσώρευσης. Θα εμβαθύνουμε στη συνέχεια στο κύκλο κατά της δουλείας και της δημιουργίας νέου υποκειμένου, που δεν είναι παρά ένα μοντέλο επανυποκειμενοποίησης και επανανθρωπισμού προς μια αυθεντική, βιώσιμη, συστημική αλλαγή.

Δυο Μορφές Ηλεκτρονικής Δουλείας (iSlavery): Παραγωγική και Καταναλωτική

Υπάρχουν δυο μορφές ηλεκτρονικής δουλείας: η μορφή του παραγωγικού ηλεκτρονικού σκλάβου (iSlave) από την μια, και του παραγμένου ηλεκτρονικού σκλάβου ή της καταναλωτικής μορφής δουλείας από την άλλη. Στο πεδίο της κατασκευής, η ιστορία ξεκινά από τα έγκατα της γης, σε μέρη όπως η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, όπου «ματωμένα ορυκτά» όπως το κολτάνιο εξορύσσονται από εργάτες, περιλαμβανομένης παιδικής εργασίας, που είναι υπό τον έλεγχο πολέμαρχων, ακόμη και με την απειλή όπλων. Αυτά τα ορυκτά είναι ουσιαστικής σημασίας για τα μέρη των έξυπνων συσκευών μας. Τα μέρη αυτά συναρμολογούνται σε τεράστια εργοστάσια όπως εκείνα που ανήκουν στην Foxconn.

Η Foxconn είναι ο μεγαλύτερος κατασκευαστής ηλεκτρονικών στο κόσμο. Σύμφωνα με την Wall Street Journal, απασχολεί περίπου 1,4 εκατομμύρια εργάτες στην ηπειρωτική Κίνα, ένα στρατό πιο μεγάλο από τους στρατούς των ΗΠΑ συνολικά. Ποιες είναι οι συνθήκες εργασίας στη Foxconn; Η εταιρεία έπεσε στη προσοχή των μέσων το 2006, όταν δημοσιογράφοι μπήκαν κρυφά στον κοιτώνα «Ειρήνη» της Foxconn στην Σεντσέν, στη Νότια Κίνα, και ξαφνιάστηκαν από αυτό που είδαν: σχεδόν 300 εργάτες να κοιμούνται σε τριώροφες κουκέτες σε ένα τεράστιο δωμάτιο δίχως κλιματισμό. Σύμφωνα με ένα εργάτη που ζει εκεί: «Η οσμή του ιδρώτα και των βρώμικων ποδιών ήταν αποπνικτική». Αυτό μας θυμίζει το κάτω κατάστρωμα του δουλεμπορικού πλοίου στο Μέσο Πέρασμα, με αφρικάνικα σώματα στοιβαγμένα, να ασφυκτιούν στο στενό χώρο με τον απίστευτα κακό εξαερισμό.

Μια άλλη ομοιότητα είναι η μεταφορά σωμάτων εργατών, που είναι ανελεύθεροι και δεν μπορούν να αποδράσουν. Η δημοπρασία των Αφρικανών ή Αμερικοαφρικανών σκλάβων είναι καλά καταγεγραμμένη σε αρχεία και πρόσφατες ταινίες όπως το Δώδεκα Χρόνια Σκλάβος. Στη Foxconn, συναντάμε τους αποκαλούμενους τους «ασκούμενους φοιτητές» που στέλνονται από επαγγελματικά σχολεία στην κινεζική ενδοχώρα  στο εργοστάσιο. Είναι συνήθως νέοι στα τέλη της εφηβείας τους. Αν δεν εργαστούν στην Foxconn για τρεις μήνες, απλά δεν μπορούν να αποφοιτήσουν. Στο σχολείο εκπαιδεύτηκαν σε λογιστική, αγγλικά ή φαρμακευτική. Στη Foxconn, αναλαμβάνουν τις πιο ανιαρές εργασίες της γραμμής παραγωγής – να φτιάχνουν τις πίσω θήκες των iPhone για παράδειγμα.

