Ελεγα στο προηγούμενο (https://www.efsyn.gr/themata/politika-kai-filosofika-epikaira/280503_kanonikotita-i-allagi-kathestotos) ότι η περίφημη επιστροφή στην «κανονικότητα» δεν αναφέρεται στην απελευθέρωση από τον εγκλεισμό που επέβαλε η πανδημία αλλά σε ένα μακρόπνοο ιδεολογικό πρόγραμμα κοινωνικού μετασχηματισμού. Δεν πρόκειται για απλό πολιτικό πρόγραμμα, αλλά για προσπάθεια «αλλαγής καθεστώτος». Πρωτοσέλιδοι τίτλοι στην «Καθημερινή» και στα «Νέα» το επιβεβαιώνουν. Η συζήτηση στη Βουλή για το νομοσχέδιο της ανώτατης παιδείας ήταν «σύγκρουση δύο κόσμων, της προόδου και της συντήρησης».

Και «πριν αλέκτορα φωνήσαι», ένας συνηθισμένος αναμεταδότης των ελληνικών ελίτ, ο Αγγλος πανεπιστημιακός Κέβιν Φέδερστοουν, έσπευσε να μας εξηγήσει στον «Γκάρντιαν» ποιοι είναι οι δύο κόσμοι: «Εχουμε μια μακροχρόνια σύγκρουση μεταξύ δύο πλευρών της ελληνικής κοινωνίας. Η μία είναι διεθνής, επιζητεί την αξιοκρατία, έχει φιλελεύθερες αξίες, φιλοδοξεί η Ελλάδα να ανταγωνίζεται στον κόσμο. Η άλλη είναι απομονωτική, φοβισμένη, μη αξιοκρατική, απορρίπτει την αριστεία, θέλει τα ακαδημαϊκά ιδρύματα να λειτουργούν με πολύ διαφορετικές αξίες. Πρόκειται για έναν έντονο πόλεμο πολιτισμών». Επαναλαμβάνει έτσι την πιο κοινότοπη και ανακριβή κατηγορία των μνημονιακών εκσυγχρονιστών.

Τώρα δεν ξέρω πώς συμπέρανε ο κ. Φέδερστοουν ότι αυτός είναι με τους αρίστους, ενώ οι αριστεροί με τους οπισθοδρομικούς. Ας συγκρίνει το βιογραφικό του με αυτό αριστερών πανεπιστημιακών. Ξέρει, φαντάζομαι, όμως από «πολέμους πολιτισμών», μια και μαίνονται στον αγγλόφωνο κόσμο. Στην πατρίδα του, τον κέρδισαν οι ξενόφοβοι και οι ρατσιστές, το Brexit και η Αγγλία που περηφανεύεται για την «εξαίσια απομόνωσή της».

Οι ιδεολογικοί τους σύμμαχοι προσπάθησαν να φέρουν τον πόλεμο των πολιτισμών και στην Ελλάδα, με επιθέσεις στους μουσουλμάνους και τους πρόσφυγες, με καταγγελίες ότι οι αριστεροί θα καταργήσουν τα Χριστούγεννα και την οικογένεια, με κατηγορίες περί «ελαττωματικότητας» των ιδεών. Η προσπάθεια απέτυχε και τώρα την αναλαμβάνει ο κ. Φέδερστοουν. Τιμήθηκε από τους σπόνσορές του το 2013 με το παράσημο του Ταξιάρχη, Τάγματος του Φοίνικος. Τώρα που ο Φοίνικας ξαναγεννήθηκε, ξεπληρώνει την τιμή.

Νεοφιλελεύθερος αυταρχισμός

Αλλά ας ξαναγυρίσω στην «αλλαγή καθεστώτος» που επιδιώκει η κυβέρνηση. Περιλαμβάνει παρεμβάσεις σε όλες τις πλευρές της κοινωνικής ζωής, με κατάληξη έναν ιδιότυπο νεοφιλελεύθερο αυταρχισμό. Αυτό το ερμηνευτικό πλαίσιο εξηγεί την πραγματική σημασία της πολύπλευρης επίθεσης στο δημόσιο πανεπιστήμιο που εξελίσσεται αυτή τη στιγμή. Αποτελεί το πρώτο συστατικό μιας συνολικής ιδεολογικής επίθεσης. Πήρε μαθήματα από αυτά που έγιναν στα βρετανικά πανεπιστήμια. Παρέμειναν δημόσια μεν, αλλά η ριζική περιστολή της κυβερνητικής επιδότησης τα οδήγησε στην επιβολή υψηλών διδάκτρων, την οικονομική εξάρτηση από τον ιδιωτικό τομέα και τον μεταξύ τους καταστροφικό ανταγωνισμό.

