Απόσπασμα από το βιβλίο The Inkblots: Herman Rorschach, His Iconic Test, and the Power of Seeing (Crown, 2017) όπως δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα The Paris Review. Ο Damion Searls είναι μεταφραστής και συγγραφέας.



Μετάφραση Δημήτρης Πλαστήρας

Ως το 1945, η λέξη Ναζί – για το μέλος του Εθνικού Σοσιαλιστικού Γερμανικού Εργατικού Κόμματος – είχε γίνει το δηλωτικό σε όλο το κόσμο για ένα ψυχρό σαδιστικό τέρας πέρα από τα όρια της ανθρωπότητας. Έξι εκατομμύρια Εβραίοι είχαν δολοφονηθεί. Πως γίνεται να μην ήξερε κανείς από τους Ναζί; Υπήρχε μια έντονη επιθυμία να στηθεί το ο Κόσμος εναντίον των Ναζί, με τους κατηγορούμενους απόλυτα ένοχους και να αξίζουν το θάνατο, αλλά δεν υπήρχε ξεκάθαρη νομική βάση για να γίνει αυτό. Και η αλήθεια ήταν πως δεν ήταν όλοι οι δράστες του Ολοκαυτώματος μέλη του κόμματος, και το αντίστροφο. Ήταν αδύνατο, οργανωτικά και επί της αρχής, να καταδικαστεί κάθε μέλος του κόμματος ξεχωριστά ως εγκληματίας πολέμου. Οι κτηνωδίες ήταν δίχως προηγούμενο στην ανθρώπινη ιστορία, αλλά για το λόγο αυτό ακριβώς ήταν ασαφές ποιος ακριβώς νόμος ταίριαζε στην περίπτωση.

Τα νομικά ζητήματά λύθηκαν με διαπραγματεύσεις μεταξύ των Συμμάχων και με διατάγματα. Δημιουργήθηκε ένα διεθνές στρατιωτικό δικαστήριο. Τα «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας διώκονταν για πρώτη φορά, στις δίκες της Νυρεμβέργης, ξεκινώντας το 1945. Είκοσι τέσσερις επιφανείς Ναζί επιλέχθηκαν ως η πρώτη ομάδα κατηγορούμενων. Τα ηθικά ζητήματα όμως παρέμεναν. Οι κατηγορούμενοι υποστήριζαν πως ακολουθούσαν τους νόμους της χώρας τους, που στη περίπτωση αυτή σήμαινε ότι ήθελε ο Hitler. Μπορούσαν οι άνθρωποι να βρεθούν υπόλογοι στη βάση ενός ανώτερου νόμου της κοινής ανθρωπότητας; Πόσο βαθιά πάει η πολιτισμική σχετικότητα; Και αν αυτοί οι Ναζί ήταν πραγματικά εκφυλισμένοι ψυχοπαθείς, τότε δεν ήταν ανίκανοι να σταθούν σε δίκη, ή ακόμη και μη ένοχη εξαιτίας της τρέλας;