Όπως έμαθα από τις συνεντεύξεις μου με τους αρχηγούς των γραμμών παραγωγής τους το 2012, κάθε μέρα αυτοί οι «ασκούμενοι» έπρεπε να στέκονται για δέκα ώρες ενώ έφτιαχναν θήκες για τα iPhone. τις πρώτες εβδομάδες, όλες οι γυναίκες φοιτήτριες ξεσπούσαν σε δάκρυα· την δεύτερη εβδομάδα όλοι οι άνδρες θα ξεσπούσαν σε κλάμα λόγω του ανυπόφορου πόνου  στα πόδια τους. και όμως δεν μπορούσαν να φύγουν, επειδή διαφορετικά δεν θα έπαιρναν το απολυτήριο τους. Και τα σχολεία και το εργοστάσιο επωφελούνταν τρομερά από αυτή τη μεταφορά σωμάτων.

Τι γίνεται αν κάποιος εργάτης αρρωστήσει λόγω επαγγελματικής νόσου, όπως λευχαιμία;. τι γίνεται με τις περιπτώσεις εργατικού τραυματισμού, όταν οι εργάτες δεν μπορούν πλέον να εργαστούν; Θα τους φροντίσει το εργοστάσιο, όπως απαιτεί η νομοθεσία της Κίνας; Όχι. Στο βιβλίο του 2016, κατέγραψα πολλές θλιβερές περιπτώσεις εργατών που τους ξεφορτώθηκαν, όπως την περίπτωση του Zhang Tingzhen, που έχασε τον μισό του εγκέφαλο λόγω εργατικού ατυχήματος που έπαθε στην Foxconn. Αυτό δεν διαφέρει από την απόρριψη των αφρικανικών σωμάτων όταν γίνονταν φορτίο στη διάρκεια του ατλαντικού εμπορίου.

Οι πιο τρομακτικές τραγωδίες έλαβαν χώρα το 2010, όταν 15 εργάτες στην Foxconn πήδηξαν από ψηλά κτίρια και σκοτώθηκαν μέσα σε έξι μήνες. Ποτέ πριν δεν είχε καταγραφεί μια τέτοια σειρά από αυτοκτονίες σε όλη την ιστορία του βιομηχανικού καπιταλισμού. Ωστόσο, αν πάμε πίσω στο διατλαντικό δουλεμπόριο, βρίσκουμε έναν εκπληκτικά παρόμοιο μηχανισμό εργατικής πειθάρχησης και κοινωνικού ελέγχου ενάντια στις απόπειρες του υπόδουλου πληθυσμού να αφαιρέσει τις ζωές τους: τα προστατευτικά δίχτυα ενάντια στις πτώσεις.

Σύμφωνα με τον Olaudah Equiano, ένα παιδί σκλάβο που γλίτωσε από το Μέσο Πέρασμα στα 1700, είδε άλλους Αφρικανούς να πηδούν ανάμεσα από αυτά τα δίχτυα επειδή ήθελαν να πεθάνουν και ελευθερώσουν τους εαυτούς τους από την μιζέρια της δουλείας. Την περίοδο αυτή, τα προστατευτικά δίχτυα ήταν τυπικό χαρακτηριστικό των δουλεμπορικών πλοίων. Αυτά τα δίχτυα καταργήθηκαν μαζί με το τέλος του διατλαντικού δουλεμπορίου κατά το 19^ο αιώνα. Το 2010 όμως, έκαναν ξανά την εμφάνιση τους στις οροφές των κτιρίων της Foxconn όπου κατασκευάζονται τα i-προϊόντα. Υπάρχουν τρία επίπεδα διχτυών: το «Δίχτυ της Οροφής» στη κορυφή, το «Δίχτυ του Εδάφους» στο πάτο και το «Μεσαίο Δίχτυ» που ασφαλίζει τα παράθυρα και τους διαδρόμους στο ενδιάμεσο. Η Foxconn ισχυρίζεται πως έχει αφεραίσει τα δίχτυα, αν και ακόμη μπορώ να τα δω όταν επισκέπτομαι τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις στο δέλτα του ποταμού Καντόν και στο δέλτα του ποταμού Γιανγκτσε.

