Η πρωτοφανής κρίση που βιώνουμε ως μια περίπτωση πανδημίας την καθιστά ιδιαίτερη από πολλές απόψεις σε σύγκριση με άλλες επιδημιολογικές κρίσεις που προηγήθηκαν εντός του 21ου αιώνα, σε σημείο που αρκετοί θεωρούν ότι οι επιπτώσεις της θα μεταβάλουν ριζικά το ισχύον κοινωνικο-οικονομικό και πολιτικό μοντέλο, όπως αυτό διαμορφώθηκε τις δύο πρώτες δεκαετίες έως σήμερα. Είναι άλλωστε η γενιά των «millenials» που γεννήθηκε εκείνα τα χρόνια –οι σημερινοί εικοσάρηδες–, η οποία έρχεται στο προσκήνιο βιώνοντας αυτές τις συνέπειες.
Η παγκοσμιοποίηση ως διαδικασία τίθεται εν αμφιβόλω, λοιπόν; Είναι οξύμωρο ότι, ενώ πρώτη φορά ο πλανήτης κλείστηκε στο μεγάλο μέρος του σε μέτρα καραντίνας, γεγονός που αποδεικνύει την αναγνώριση ότι οι παγκόσμιες απειλές πλέον δεν έχουν σύνορα και άρα απαιτούν συντονισμένη δράση κρατών και διεθνών οργανισμών, εντούτοις ο διαφορετικός βαθμός αντίδρασης σε εθνικό επίπεδο διαχέει την πεποίθηση ότι το κλείσιμο των συνόρων μεσοπρόθεσμα θα επιφέρει τριγμούς στις διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα σε πλανητικό επίπεδο.
Η συλλογική αναπαράσταση του οχυρωμένου μεσαιωνικού «Burg» επανέρχεται στην ιδέα της «Ευρώπης-φρουρίου», έστω και με αφορμή τις μεταναστευτικές- προσφυγικές ροές.
Από τους πρώτους που έθεσαν το ζήτημα είναι το περιοδικό «Foreign Affairs», που σε σχετικό άρθρο των H. Farell και A. Newman διαπιστώνει ότι δεν επέρχεται μεν το τέλος της διαδικασίας, αλλά αποκαλύφθηκε το εύθραυστό της.
Στον δημόσιο διάλογο στην Ελλάδα, το θέμα συζητήθηκε μεταξύ δύο ακαδημαϊκών: του Νίκου Μουζέλη («Τα Νέα»,11-12.4.2020), ο οποίος κατηγορηματικά απαντά ότι δεν τελειώνει, και του Θεόδωρου Γεωργίου («Εφ.Συν.», 15.4.2020), που αποφαίνεται επίσης ότι έχουμε περάσει οριστικά στον «μεταεθνικό αστερισμό».
Στην ουσία, όμως, και με δεδομένο ότι η ανθρωπότητα δεν προτίθεται να παραιτηθεί από τις έως τώρα κατακτήσεις της, πρόκειται για το τέλος της «υπερ-παγκοσμιοποίησης» (hyper-globalization), όπως ο Dani Rodrick ονόμασε αυτή τη φάση.
Τι ακριβώς διακυβεύεται όμως σε σχέση με την παγκοσμιοποίηση; Θα συνοψίζαμε τις εξής τάσεις:
■ Η κλιματική αλλαγή θα επιφέρει ριζικές αναδιαρθρώσεις στην οικονομία των ορυκτών καυσίμων όπως αυτή διαμορφώθηκε από το 19ο αιώνα έως σήμερα, ενώ οι ενεργειακές ανάγκες αυξάνονται διαρκώς. Νέες πηγές ενέργειας θα αναδιαμορφώσουν το ενεργειακό μείγμα των σύγχρονων κοινωνιών, φτωχοποιώντας περιοχές του πλανήτη που στηρίχτηκαν στην πετρελαϊκή οικονομία.
■ Στην οικονομία, το μέλλον του νεοφιλελεύθερου απορρυθμισμένου μοντέλου ως του κυρίαρχου προτύπου της παγκοσμιοποίησης, όπως διαμορφώθηκε μετά το τέλος του μεταπολεμικού διπολικού κόσμου, παρουσιάζει την πρώτη σοβαρή ρωγμή του.
