Άρθρο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Στοχαστής 24. Ο Δημοσθένης Κούρτοβικ είναι συγγραφέας, κριτικός λογοτεχνίας και ανθρωπολόγος.
«Η πρότασις ότι η γη δεν είναι το κεντρον τον κόσμου, αλλά κινείται, και μάλιστα με ημέρησίαν κίνησιν, είναι παράλογος, φιλοσοφικώς σφαλερά και, από θεολογικής απόψέως, αιρετική… Τούτο αποτελεί βαρύ σφάλμα δια τον λόγον ότι μία γνώμη δεν δύναται δι’ουδένα λόγον να είναι πιθανή εφ’όσον έχει ήδη κηρυχθεί οριστικώς και τελεσιδικίας αντίθετος προς την Αγίαν Γραφήν». – Απόφαση της Ιερής Εξέτασης στη δίκη του Γαλιλαίου, 1633
«Η θεωρία της εξελίξεως δεν αφήνει κανένα τόπο για θαύματα… κι όμως, η Παλαιό και η Καινή Διαθήκη είναι γεμάτες θαύματα! Αν αυτό το δόγμα είναι αληθινό, τότε η λογική του αποκλείει κάθε τι το υπερφυσικό. Την Άμωμο Σύλληψη, την Ανάσταση, την τιμωρία των αμαρτωλών και όλα τ’ άλλα…» – W.J. BRYAN, κύριος κατήγορος στην περίφημη «δίκη των πιθήκων» του 1925
«Προσευχόμεθα διαρκώς για σας. Στοπ. Οργανώσατε μαζικήν συγκέντρωσιν, με απαγχονισμούς και ενταφιασμούς πιθηκοφίλων…» – Τηλεγράφημα «αγανακτημένων πολιτών» στον W.J. BRYAN
Δεν είναι η πρώτη φορά που το θέμα της ζωικής καταγωγής του ανθρώπου κάνει τους ρασοφόρους βρυκόλυκες του σκοταδισμού να βγουν απ’ τα κιβούρια τους και ν’ αρχίσουν να ουρλιάζουν μαζί με τους δραγουμάνους τους. Εδώ έκαψαν έναν Τζορντάνο Μπρούνο επειδή τόλμησε να πει πως ίσως υπάρχει ζωή και σ’ άλλα άστρα, εδώ εκμηδένισαν την ιταλική επιστήμη επειδή υποστήριξε, δια στόματος Γαλιλαίου, ότι η γη κινείται, εδώ εξόντωσαν έναν Θεόφιλο Καΐρη για το «ένυλό» του, και θ’ άφηναν έναν «ανεκδιήγητο μαρξιστή» (βλ. «Βραδυνή» της 10.1.85) σαν τον καθηγητή Σταυριανό να μαθαίνει στα παιδιά μας πως καταγόμαστε απ’ τους πιθήκους; Ε, όχι δα! Άσε που οι θεωρίες περί πιθηκοειδών προγόνων του ανθρώπου δεν είναι μόνον αθεϊστικές, αλλά και γελοίες («Βραδυνή» της 30.11.84, «Καθημερινή» της 14.2.85), διότι ποιος σοβαρός άνθρωπος θα πίστευε πως κάποτε ήμασταν πίθηκοι και δεν προήλθαμε από μια ροχάλα του Ιεχωβά που έπεσε στη λάσπη ή πως η γυναίκα δεν βγήκε από ένα παΐδι του άνδρα;
Οι αντιδράσεις λοιπόν αναμένονταν, και δεν θ’ άξιζε να δώσουμε σημασία στα τσιρίγματα μερικών χούφταλων ούτε στις κλάψες των μυξοπαρθένων της πολιτικής, αν ο θόρυβος που ξεσηκώθηκε για το βιβλίο του Λεύτερη Σταυριανού «Ιστορία του ανθρώπινου γένους» δεν παρουσίαζε μερικά ενδιαφέροντα γνωρίσματα, που δεν πρέπει να ξεφύγουν απ’ την προσοχή μας:
1) Ο τόνος των επιθέσεων είναι ασυνήθιστα οξύς, σε μια εποχή που κανένας ειδικός δεν αμφισβητεί πια στα σοβαρά πως ο άνθρωπος κατάγεται από κάποια εξαφανισμένη μορφή πιθήκου και ακόμα και η Καθολική Εκκλησία έχει πάψει από πολύ καιρό ν’ αντιμάχεται τη Θεωρία της εξέλιξης (ο Πάπας Πίος 1Β είχε δηλώσει ότι «τα βιβλικά στοιχεία για την προέλευση της ανθρωπότητας δεν πρέπει να λαμβάνονται κατά γράμμα, αλλά από τη μυθολογική τους πλευρά και τα συμπεράσματα της θεωρίας της εξελίξεως πρέπει να θεωρηθούν ως επιστημονικώς απρόσβλητα»),