Εξαιτίας της μιντιακής λογοκρισίας της Κίνας, δεν έχουμε πλήρη εικόνα των αυτοκτονιών στη Foxconn από το 2010, αλλά έχουν συνεχιστεί, όπως δείχνει η αυτοκτονία του Xu Lizhi, έναν πλέον διάσημο εργάτη-ποιητή στην λογοτεχνική σκηνή της Κίνας, που πήδηξε προς το θάνατο του από τις εγκαταστάσεις της Foxconn Shenzhen το 2014. Τον Αύγουστο του 2016, στην Foxconn Zhengzhou, που τα περισσότερα νεότερα iPhone κατασκευάζονται, είχαμε ακόμη αξιόπιστες πληροφορίες για έναν εργάτη που πήδηξε και σκοτώθηκε αφού συναρμολογούσε iPhone 7.

Για αυθτό τον ονομάζουμε «παραγωγικό iSlave»: επειδή κατά μήκος της γραμμής παραγωγής και γύρω από αυτή, υπάρχουν πολλές ομοιότητες μεταξύ των ηλεκτρονικών εργασιακών κατέργων του 21^ου αιώνα και της δουλείας του ατλαντικού συστήματος του 17^ου αιώνα, ιδωμένο μέσα από μια οικουμενική και μακροχρόνια οπτική. Ο ένοχος δεν είναι μια μόνη εταιρεία ή μια μόνη χώρα. Είναι μάλλον ένα πλανητικό σύστημα που αποκαλώ «Appconn», δηλαδή ένα νέο οικουμενικό καθεστώς που όχι μόνο παράγει συσκευές, αλλά και θανάσιμη αποξένωση, αντικειμενοποίηση, υποδούλωση, την απόρριψη της «άχρηστης» εργασίας, και τα προστατευτικά δίχτυα.

Στρεφόμαστε στη συνέχεια στην «παραγμένη» ή καταναλωτικής μορφής ηλεκτρονικής δουλείας. Ξεκινά με την πραγματική περίπτωση ενός Κινέζου εφήβου, από μια οικογένεια της εργατικής τάξης, που το 2011 πούλησε ένα από τα νεφρά του για να αγοράσει ένα iPhone και ένα iPad. Αυτή ήταν μια ακραία πράξη εθελοντικής δουλείας, μια ακραία τραγωδία του ανθρώπινου υποκειμένου αποστερημένου της ψυχής του. Γιατί στην ευχή μπορεί κάποιος να γίνει τόσο φανατικός  ώστε να ανταλλάξει την υγεία του για μπιχλιμπίδια; Το έκανε εξαιτίας της πίεσης του κύκλου του. Γιατί, λοιπόν, τόσοι πολλοί άνθρωποι είναι αφοσιωμένοι στις i-συσκευές τους με τέτοιο φανατικό τρόπο;

Η ιστορική σύγκριση είναι μεταξύ των εθιστικών ουσιών ουσιών του ατλαντικού συστήματος πριν από αιώνες, όπως ο καπνός και το αλκοόλ, αν και η πραγματική κινητήρια δύναμη του τριγωνικού εμπορίου του 17^ου αιώνα ήταν η ζάχαρη, συμπεριλαμβανομένου του ρουμιού, που ήταν παραπροϊόν της παραγωγής της ζάχαρης. Σήμερα έχουμε  τα λειτουργικά ισοδύναμα στις ψηφιακές μας συσκευές: Facebook, WeChat, Candy Crush (ακόμη και το όνομα ακούγεται ζαχαρένιο!).

Το αποτέλεσμα του εθισμού δεν αφορά απλά το υλικό ή τις εφαρμογές αλλά μια βαθιά μετατόπιση στο τρόπο ζωής προς αυτό που ο Sidney Mintz αποκαλεί «αποκοινωνικοποιημένη διατροφή», όταν η κατανάλωση ρυθμίζεται και εξατομικεύεται ώστε να συγχρονιστεί με το ρυθμό παραγωγής των καταναλωτικών αγαθών και της εμπόρευσης τους παρά τις κοινωνικοπολιτισμικές ανάγκες  των κοινοτήτων και των οικογενειών. Αυτή είναι η σημαντική αποκάλυψη: ιστορικά, η αύξηση της παραγωγής δούλων στο Νέο Κόσμο έπρεπε να αντισταθμιστεί με την αύξηση της κατανάλωσης στο Παλιό. Μια ηγεμονική κουλτούρα καταναλωτισμού είναι το κλειδί στην κυριαρχία της Appconn, όταν οι συστημικά παραγώμενες καταναλωτικές αγορές χρησιμεύουν ως πυλώνας του Νέου Παγκόσμιου Συστήματος, που είναι αναπόσπαστο ως ο παραγωγικός της μηχανισμός. Μια ισχυρή εθιστική ουσία έρχεται από τα παιχνίδια και τις πλατφόρμες των κοινωνικών δικτύων – όπως ήταν για εκείνους που ήταν εθισμένοι στη ζάχαρη, το αλκοόλ, και το καπνό. Χάσαμε την ελευθερία μας όταν εθιστήκαμε.