■ Στο πολιτικό επίπεδο, το μέλλον του εθνικού κράτους συνυφασμένο με αυτό της φιλελεύθερης δημοκρατίας αντιμετωπίζει επαναλαμβανόμενες «κρίσεις νομιμοποίησης». Ο Κίσινγκερ βάσιμα ανησυχεί για το μέλλον της.
■ Στις διεθνείς σχέσεις, άμεσα συνυφασμένο με το μέλλον της παγκοσμιοποίησης είναι το θέμα της πολιτικής ηγεμονίας της Δύσης και της ευρωατλαντικής κυριαρχίας. Οι φόβοι της κινεζικής επικράτησης στο παγκόσμιο σύστημα θέτουν εκ νέου ζητήματα ηγεσίας ενός νέου πολυπολικού κόσμου. H «Monde» επισήμανε την αποτυχία της παγκόσμιας διακυβέρνησης, σε συνδυασμό με την υποχώρηση των ΗΠΑ. Οι προοπτικές της Ε.Ε. σε ένα τέτοιο πλαίσιο θα δοκιμαστούν.
■ Στο πολιτισμικό επίπεδο η αμφισβήτηση του πολυπολιτισμικού προτύπου θα επαναφέρει τις «πολιτικές ταυτότητας» στο προσκήνιο των πολιτικών κοινωνιών. Στο ίδιο πλαίσιο η πανδημία αυτή έφερε και την πρώτη σοβαρή κρίση του συμβιοτικού μοντέλου της βιομηχανικής νεωτερικότητας, της Μεγά-Πολης, η οποία διεκδικούσε να αναδειχθεί σε «Κοσμό-Πολη», σε πολιτική δηλαδή οντότητα που αυτονομείται σταδιακά από το κράτος στο οποίο γεωγραφικά ανήκει. Η περίπτωση της Νέας Υόρκης, στην οποία έχει καταγραφεί το 35% των θανάτων στις ΗΠΑ, είναι ενδεικτική για την ανάγκη οι οικονομίες κλίμακας και οι κάθετες αρχιτεκτονικές όπως και οι απεριόριστοι πόροι που καταναλώνονται σε τέτοια περιβάλλοντα να αναθεωρηθούν, ενώ ίσως ένα νέο πρότυπο μετα-βιομηχανικής «πόλης-κράτους» πρέπει να αναμένουμε.
■ Η «κοινωνία του ρίσκου» –όπως την ονόμασε ο Ulrich Beck προς το τέλος του 20ού αιώνα– θέτει επιτακτικά το θέμα της «ανθεκτικότητας των συστημάτων» (Systems Resilience) καθώς η πολυπλοκότητα (complexity) και η διασυνδεσιμότητα (interconnexity) είναι πλέον τα κυρίαρχα στοιχεία που θα καθορίσουν το μέλλον της ανθρωπότητας.
■ Οι τεχνολογίες των «μεγα-δεδομένων» (big data) επίσης διαμορφώνουν το νέο τοπίο της ψηφιακής οικονομίας στο οποίο εισερχόμαστε. Οι φόβοι πανοπτικών σχημάτων είναι εντελώς βάσιμοι αν δεν υπάρξουν δημοκρατικές θεσμίσεις.
Συμπερασματικά, οι «μετασχηματιστικές πολιτικές» που ενδέχεται να κυριαρχήσουν τις επόμενες δεκαετίες θέτουν το ζήτημα του ελέγχου των νέων υπερδομών. Θα πάρει αυτό τη μορφή ενός τεχνο-πληροφοριακού υπερ-κράτους της ψηφιακής εποχής ή θα μετεξελιχθεί σε συμπολιτεία δημοκρατικών κρατών ανοιχτού ελέγχου και διαφάνειας; Αυτό είναι το επίδικο.
* υποψήφιος διδάκτορας Φιλοσοφίας, μέλος του Δ.Σ. του Παρατηρητηρίου Διεθνών Οργανισμών και Παγκοσμιοποίησης
πηγη:https://www.efsyn.gr