Στα σαράντα χρόνια που δίδαξα σε αγγλικά πανεπιστήμια έζησα τη σταδιακή τους παρακμή, κάτι που αναγνωρίζει πια όλη η ακαδημαϊκή κοινότητα. Πιο χαρακτηριστική είναι η υποχώρηση της κριτικής σκέψης και η επικράτηση της δήθεν απολίτικης τεχνοκρατικής προσέγγισης στα κοινωνικά φαινόμενα. Αυτό θέλει να μιμηθεί η κυβέρνηση Μητσοτάκη και όχι την ανύπαρκτη αστυνομία στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Το γεγονός ότι κάποιοι ακαδημαϊκοί του εξωτερικού ήταν διατεθειμένοι να πουν ψέματα για την κατάσταση των Πανεπιστημίων δείχνει ότι η παράλογη λογική των fake news έχει εξασθενίσει την επιστημονική ακεραιότητα.

Τα μέτρα της κυβέρνησης επιδιώκουν να οδηγήσουν το δημόσιο πανεπιστήμιο και την ανταλλαγή ιδεών σε παρακμή. Οχι από ταξικό μίσος, παρότι υπάρχει κι αυτό, αλλά ως απαραίτητο συστατικό της ηγεμονίας ιδεών που θα βοηθήσουν στην επικράτηση του νέου καθεστώτος.

Η κατάσταση είναι γνωστή. Μικρές ομάδες ισχυρών καθηγητών αναλαμβάνουν να εξασφαλίσουν ότι οι ακαδημαϊκοί διορισμοί και οι προαγωγές θα ελέγχονται για την ιδεολογική τους «καθαρότητα». Πανεπιστημιακοί που απορρίπτουν τις μεταρρυθμίσεις φοβούνται να μιλήσουν δημόσια. Ο φόβος για τη σταδιοδρομία μεγαλώνει και η ακαδημαϊκή ελευθερία περιορίζεται σταδιακά. Οχι από την άμεση λογοκρισία ιδεών, παρότι υπάρχει κι αυτή, αλλά από την αυτολογοκρισία των πανεπιστημιακών.

Η φίμωση των καθηγητών πρέπει να περάσει και στους φοιτητές. Σε αυτό αποσκοπεί η πανεπιστημιακή αστυνομία, η διαρκής επιτήρηση φοιτητών και ιδεών και η ουσιαστική κατάργηση των φοιτητικών παρατάξεων με τον νόμο. Θυμάμαι όταν οργάνωνα σεμινάρια για τη Σχολή των Κριτικών Νομικών Σπουδών στην Αθήνα, οι νεαροί Ελληνες νομικοί που συμμετείχαν τα έλεγαν «κρυφό σχολειό». Δεν έπρεπε να το μάθουν οι μεγαλο-καθηγητές της Νομικής επειδή θεωρούσαν τις κριτικές ιδέες επικίνδυνες. Τώρα αυτά λέγονται ανοικτά και επίσημα: οι αριστερές ιδέες αλλά και επιστήμες, όπως η κοινωνιολογία, έχουν μπει σε index prohibitorum.

Ο δεύτερος πυλώνας της «αλλαγής καθεστώτος» αποσκοπεί στον ισχυρότερο δυνατό έλεγχο της συμπεριφοράς των πολιτών. H αύξηση του αριθμού των αστυνομικών και των εξουσιών τους, η απαγόρευση και ο περιορισμός των διαδηλώσεων και των αντιστάσεων, η φυσική και ψηφιακή παρακολούθηση των πολιτών αποτελούν μέρος του νέου καθεστώτος. Δεν αποτελούν όμως επιστροφή στην ΕΡΕ και την παλιά Δεξιά. Η παρακολούθηση των πολιτών, η πολιτική του εκφοβισμού, η συνεχής απειλή για επέμβαση της αστυνομίας είναι πολύ πιο σημαντικό μέρος της κρατικής φαρέτρας από ό,τι η βίαιη καταστολή.