Οι φυλακισμένοι κρατούνταν σε απομόνωση, στο ισόγειό μιας τριώροφης πτέρυγας φυλακής με κελιά στις δυο πλευρές  ενός πλατιού διάδρομου. Κάθε κελί ήταν εννέα επί δεκατρία πόδια, με μια ξύλινη πόρτα κάμποσες ίντσες βαθιά, ένα καγκελόφραχτο παράθυρο προς το προαύλιο της φυλακής, ένα ατσάλινο ράντζο, και μια τουαλέτα, δίχως κάθισμα ή κάλυμα, από την οποία τα πόδια του κρατούμενου παρέμεναν ορατά στους φύλακες. Τα προσωπικά αντικείμενα κρατούνταν στο πάτωμα. Ένα πορτάκι δεκαπέντε ιντσών στη μέση της πόρτας έμενε συνεχώς ανοιχτό, δημιουργώντας ένα ράφι στο κελί πάνω στο οποίο τοποθετούνταν τα γεύματα και ένα άνοιγμα μέσα από το οποίο κοιτούσαν οι φύλακες, ένας φύλακας ανά κρατούμενο ανά πάσα στιγμή. Το φως ήταν πάντα αναμμένο, πιο χαμηλό τη νύχτα αλλά ακόμη αρκετά φωτεινό για να διαβάσεις, και το κεφάλι και τα χέρια έπρεπε να είναι ορατά ενώ ο φυλακισμένος ήταν στο κρεββάτι, κοιμισμένος ή ξύπνιος. Πέρα από τις αυστηρές επιπλήξεις όταν παραβιάζονταν ένας κανόνας, οι φύλακες δεν μιλούσαν ποτέ στους φυλακισμένους, ούτε και οι αξιωματικοί που έφερναν το φαγητό τους. Είχαν δεκαπέντε λεπτά καθημερινά για προαυλισμό, ξεχωριστά από τους άλλους φυλακισμένους , και ένα ντους μια φορά την εβδομάδα, υπό επίβλεψη. Κάπου τέσσερις φορές την εβδομάδα ο κρατούμενος γδύνονταν και το δωμάτιο ελέγχονταν τόσο εξονυχιστικά που έπαιρνε τέσσερις ώρες για να συμμαζευτεί μετά.

Είχαν επίσης ιατρική φροντίδα, για να είναι υγιείς για την δίκη. Μια ομάδα γιατρών αποτοξίνωσαν τον Herman Göring από τον εθισμό του στη μορφίνη, αποκατέστησαν μέρος της λειτουργικότητας του χεριού του Hans Frank όταν έκοψε το χέρι του σε μια απόπειρα αυτοκτονίας, βοήθησαν στο να ανακουφιστεί ο πόνος στη πλάτη του Alfred Jodl και η νευραλγία του Joachim von Ribbentrop. Υπήρχαν οδοντίατροι, ιερείς – ένας Προτεστάντης και ένας Καθολικός – και ένας ψυχίατρος των φυλακών. Αυτός δεν ήταν άλλος από τον Douglas Kelley, συν-συγγραφέας του εγχειρίδιου The Rorschach Technique με τον Bruno Klopfer το 1942.

Ο Kelley ήταν από τα πρώτα μέλη του Ινστιτούτου Ρόρσαχ που κατατάχθηκε εθελοντικά μετά το το Πέρλ Χάρμπορ και μέχρι το 1945 ήταν ο επικεφαλής ψυχιατρικής στο Ευρωπαϊκό Θέατρο Επιχειρήσεων. Το 1945 ήταν στη Νυρεμβέργη, με αποστολή να βοηθήσει στην εκτίμηση αν οι κατηγορούμενοι ήταν ικανοί να περάσουν από δίκη. Τους παρακολούθησε για πέντε μήνες, κάνοντας επισκέψεις καθημερινά και μιλώντας μαζί τους για ώρες, συχνά καθισμένος στην άκρη του ράντζου του κρατούμενου για τρεις ή τέσσερις ώρες κάθε φορά. Οι Ναζί, μόνοι και έχοντας βαρεθεί, ήταν πρόθυμοι να μιλήσουν. Ο Kelley είπε πως δεν ποτέ δεν είχε μια ομάδα ασθενών τόσο εύκολη να συζητήσουν. «Μαζί με προσεκτικές ιατρικές και ψυχιατρικές εξετάσεις, υπέβαλα τους άνδρες σε μια σειρά ψυχολογικών τεστ», έγραψε ο Kelley. «Η πιο σημαντική τεχνική που χρησιμοποίησα  ήταν το Τεστ Ρόρσαχ, μια αρκετά γνωστή και ιδιαίτερα χρήσιμη μέθοδο μελέτης της προσωπικότητας».