Μια άλλη οπτική για την εκτίμηση του εθισμού είναι να δούμε  πόσο χρόνο έχει καταφέρει να αποσπάσει από εμάς η Appconn. Ο χρόνος είναι καίρια διάσταση για την μαρξιστική ανάλυση της εκμετάλλευσης. Για τον Marx, η καπιταλιστική συσσώρευση της πλεονασματικής αξίας αφορά τελικά την απόκτηση του κοινωνικά αναγκαίου εργασιακού χρόνου – είτε με την επέκταση των ωρών εργασίας ή με την εντατικοποίηση των διαδικασιών παραγωγής. Σύμφωνα με τον Robin Blackburn, όλοι οι δούλοι υπό τον έλεγχο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας συνέβαλαν 2,5 δισεκατομμύρια ώρες εργασίας στα 1800, κυρίως με το να εργάζονται σε φυτείες ζαχαροκάλαμου και τα αντίστοιχα εργοστάσια. Αν εφαρμόσουμε τον ίδιο υπολογισμό στην Foxconn, με τον υπολογισμό μου το σύγχρονο εργοστάσιο των ψηφιακών συσκευών απέσπασε 4,8 δισεκατομμύρια ώρες  εργασίας το 2014. Αυτό είναι σχεδόν δυο Βρετανικές Αυτοκρατορίες του 1800. Πόσο χρόνο έχει αποσπάσει από εμάς το Facebook; Η συντηρητική μου εκτίμηση για το 2014, χρησιμοποιώντας μόνο τον απόλυτο αριθμό των καθημερινά ενεργών χρηστών είναι 653 δισεκατομμύρια ώρες, ένα πραγματικά εξωπραγματικό νούμερο αντίστοιχο με 261 Βρετανικές Αυτοκρατορίες ή 137 Foxconn.

«Η λέξη από ‘I’ είναι πρακτικά ένα ναρκωτικό», γράφει η Judy Wajcman στο Pressed for Time. Ένας τρόπος να ανακτήσουμε την ανθρωπιά μας, συνεχίζει, είναι να ανακτήσουμε την «χρονική μας ανεξαρτησία» –να χρησιμοποιήσουμε τα ίδια ψηφιακά εργαλεία ως όργανα κατά της δουλείας, να ανακτήσουμε και να επινοήσουμε εκ νέου τις ανθρώπινες υποκειμενικότητες.

Ενάντια στη Δουλεία: Αντίσταση Μέσα και Πέρα από Περιεχόμενο Παραγμένο από Εργάτες

Με το σκοτείνιασμα του ουρανού, βλέπουμε πιο λαμπερά άστρα ελπίδας. Η ηλεκτρονική δουλεία δεν είναι το τέλος του κόσμου. Είναι, μάλλον, μια νέα αρχή για συνεχή αγώνα του ανθρώπινου είδους για να ανακτήσει υποκειμενικότητες και να ανακατασκευάσει διαϋποκειμενικότητες, το οποίο αποτελεί επίσης έναν ευρύ ταξικό αγώνα προς την ελευθερία – ελευθερία για όλους τους εργαζόμενους ανθρώπους και τις οικογένειες τους, που τώρα έχουν τις δικές τους ηλεκτρονικές συσκευές.