Νέα κοινωνική οντολογία

Ανάλογη πρακτική είναι το να παρουσιάζεται όποιος αντιστέκεται στην «πρόοδο» ως οπισθοδρομικός, ανάξιος, αδαής. Αν η κυβέρνηση είναι «επιτελικά» πρωτοπόρα, όσοι αντιστέκονται –πολιτικοί και σωματεία, απλοί πολίτες και φοιτητές που διαμαρτύρονται ή διαδηλώνουν– είναι «αντεπαναστάτες» που προσπαθούν να ανακόψουν την ιστορική πρόοδο. Αλλά είναι καταδικασμένοι στην αποτυχία.

Η ιστορική νομοτέλεια, που φαίνεται να κληρονόμησε η νεοφιλελεύθερη Δεξιά από τη χριστιανική εσχατολογία, εγγυάται ότι το παλιό πεθαίνει και γεννιέται το νέο. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη είναι απλώς η μαμμή της ιστορίας. Ετσι εξηγείται η μεγάλη αύξηση των μηχανισμών καταστολής, που εμφανίστηκαν ως προπομποί της «κανονικότητας» και απαραίτητα εργαλεία του πολέμου κατά του κορονοϊού, αλλά στοχεύουν αλλού. Στην υλική και ηθική προετοιμασία ενός κρατικού μηχανισμού που αποσκοπεί στην επιβολή του νέου είδους, του «μετα-ανθρώπου» της επιστημονικής φαντασίας.

Η πανδημία και η κατάσταση εξαίρεσης που επιβλήθηκε έγινε σε μεγάλο βαθμό αποδεκτή από τους πολίτες για να προφυλαχθεί η υγεία ημών και των συνανθρώπων μας. Αυτό τους έδωσε μια επιφανειακή και προσωρινή νομιμοποίηση. Αλλά είναι φανερό ότι τα μέτρα καταστολής και επιτήρησης είχαν προγραμματιστεί από πριν, δεν είναι περιστασιακά ή προσωρινά. Είναι μέρος της νέας κανονικότητας.

Δεν πρόκειται για μια μονιμοποίηση της κατάστασης εξαίρεσης αλλά κάτι πολύ πιο επικίνδυνο: την σταδιακή μετατροπή του κανονικού σε εξαιρετικό δίκαιο και του κράτους δικαίου από περιορισμό της κρατικής αυθαιρεσίας σε εξουσιοδότηση και νομιμοποίησή της.

Ο καπιταλισμός διαρκώς μεταλλάσσεται και προσαρμόζεται στις κοινωνικές εξελίξεις για να επιζήσει. Είναι ένα βαθιά οπορτουνιστικό και μηδενιστικό σύστημα που καταστρέφει κοινωνικούς δεσμούς και αξίες. Αυτή είναι η πραγματική διάσταση της επιχείρησης «ελευθερίας» και της «κανονικότητας» που θα έρθει μετά τη νέα εκλογική νίκη της επιτελικής αξιοκρατίας. Αλλά ο αυταρχικός νεοφιλελευθερισμός πάει μακρύτερα. Είναι μια καθολική ιδεολογία και κοσμοθεώρηση, που προετοιμάζει μια νέα κοινωνική οντολογία. Οι πολίτες ως υπήκοοι, η ελευθερία ως κατανάλωση, η δημοκρατία ως τελετουργία που επιβεβαιώνει τις αποφάσεις των «αρίστων». Αλλά, γι’ αυτά, στα επόμενα.

* Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, πρόεδρος του Ιδρύματος «Νίκος Πουλαντζάς»

***************************************************

Κανονικότητα ή αλλαγή καθεστώτος;(1)

Κώστας Δουζίνας  

Οι αντιδράσεις της αντιπολίτευσης στις πολλαπλές αποτυχίες της κυβέρνησης έχουν υπάρξει δυναμικές και εύστοχες. Η καταγγελία των επιμέρους πολιτικών στην Παιδεία και την Υγεία, της επίθεσης στην εργασία και της αυξανόμενης καταστολής δίνουν το στίγμα της κυβέρνησης. Οι διαμαρτυρίες και η διεθνοποίηση για τη φίμωση της αντιπολίτευσης που έχουν επιβάλει τα mainstream ΜΜΕ, σε ένα καθεστώς επιφανειακά φιλελεύθερο, είναι απολύτως απαραίτητες.

Εν τούτοις η συζήτηση για την καταστροφική πανδημία, την επιστροφή στην «κανονικότητα» και τις επόμενες εκλογές έχει αποσπάσει την προσοχή από το κύριο που πρέπει να κάνει η αντιπολίτευση: την πάλη των ιδεών. Η απαραίτητη αντιπολίτευση στα επιμέρους κυβερνητικά μέτρα παραμένει σε μεγάλο μέρος αποσπασματική και περιστασιακή. Δεν αντιμετωπίζει τη μεγάλη εικόνα και δεν παρουσιάζει απέναντί της το όραμα της Αριστεράς. Βλέπουμε το δέντρο και χάνουμε το δάσος. Και το δάσος είναι πυκνό και σκοτεινό. Πρόσφατα τα κομμάτια του παζλ άρχισαν να μπαίνουν στη θέση τους και να διαφαίνεται ο συνολικός προγραμματισμός που εξελίσσεται χωρίς προγραμματική αντιπολίτευση.

Οτι οι δεξιοί θα εκμεταλλευτούν τον συνδυασμό της άνετης κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας και της πανδημίας για να εξουδετερώσουν την Αριστερά δεν αποτελεί έκπληξη. Ο Μητσοτάκης προετοιμάζει τις επόμενες εκλογές και θα επιδιώξει να τις κάνει όταν θα έχει τις καλύτερες πιθανότητες νίκης παρά την απλή αναλογική. Είναι απολύτως φυσιολογικό, τέτοιους υπολογισμούς κάνει κάθε κυβέρνηση. Μόνο αν προβλέπεται νομικά η υποχρεωτική ολοκλήρωση της κυβερνητικής θητείας θα αποφευγόταν αυτό. Οπως μου είπε κυβερνητικός βουλευτής που περιόδευε στην εκλογική του περιοχή μετά τις εκλογές του 2019, «η νέα προεκλογική εκστρατεία αρχίζει την επομένη της νίκης». Αυτά αποτελούν συνηθισμένο μέρος του σχεδιασμού μιας παράταξης που αποκλειστικός της σκοπός υπήρξε πάντα η επιδίωξη και διατήρηση της εξουσίας. Αλλά τώρα τα πράγματα είναι διαφορετικά. Δεν έχουμε μόνο τα συνηθισμένα πελατειακά και εμβαλωματικά μέτρα της Δεξιάς.

Το βασικό σχέδιο είναι η επιστροφή στην «κανονικότητα». Ομως η κανονικότητα δεν αναφέρεται στους περιορισμούς που επέβαλε η πανδημία αλλά σε ένα μακρόπνοο ιδεολογικό πρόγραμμα κοινωνικού μετασχηματισμού. Περιλαμβάνει παρεμβάσεις σε όλες τις πλευρές της κοινωνικής ζωής, με κατάληξη έναν ιδιότυπο νεοφιλελεύθερο αυταρχισμό. Δεν πρόκειται για απλό πολιτικό πρόγραμμα αλλά για προσπάθεια «αλλαγής καθεστώτος».