Ο Kelley χρειάζονταν έναν μεταφραστή για να κάνει τα τεστ· ένας άλλος Αμερικάνος, ο αξιωματικός ηθικού στη Νυρεμβέργη Gustave Gilbert είχε ελάχιστη εμπειρία στις διαγνωστικές δοκιμασίες, έχοντας σπουδάσει κοινωνική, και όχι κλινική, ψυχολογία, αλλά ήταν ο μόνος Αμερικάνος στο προσωπικό της φυλακής που μιλούσε γερμανικά. Επιπλέον «δεν μπορούσε να περιμένει για να δουλέψει πάνω στους Ναζί». Και αυτός και ο Kelley ήξεραν πως τα αντικειμενικά στοιχεία πάνω στις προσωπικότητες αυτών των εγκληματιών παγκοσμίου βεληνεκούς ήταν χρυσορυχείο, και ήθελαν και οι δυο να χρησιμοποιήσουν την πιο προηγμένη ψυχολογική τεχνική της εποχής πάνω στο φυλακισμένο ακροατήριο, για να ανακαλύψουν τα μυστικά του ναζιστικού νου.

Κανείς στην Νυρεμβέργη δεν ζήτησε τα Ρόρσαχ. Τα αποτελέσματα των τεστ δεν χρησιμοποιήθηκαν ποτέ στη δίκη. Ο Kelley και ο Gilbert απλά αποφάσισαν, στην δίχως προηγούμενο, υπερφορτισμένη ατμόσφαιρα της Νυρεμβέργης, να τα κάνουν από μόνοι τους. Το Ρόρσαχ, ποτέ τόσο δημοφιλές στην Γερμανία όσο στην Αμερική, χρησιμοποιήθηκε από τους Ναζί αλλά κυρίως στην αξιολόγηση ικανοτήτων, ή σαν αξιολογήσεις για να βοηθήσουν «να ξεσκαρτάρουν κοινωνικά και ‘φυλετικά’ ανατρεπτικά στοιχεία». Οι Ναζί δεν είχαν γενικά ενδιαφερθεί στην ψυχολογική ματιά, εκτός από άλλες χώρες, για να προσπαθήσουν να αναπτύξουν αποτελεσματικό ψυχολογικό πόλεμο. Τώρα η δοκιμασία θα χρησιμοποιούνταν για να αποκτηθεί μια εικόνα μέσα στους ίδιους τους Ναζί.

Ο Kelley έκανε το Ρόρσαχ σε οχτώ φυλακισμένους και ο Gilbert σε δεκαέξι, πέντε από τους οποίους είχαν εξεταστεί προηγουμένως από τον Kelley. Οι Albert Speer, Rudolf Hess, ο φυλετικός θεωρητικός Alfred Rosenberg, ο πρέσβης του Hitler, Joachim von Ribbentrop, ο «Χασάπης της Πολωνίας» Hans Frank, ο επικεφαλής της ναζιστικής κατοχής της Ολλανδίας – ο καθένας τους είδε δέκα κάρτες και ρωτήθηκε, «Τι μπορεί να είναι αυτό;», ο Göring διασκέδασε με το Ρόρσαχ. Γελώντας. Χτύπησε τα δάχτυλά του με ενθουσιασμό, και εξέφρασε «θλίψη», σύμφωνα με τον Kelley, «που η Λουφτβάφε δεν είχε διαθέσιμες τόσο εκπληκτικές τεχνικές».