Μεταξύ των ιστορικών υπάρχουν δύο τάσεις σχετικά με την με την μάχη κατά της δουλείας. Η μια δίνει έμφαση στην κατάργηση – από την ελίτ, τους μορφωμένους, τους δικηγόρους, θρησκευτικές οργανώσεις και την μεσαία τάξη, περιλαμβανόμενων των λευκών σωτήρων – από πάνω προς τα κάτω. Η άλλη τάση βλέπει την μάχη κατά της δουλείας μέσα από τα μάτια των καταπιεσμένων – Αφρικανούς και Αφροαμερικάνους, τους αυτόχθονες ανθρώπους, τις γυναίκες, τους αγράμματους, τους μαύρους Ιακωβίνους, που αντιστέκονται τις υπάρχουσες εξουσίες σε επίπεδο βάσης και από κάτω προς τα πάνω. Αν και είμαι υπέρμαχος της κατάργησης, το έργο μου τείνει κυρίως προς τη δεύτερη τάση που τονίζει την αντίσταση των σκλαβωμένων.

Οι σημαντικότερες είναι τρία μαθήματα από την ιστορική βιβλιογραφία που ρίχνουν φως στην ανάλυση μου. Πρώτα, η μάχη κατά της δουλείας παίρνει πολλές μορφές: τραγούδι και χορό, κλοπή, σαμποτάζ, απεργίες πείνας, αυτοκτονία – και η λίστα συνεχίζεται. Δεύτερο, δουλεία και μάχη κατά της δουλείας, διευκόλυνση και αντίσταση, συνύπαρξη σε οικουμενικό και περιφερειακό πλαίσιο. Τρίτο, οι αιματηρές συγκρούσεις είναι εξαιρετικές· περισσότερες κοινές μορφές αντίστασης λαμβάνουν χώρα στην κουλτούρα, την καθημερινή εργασία και ζωή, και στη συνεχή διαδικασία της δημιουργίας, αποδόμησης και αναδημιουργίας υποκειμένων.

Με αυτά τα ιστορικά μοτίβα στο νου, πρέπει κάποιος να παραδεχτεί πως η Κίνα σήμερα είναι επίσης μοναδική, ιδιαίτερα ο κεντρικός ρόλος που παίζει το κινεζικό κράτος στην διαμόρφωση της Appconn μέσα από την παροχή φτηνής εργασίας, γης και υποδομών. Ένας ακόμη παράγοντας, γεωπολιτικός, είναι η προσπάθεια του Πεκίνου να ενσωματώσει το ταϊβανέζικο κεφάλαιο για να κατορθώσει να επανενώσει το «Μεγάλο Κινέζικο Έθνος». Αυτό σπρώχνει τοπικές κρατικές υπηρεσίες – με την μορφή κυβερνήσεις πόλεων να ανταγωνίζονται η μια την άλλη σε απεγνωσμένες προσπάθειες να κερδίσουν εταιρική εύνοια – να στέκονται πάνω και πέρα από τα καθιερωμένα κέντρα εξουσίας στο Πεκίνο, που εκτείνονται βαθιά μέσα στη χώρα. Το κινεζικό κράτος, είτε είναι εθνικό ή υποεθνικό, παραμένει μια βασική αρένα για κοινωνικό αγώνα και αντίσταση κατά της εξουσίας. Αυτό σημαίνει πως η Appconn δεν είναι ανίκητη αν αρχές όπως η ACFTU (Παν-Κινεζική Ομοσπονδία Εργατικών Ομοσπονδιών) πιεστούν να εκπληρώσουν τα βασικά τους καθήκοντα. Η ACFTU είναι στρατηγικός θεσμικός χώρος που συχνά είναι καλύτερα κατανοητός από τους Κινέζους εργάτες από ότι διανοούμενους.