Είδαμε τον δρόμο προς αυτού του είδους την «κανονικότητα» πρώτα στη Βρετανία: το ξερίζωμα του κοινωνικού κράτους, την επίθεση σε όλους τους ενδιάμεσους κοινωνικούς θεσμούς - συνδικάτα, Πανεπιστήμια, αυτοδιοίκηση. Προχώρησε με την ελαστικοποίηση και επισφάλεια της εργασίας, κατάργηση των εργατικών δικαιωμάτων και δημιουργία μιας νέας ταξικής θέσης, του «λαϊκού καπιταλιστή». Είναι ένας φοβισμένος και άπληστος μικροεπιχειρηματίας του εαυτού του. Είναι ο «νοικοκύρης», ο ιδεολογικός εκπρόσωπος της φανταστικής «μεσαίας τάξης», μιας επινόησης της αμερικανικής κοινωνιολογίας. Είναι αυτός που ψήφισε Brexit στη Βρετανία, Τραμπ στην Αμερική, Λεπέν στη Γαλλία. Στα διάφορα πονήματα των Ελλήνων σχολιαστών, η «μεσαία» τάξη ξεκινά, υποτίθεται, από εισοδήματα 8.000 € και τελειώνει στους εκατομμυριούχους. Είναι δηλαδή η μεγάλη πλειονότητα της κοινωνίας. Αν το μεγάλο μέρος της «σαγηνευτεί» από τις κυβερνητικές πολιτικές, ο υπόλοιπος πληθυσμός παύει να απασχολεί. Εγκαταλείπεται και γίνεται δουλειά του ΟΑΕΔ, των φιλανθρωπικών οργανώσεων και της αστυνομίας. Αυτό πρέπει να αποτρέψουμε.

Ο θατσερισμός ήταν η πιο πετυχημένη αγγλική εξαγωγή μετά τους Beatles, τον James Bond και τις Jaguar. Τον εισαγάγαμε διά της βίας με τα μνημόνια, τη σύγχρονη μορφή των κανονιοφόρων. Τώρα η κυβέρνηση Μητσοτάκη τον ανάγει σε επίσημη ιδεολογία του κράτους. Το μήνυμα της επιστροφής στην «κανονικότητα» εμφανίστηκε αρχικά μετά τις εκλογές του 2019 και έγινε καθολικό με την πανδημία. Η δεξιά «κανονικότητα» που ετοιμάζει η κυβέρνηση ανακοινώθηκε πανηγυρικά με την επιτροπή Πισσαρίδη. Πιστεύει ότι ο ελληνικός καπιταλισμός δεν αναπτύχθηκε «κανονικά», οργανικά, με προτεσταντικό στιλ, όπως στην άλλη Ευρώπη.

Η ΕλλAδα παρουσιάζεται σαν μια καθυστερημένη χώρα, καθηλωμένη στο παρελθόν, με υπερτροφικό και αναποτελεσματικό δημόσιο τομέα, άχρηστα και διεφθαρμένα Πανεπιστήμια, επιχειρήσεις μικρές και αναποτελεσματικές, πληθυσμό χωρίς υγιή κίνητρα και θεμιτές φιλοδοξίες. Επομένως, ο στόχος είναι να καταστραφεί το παλιό καθεστώς, να «απελευθερωθεί» η επιχειρηματική δυναμική των Ελλήνων και να οδηγηθούν, θέλοντας και μη, στον «σύγχρονο» κόσμο. Πρόκειται για μια τεράστια κοινωνική αναδιάρθρωση, μια «αλλαγή καθεστώτος». Είναι ακριβώς η αντίθετη από αυτήν που υποσχέθηκε η Αριστερά αλλά δεν τόλμησε στη διακυβέρνησή της.

Αν η Σοβιετικh Ενωση πήγε, όπως λέγεται, από τη φεουδαρχία στον σοσιαλισμό χωρίς σχεδόν να περάσει από τον καπιταλισμό, η Ελλάδα θα περάσει από τον πρωτόγονο στον αυταρχικό καπιταλισμό, παρακάμπτοντας τη νεωτερική του φάση. Η ιστορική αυτή επιτάχυνση έχει βρει την Αριστερά απροετοίμαστη και προκαλεί σύγχυση στους τίμιους Σοσιαλδημοκράτες, που εξακολουθούν να επικαλούνται έναν βεμπεριανό ορθολογικό καπιταλισμό, βασισμένο στη φωτισμένη διοίκηση, την αναδιανεμητική πολιτική και το κράτος δικαίου. Οι ιδέες αυτές είναι δυστυχώς αναχρονιστικές γιατί δεν καταλαβαίνουν ότι η αντίθεση δεν είναι πια μεταξύ ενός πατερναλιστικού καπιταλισμού και μιας ήπιας Σοσιαλδημοκρατίας. Αυτό που υπόσχεται το νέο καθεστώς είναι ένα αρπακτικό και άδικο οικονομικό σύστημα που στηρίζεται στο κράτος και εφαρμόζει πολιτικές και νόμους έκτακτης ανάγκης ενάντια στον ίδιο του τον λαό.