Τα αποτελέσματα των φυλακισμένων μοιράζονταν μερικά κοινά στοιχεία –  μια ιδιαίτερη έλλειψη ενδοσκόπησης, μια τάση για χαμελεοντική ελαστικότητα για προσαρμογή σε διαταγές –  αλλά οι διαφορές ξεπερνούσαν κατά πολύ τις ομοιότητες. Κάποιοι από τους φυλακισμένους έμοιαζαν παρανοϊκοί, καταθλιπτικοί ή ξεκάθαρα διαταραγμένοι. Ο Joachim von Ribbentrop ήταν «συναισθηματικά στείρος» και μια «ξεκάθαρα διαταραγμένη προσωπικότητα» συνολικά· τα αποτελέσματα του Χασάπη της Πολωνίας ήταν εκείνα ενός κυνικού, αντικοινωνικού παράφρονα. Άλλοι ήταν τυπικοί, και κάποιοι ήταν «ιδιαίτερα καλά προσαρμοσμένοι». Ο καλλιεργημένος Schacht, σχεδόν εβδομήντα ετών, «μπορούσε να επικαλεστεί έναν εσωτερικό κόσμο ικανοποιητικών εμπειριών για να τον κρατήσουν σε καλή κατάσταση στους αγχωτικούς μήνες πριν την ετυμηγορία». Αξιολογήθηκε ως «ιδιαίτερα καλά συγκροτημένη προσωπικότητα με εξαιρετική προοπτική» και αργότερα θα κοιτούσε πίσω στην εξέταση του με το Ρόρσαχ μάλλον με νοσταλγία: «ένα παιχνίδι που, αν θυμάμαι σωστά, είχε χρησιμοποιηθεί από τον Justinus Kremmer. Μέσα από τη διαδικασία [του ριξίματος μελανιού και διπλώματος του χαρτιού], δημιουργούνται πολλά σχέδια προς ανίχνευση. Στην περίπτωση μας αυτό το έργο έγινε ακόμη πιο ευχάριστο καθώς μελάνια διαφορετικών χρωμάτων χρησιμοποιούνταν στην ίδια κάρτα».

Ένας ευφυής τρελός είναι ένα πράγμα· ένας λογικός και ιδιαίτερα καλά συγκροτημένος ηγέτης των Ναζί με εξαιρετική προοπτική ήταν κάτι άλλο. Αλλά αυτά φαίνονταν πως ήταν τα αποτελέσματα. Ο Gilbert αρνήθηκε να το δεχτεί. Στο Nuremberg Diary, που εκδόθηκε το 1947, περιέγραψε πως ο Göring μετά την απόφαση ενοχής

«κάθονταν στο ράντζο του εντελώς εξαντλημένος και αποκαρδιωμένος… σαν ένα παιδί που κρατά τα σκισμένα απομεινάρια ενός μπαλονιού που είχε σκάσε στο χέρι του. Μερικές μέρες μετά την απόφαση με ρώτησε ξανά τι είχαν δείξει εκείνα τα ψυχολογικά τεστ για την προσωπικότητα του – κυρίως εκείνο το τεστ με τις κάρτες – σα να τον απασχολούσε όλη την ώρα. Αυτή τη φορά του είπα. ’Ειλικρινά, έδειξαν πως ενώ έχεις ένα ενεργητικό, επιθετικό μυαλό, στερήσε του κουράγιου να αντιμετωπίσεις την ευθύνη. Προδόθηκε με μια μικρή χειρονομία στο τέστ με τις κάρτες’. Ο Göring αγριοκοίταζε επιθετικά. ‘Θυμάσαι την κάρτα με την κόκκινη κηλίδα; Λοιπόν οι νοσηρά νευρωτικοί συχνά διστάζουν σ’ αυτή τη κάρτα και μετά λένε πως έχει αίμα πάνω της. Δίστασες, αλλά δεν το αποκάλεσες αίμα. Προσπάθησες να την διώξεις με τα δάχτυλα σου, σα να νόμιζες πως μπορούσες να σκουπίσεις το αίμα με μια μικρή χειρονομία. Έκανες το ίδιο πράγμα σε όλη τη δίκη – βγάζοντας τα ακουστικά σου στην αίθουσα, όποτε τα στοιχεία της ενοχής σου γίνονταν πολύ βαριά. Και έκανες και το ίδιο πράγμα στη διάρκεια του πολέμου επίσης, σπρώχνοντας τι θηριωδίες έξω από το μυαλό σου. Δεν είχες το κουράγιο να το αντιμετωπίσεις. Αυτή είναι η ενοχή σου… Είσαι ηθικά δειλός». Ο Göring με αγριοκοίταξε και έμεινε σιωπηλός για κάμποσο. Μετά είπε πως τα ψυχολογικά τεστ δεν είχαν νόημα… μερικές μέρες αργότερα μου είπε πως είχε δώσει στο δικηγόρο του μια δήλωση πως οτιδήποτε πει ο ψυχολόγος ή οποιοσδήποτε άλλος στη φυλακή ήταν δίχως αξία και προκατειλημμένο… Είχα πετύχει διάνα».