Μια ακόμη ζωτικής σημασίας εξέλιξη στην Κίνα σήμερα είναι η ευρεία διάχυση του διαδικτύου και την εμφάνιση των πληροφοριακά «μη-εχόντων», μια κατηγορία μεταξύ των αποκαλούμενων εχόντων και μη εχόντων του ψηφιακού ρήγματος, προσφέροντας μια καίρια τεχνοκοινωνική βάση για την δημιουργία δικτυακής εργατική τάξη – μια νέα εργατική τάξη της ψηφιακής εποχής. Αυτές είναι ομάδες όπως οι μετακινούμενοι εργάτες με μικρότερο εισόδημα και πόρους, είναι όμως επίσης λιγότερο αφοσιωμένοι στο πολιτικο-οικονομικό στάτους κβο. Ένας αδρός δείκτης για τους μη έχοντες είναι η εκπαιδευτική επιτυχία. Όταν η επίσημη στατιστική υπηρεσία της Κίνας για το διαδίκτυο δημοσιοποίησε τα αποτελέσματα της πρώτης της έρευνας για τα δημογραφικά των χρηστών το 1998, εκείνοι δίχως πτυχίο (περίπου, η ομάδα των μη εχόντων) αποτελούσαν περίπου το 41,1% όλων των χρηστών του διαδικτύου στη χώρα, ένας αριθμός που ανέβηκε στο 78,8% το 2008, και το 88,4% το 2016. Σχεδόν εννιά στους δέκα Κινέζους χρήστες του διαδικτύου ανήκουν στην εργατική τάξη και τις χαμηλότερες τάξεις. Τι θα επικοινωνούσαν, διαδικτυακά και εκτός διαδικτύου;

Τα δυτικά μέσα και τα κινεζικά εμπορικά μέσα συνήθως απεικονίζουν, από κοινού, τους Κινέζους εργάτες ως ήρεμους και υπάκουους. Όταν εμφανίστηκε το «εξπρές των αυτοκτονιών» της Foxconn, η τραγωδία έλαβε σκανδαλοθηρική κάλυψη. Όταν όμως οι εργάτες αντεπιτέθηκαν στον άμεσο απόηχο του «εξπρές των αυτοκτονιών», τα μέσα κοιτούσαν από την άλλη σα να μην υπήρχε τίποτα αξιοσημείωτο. Ο αγώνας όμως συνεχίζει σε μια καθημερινή βάση, συχνά σε ζωντανή κάλυψη μέσω του Weibo, την ψηφιακή πλατφόρμα τύπου Twitter της Κίνας. Οι εργάτες εργοστασίων. Περιλαμβανομένων στην Foxconn, χρησιμοποιούν διαδικτυακά βίντεο καταγράφουν την συλλογική τους αντίσταση, για παράδειγμα, εναντίον βίαιων φρουρών. Οι πιο συχνά χρησιμοποιούμενες εικόνες, ωστόσο, είναι φωτογραφίες, όπως εκείνες που τραβήχτηκαν στην απεργία του εργοστασίου παπουτσιών στη Γιογουάν το 2014.

Αναδρομικά βλέπουμε όχι μόνο τους μυριάδες τρόπους χρήσης των «κοινωνικών μέσων στην γραμμή διαμαρτυρίας», αλλά τουλάχιστον τρεις φάσεις της σχηματισμού υποκειμένων της εργατικής τάξης που διευκολύνεται από τα ψηφιακά μέσα. Πριν το 2004, οι δράσεις που επικεντρώνονταν στο QQ, την εφαρμογή άμεσων μηνυμάτων. Μεταξύ 2004 και 2009, το διαδικτυακό φόρουμ Weblog, μαζί με ιστοσελίδες podcast και βίντεο, συγκέντρωσαν μεγαλύτερη προσοχή. Από το 2009, το Weibo και το WeChat είναι οι κυρίαρχοι παίχτες. Οι τεχνολογικές πλατφόρμες συσσωρεύονται πάνω από τις υπάρχουσες, όπως και οι συλλογικές εμπειρίες των εργατών· οι πιο ενδιαφέρουσες εξελίξεις είναι μάλλον μαοϊκοί και νέο-μαοϊκοί διαδικτυακοί σχηματισμοί, και σε αυτούς αξίζει μεγαλύτερη μελέτη στο μέλλον.