Η επιδίωξη ριζικής αλλαγής φαίνεται ολοκάθαρα σε δύο επίπεδα, στους ιδεολογικούς και κατασταλτικούς κοινωνικούς και κρατικούς μηχανισμούς. Εχουμε μια μετάλλαξη και αυστηροποίηση του βιοπολιτικού ελέγχου ιδεών και συμπεριφοράς. Η εμπειρικά έωλη αλλά συνεχώς επαναλαμβανόμενη άποψη περί αριστερής ηγεμονίας στη Μεταπολίτευση δίνει τον ιδεολογικό τόνο. Εκφράστηκε δήθεν στα Πανεπιστήμια, τα συνδικάτα, τη διανόηση και τα επαγγέλματα και πρέπει τώρα να ξηλωθεί. Ο Σαρκοζί ήθελε να ακυρώσει την επιρροή του Μάη ‘68 στη γαλλική κοινωνία. Η ελληνική Δεξιά θέλει να καταργήσει την επιρροή του Πολυτεχνείου και να περιορίσει τις δημοκρατικές ελευθερίες της Μεταπολίτευσης. Αυτό είναι το ιδεολογικό και συνδετικό στοιχείο του νέου καθεστώτος.

Η αντιαριστερή υστερία παίζει σήμερα τον ρόλο που είχαν τον Μεσαίωνα το κυνήγι των μαγισσών και η καταδίκη των αιρέσεων και μετά τον Εμφύλιο η καταδίωξη των κομμουνιστών και της ιδεολογίας τους. Τα κίνητρα είναι παρόμοια: η δαιμονοποίηση ιδεών που μπορούν να αποκτήσουν λαϊκή απήχηση και ο εξοστρακισμός των φορέων τους. Η ισότητα και η κοινωνική δικαιοσύνη πρέπει να διαγραφούν από το συλλογικό φαντασιακό, ο λαός πρέπει να πιστέψει ότι η Αριστερά είναι εχθρός της προόδου και της ευημερίας και να αποκλειστεί θεσμικά από την πολιτική σκηνή.

Το αντιΣΥΡΙΖΑ μέτωπο συνεισέφερε πολλαπλά στην εκλογική ήττα του 2019. Τώρα θέλει να ολοκληρώσει την αποστολή αποτελειώνοντας την Αριστερά. Οπως λέει ο Ανδρέας Λοβέρδος, ο πιο χαρακτηριστικός εκπρόσωπος του μετώπου, «ο ΣΥΡΙΖΑ είναι υπαρξιακός εχθρός» και πρέπει να καταστραφεί. Τα «Νέα» προσθέτουν ότι οι «800.000 Ελληνες μετανάστες» αποτελούν μια εκλογική δεξαμενή που θα εξασφαλίσει τη νίκη των αντι-ΣΥΡΙΖΑ δυνάμεων στις εκλογές.

Η απάντηση της Αριστεράς πρέπει να είναι μια μαχητική πάλη ιδεών, κάτι που υποτιμήθηκε στο παρελθόν. Το όραμα, οι αξίες και οι αρχές μας πρέπει να δίνουν τον τόνο και στην καθημερινή αντιπολίτευση και στον προγραμματικό λόγο. Αν η κυβέρνηση επιδιώκει την επιβολή ενός καθεστώτος «κανονικότητας», η Αριστερά πρέπει να παραμείνει οραματικά «μη κανονική». Θα συζητήσουμε τα χαρακτηριστικά της δεξιάς «κανονικότητας» και της αριστερής αντεπίθεσης στα επόμενα.

* Καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, πρόεδρος του Ιδρύματος «Νίκος Πουλαντζάς»

πηγη: https://www.efsyn.gr