Ήταν μια δραματική στιγμή, μια σαιξπηρική στιγμή. Τι όμως πρόσθεσε το τεστ με την κηλίδα μελανιού, πέρα από το να επιβεβαιώσει αυτό που ήδη γνώριζε ο Gilbert από τη συμπεριφορά και το παρελθόν του Göring; Καμιά διπλή τυφλή μελέτη δεν θα επιβεβαιώσει ποτέ πως το παραμέρισμα του κόκκινου είναι σημείο γενοκτονικής ηθικής δειλίας. Ο Kelley, πολύ πιο έμπειρος αναλυτής του Ρόρσαχ, είδε τα αποτελέσματα διαφορετικά. Ήδη από το 1946, ήδη πριν από τη έκδοση των αποφάσεων στη Νυρεμβέργη, ο Kelley δημοσίευσε ένα άρθρο που έλεγε πως οι κατηγορούμενοι είναι «ουσιαστικά ψυχικά υγιείς», αν και σε κάποιες περιπτώσεις μη φυσιολογικοί. Δεν ανέλυσε τα Ρόρσαχ συγκεκριμένα, αλλά είπε «πως όχι μόνο τέτοιες προσωπικότητες δεν είναι μοναδικές ή παρανοϊκές, αλλά επίσης πως μπορούν να επαναληφθούν σε οποιαδήποτε χώρα του κόσμου σήμερα».

Ο Kelley επέμενε να πάει κόντρα σε αυτό που το μεταπολεμικό κοινό πίστευε βαθιά, και ακόμη πιο έντονα ήθελε να πιστέψει. Οι Ναζί, έγραψε, δεν ήταν «εντυπωσιακοί τύποι, ούτε προσωπικότητες που εμφανίζονται μια φορά τον αιώνα», αλλά απλά «ισχυρές, κυριαρχικές, επιθετικές, εγωκεντρικές προσωπικότητες» που τους είχε δοθεί «η ευκαιρία να αρπάξουν την εξουσία». Άνθρωποι σαν τον Göring «δεν είναι σπάνιοι. Μπορούν να βρεθούν παντού στη χώρα – πίσω από μεγάλα γραφεία αποφασίζοντας για μεγάλες υποθέσεις ως επιχειρηματίες, πολιτικοί, και απατεώνες».

Αυτά για τους Αμερικάνους ηγέτες. Όσο για τους ακόλουθους: «Όσο καταπληκτικό και αν είναι για κάποιους από εμάς, εμείς ως λαός θυμίζουμε πολύ τους Γερμανούς πριν από δυο δεκαετίες», πριν την άνοδο του Hitler στην εξουσία. Και οι δυο μοιράζονται ένα κοινό ιδεολογικό υπόβαθρο και βασίζονται στο συναίσθημα παρά στη λογική. «Φτηνοί και επικίνδυνοι» Αμερικάνοι πολιτικοί, έγραφε ο Kelley, χρησιμοποιούσαν φυλετικό μίσος και την λευκή υπεροχή για πολιτικό κέρδος «ένα χρόνο μόλις μετά το τέλος του πολέμου» – μια έμμεση αναφορά στον Theodore Bilbo από το Μισισιπή και στον Eugene Talmage από τη Γεωργία· αναφέρθηκε επίσης στην «πολιτική εξουσίας του Huey Long, που επέβαλε τις απόψεις του με αστυνομικό έλεγχο». Αυτές ήταν «οι ίδιες φυλετικές προκαταλήψεις που κήρυτταν οι Ναζί», ακριβώς «οι ίδιες λέξεις που αντηχούσαν στους διαδρόμους της φυλακής στη Νυρεμβέργη». Με λίγα λόγια, υπήρχαν «λίγα πράγματα σήμερα στην Αμερική που να μπορούν να αποτρέψουν την εγκαθίδρυση ενός ναζιστικού τύπου κράτους».
Δημοσιεύθηκε την 24 Οκτωβρίου, 2022
πηγη: https://geniusloci2017.wordpress.com