Απέναντι σε ένα πλούσιο υπόβαθρο εργατικής αντίστασης, έχει νόημα να θεωρούμε το περιεχόμενο που παράχθηκε από εργάτες ως εναλλακτική οδό, ξεχωριστή από το περιεχόμενο που παράγεται από τους χρήστες, που οδηγεί σε υποκειμενικότητες διαφορετικές από εκείνες που περιορίζονται από τον νεοφιλελευθερισμό. Με πολλούς τρόπους, περιεχόμενο παραγμένο από εργάτες που κυκλοφορεί μέσω των κοινωνικών δικτύων της Κίνας μπορεί να συγκριθεί με το αφρικάνικο τραγούδι και χορό στη διάρκεια του Μεσαίου Περάσματος. Σε αμύητους παρατηρητές, μπορεί να μοιάζει ανούσιο και χαοτικό. Αλλά για τους γνώστες, μπορεί να είναι έντονα πνευματικό και ποιητικό, ικανοποιητικό και δυνατό, ανυπάκουο και χαρούμενο.

Θα τονίσω όμως, αν και το κινέζικο περιεχόμενο παραγμένο από εργάτες είναι πράγματι εντυπωσιακό, οι σημερινές δράσεις των κοινωνικών μέσων στη γραμμή διαμαρτυρίας είναι ακόμη λιγότερο εντυπωσιακή από εκείνη της επαναστατικής ατλαντικής ιστορίας. Το μενταγιόν κατά της δουλείας του Wedgwood είναι ένα σημαντικό σύμβολο από το κίνημα κατά της δουλείας από το 18^ο αιώνα. Το πρόσωπο του απεικονίσει την εικόνα ενός Αφρικανού με το χριστιανικό μήνυμα – «Δεν Είμαι Άνθρωπος και Αδερφός Σου;» – αναπαράχθηκε σε διάφορες υλικές μορφές: πορσελάνη, ρολόγια, χρυσές αγκράφες. Αυτό το «meme» κατά της δουλείας ταξίδεψε σε όλες τις κοινωνικές τάξεις, πέρα από γεωγραφικούς και ιστορικούς περιορισμούς. Ενέπνευσε  και εντάχθηκε σε ένα πλήθος εγχειρημάτων κατά της δουλείας, από λογοτεχνικές παρεμβάσεις όπως Η Καλύβα του Μπάρμπα Θωμά ως τα «μαγαζιά ελεύθερων τροφίμων» που αφαιρούσε το αίμα από τα αγροτικά προϊόντα, ιδιαίτερα στο βαμβάκι και την ζάχαρη (πρακτικά το Fair Trade του δέκατου ένατου αιώνα). Συγκριτικά μιλώντας, το κίνημα της κατάργησης της ψηφιακής δουλείας στη Κίνα, και παγκόσμια, τον 21^ου αιώνα δεν έχει δημιουργήσει ακόμη τόσο ισχυρή εικονογραφία. Ούτε είναι πετυχημένο στο χτίσιμο συμμαχιών και την μεταμόρφωση της ευρύτερης κοινωνίας. Έτσι μένουν πολλά να διδαχτούν σε όλο το εύρος της ιστορικής περιόδου.

Εν Κατακλείδι

Το βασικό μήνυμα από αυτό το δοκίμιο αφορά την ιστορική συνέχεια, παρά την φυλετική ειδικότητα της αφρικάνικης ή αφροαμερικάνικης έναντι της κινεζικής ή ασιατικής εργατικής τάξης. Ναι, οι δυο υποδουλωμένες ομάδες απέχουν μεταξύ τους ωκεανούς και αιώνες. Ναι, υπήρχε μια έμφυλη μετατόπιση από αρσενικό σε θηλυκό ως η πιο ουσιώδης  μορφή του υποδουλωμένου σώματος. Είναι όμως και τα δυο αντικειμενοποιημένα και υπό εκμετάλλευση, βυθισμένα από το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα και τους αποικιοκράτες αφέντες, παλιούς και νέους. Είναι αυτή η υποταγή, η αποξένωση, η αντικειμενοποίηση και η βίαιη καταστολή που αποτελούν την ισχυρότερη σύνδεση τους – πέρα από έμφυλες κατηγορίες, πέρα από εθνικά όρια, πέρα από την ιστορία.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να είναι ξεκάθαρο πως τα ψηφιακά μέσα παραμένουν στη σκιά της δουλείας, που πλέον πέφτει από τη Κίνα ως το Κονγκό και το Νέο Κόσμο της Appconn και τους αλγορίθμους των Μαζικών Δεδομένων. Είναι έτσι επιτακτικό να επινοήσουμε ένα εναλλακτικό σύστημα και να βοηθήσουμε να υλοποιηθεί. Για να πετύχουμε αυτό το σκοπό αυτό χρειαζόμαστε μια ολιστική προσέγγιση της ψηφιακής εργατικής τάξης. Είναι αναγκαίο να δούμε μέσα από το ψηφιακό καπιταλισμό, και να κατανοήσουμε την επιδείνωση των σύγχρονων συνθηκών εργασίας κατά μήκος της γραμμής παραγωγής και μέσα στο ορυχείο δεδομένων, ως κάθε άλλο παρά συμπωματική.

Οι Κινέζοι εργάτες, διανοούμενοι και ακτιβιστές έχουν να μάθουν πολλά από το θέατρο της αφρικανικής αντίστασης στον Ατλαντικό και τα μαθήματα από την κατάργηση της δουλείας στην Αμερική. Ένα από αυτά είναι η κεντρικότητα της πολιτισμικής αντίστασης, όπου η αντικεινοποιημένη εργατική τάξη εντάσσεται στον αγώνα κατά της δουλείας μέσα από την επανυποκειμενοποίηση και όπου η καταναλωτική βοήθεια μπορεί να παίξει κεντρικό ρόλο στην ανάκτηση των διαϋποκειμενικοτήτων στην παραγωγική και καταναλωτική μορφή, συγκλίνοντας στην δημιουργία νέων επαναστατικών υποκειμένων.

Το άλλο μάθημα είναι μια έντονα ενδυναμωτική αποκάλυψη. Δηλαδή, η ιστορική δουλεία, παρά την φοβερή της εμφάνιση, έχει και θα ηττηθεί, αν γνωρίζουμε πως λειτουργεί. Αυτό το άρθρο ξεκινά με μια επισήμανση στην αντοχή των καθεστώτων δουλείας υπό συνθήκες προκαπιταλισμού και του ίδιου του καπιταλισμού. Ας τελειώσουμε με μια διαφορετική νότα: οι δυνάμεις κατά της δουλείας και οι προσπάθειες για να ανακτήσουμε την συλλογική μας ανθρωπιά είναι ακόμη πιο ανθεκτική – αν κοιτάξουμε πίσω στο πως οι πολέμιοι της δουλείας έχουν πετύχει στο παρελθόν απέναντι σε κάθε πιθανότητα τότε μπορούμε πραγματικά να φανταστούμε έναν εναλλακτικό, μετακαπιταλιστικό κόσμο.

Κατά την αντίληψη μου, το παγκόσμιο σύστημα δουλεμπορίου της δεκαετίας του 1780, με την συγκέντρωση των πολιτικών, πολιτιστικών και θρησκευτικών δυνάμεων, ήταν μάλλον το ισχυρότερο που υπήρξε ποτέ. Σήμερα ο καπιταλισμός των Μαζικών Δεδομένων, ή η ηλεκτρονική δουλεία του 21^ου αιώνα, δεν είναι τόσο ισχυρός όσο η παγκόσμια τάξη του 1780. Ωστόσο χρειάστηκε μόλις μια γενιά μετά την δεκαετία του 1780 ώστε το διατλαντικό δουλεμπόριο άρχισε να καταρρέει· η πρώτη σύγχρονη νομοθεσία κατά της δουλείας στην ανθρώπινη ιστορία πέρασε το 1807, στο Παλάτι του Γουέστμινστερ στο Λονδίνο. Έχοντας αυτή την ιστορική σημείωση στο νου, δεν έχουμε λόγο να απογοητευόμαστε και να αισθανόμαστε απελπισμένοι. Θα δράσουμε πράγματι μαζί με σιγουριά και τον συλλογικό οπτιμισμό της θέλησης μας.

Η έννοια του ηλεκτρονικού δούλου (iSlave) και της ηλεκτρονικής δουλείας αναλύεται σε βάθος στο βιβλίο του Jack Linchuan Qiu, Goodbye iSlave: A Manifesto for Digital Abolition (University of Illinois Press, 2016)

πηγη:https://geniusloci2017.wordpress.com