2) Οι λυσσασμένες αντιδράσεις εναντίον του βιβλίου και ειδικά των όσων λέει για τους ανθρωπίδες (η χρήση του ενικού «ανθρωπίδης», σαν να επρόκειτο για ένα ορισμένο είδος, δείχνει από μόνη της την άγνοια και την ασχετοσύνη των περισπούδαστων επικριτών του βιβλίου) συμπίπτουν με μια περίοδο, κατά την οποία παρατηρείται ιδιαίτερα στις ΗΠΑ μια εντυπωσιακή αναζωπύρωση του σκοταδισμού ακριβώς στο ζήτημα του βιολογικού παρελθόντος του ανθρώπου, με τους «κρεασιονιστές», που δεν έχουν κανένα επιστημονικό επιχείρημα, αλλά χαλάνε τον κόσμο και προβάλλονται έντονα απ’ τα ιεχωβίτικα έντυπα (αφού η εφημερίδα του κ. Ψαρουδάκη ήθελε καλά και σώνει να βρει ξένο δάκτυλο, θα ήταν πολύ λογικότερο να τον αναζητήσει στην πλευρά των φωνασκούντων εναντίον του βιβλίου…)
3) Οι μύδροι που εκτοξεύονται εναντίον του βιβλίου δεν προέρχονται μόνον από εκκλησιαστικούς κύκλους και από τη Δεξιά. Ο θόρυβος μάλιστα ξεκίνησε από μια εφημερίδα της συμπολίτευσης τα «Νέα», μ’ ένα άρθρο που έγραψε τον περασμένο Σεπτέμβρη ένας αρθρογράφος χωρίς τη φήμη του δεξιού: ο Κώστας Γεωργουσόπουλος. Το γεγονός όμως ότι ο κ. Γεωργουσόπουλος ανήκει στον κύκλο των νεογλωσσαμυντόρων και τα όσα καταμαρτυρεί στο βιβλίο απηχούν τη γενική συλλογιστική αυτού του κύκλου δεν μπορεί να μη μας βάλει σε σκέψεις… Είναι αλήθεια πως ο κ. Γεωργουσόπουλος (όπως άλλωστε και η «Χριστιανική») αποφεύγει να καταφερθεί άμεσα εναντίον της θεωρίας της εξέλιξης, αλλά το επιχείρημά του ότι ο συγγραφέας του βιβλίου «δεν έχει επαφή με την ελληνική πραγματικότητα» μάλλον φανερώνει παρά κρύβει τις βαθύτερες αντιρρήσεις του: γιατί τάχα κάποιος πρέπει καλά και σώνει να περιφέρεται καθημερινά ανάμεσα στις πλατείες Καρύτση και Κολωνακίου για να μπορεί εξηγήσει στους μαθητές της Α’ Λυκείου πώς εξελίχτηκε το ανθρώπινο γένος και να τους περιγράφει μερικά γενικά γνωρίσματα της ιστορικής πορείας της ανθρωπότητας; Είναι χαρακτηριστικό ότι στις 19 Ιανουάριου και ενώ ο θόρυβος εναντίον του βιβλίου έχει πια για δηλωμένο κύριο στόχο του την εξέλιξη του ανθρώπου από ένα πιο πρωτογονο είδος, ο κ. Γεωργουσόπουλος επανέρχεται από τις στήλες των «Νέων» και δεν κάνει την παραμικρή προσπάθεια να διαχωρίσει τη θέση του από τις σκοταδιστικές επικρίσεις των «πιθηκομάχων».
4) Οι υλακές που ακούγονται για το βιβλίο δεν περιορίζονται στον «ανθρωπίδη», αλλά συνοδεύονται από την παράξενη έξαρση ενός αναχρονιστικού εθνικισμού και μια περιπαθή δήλωση πίστης στον «ελληνοχριστιανικό πολιτισμό» και τις «ελληνορθόδοξες παραδόσεις». Ο συγγραφέας του βιβλίου, παρόλο που δηλώνει ρητά ότι σκοπός του είναι να δείξει πως κάθε ανθρώπινη κατάκτηση στάθηκε ως τώρα ευλογία και κατάρα συνάμα (εμείς τουλάχιστο δεν μπορούμε να φανταστούμε μια αρχή πιο κατάλληλη απ’ αυτή για να ξυπνήσει στους μαθητές την κριτική σκέψη), κατηγορείται επειδή δεν εξαιρεί τα μεγαλουργήματα του ελληνικού πνεύματος, επειδή επισημαίνει ότι ο Αριστοτέλης ήταν υποστηρικτής της δουλείας, επειδή βάζει τον Μέγα Αλέξανδρο στην ίδια μοίρα με τους Άγγλους ιμπεριαλιστές, επειδή απ’ όλο τον «λαμπρό» βυζαντινό πολιτισμό αναφέρει μόνο τον Βησσαρίωνα κι επειδή (άκουσον, άκουσον!) τολμάει να θυμίσει ότι στα Βαλκάνια οι γυναίκες ήταν υποχρεωμένες να πλένουν τα πόδια των ανδρών και των πεθερών τους και ότι τις φώναζαν με τα ονόματα των ανδρών τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι η «Χριστιανική», που κατά τα άλλα εμφανίζεται να κηρύσσει ένα χριστιανικό σοσιαλισμό και να μη χαρίζει κάστανα στην επίσημη Εκκλησία, παραπονιέται ότι ο συγγραφέας του βιβλίου ταυτίζει τους ιερείς του αρχαίου κόσμου με τους τοκογλύφους-χρηματιστές και συγκαταλέγει τον Κλήρο στις εκμεταλλεύτριες ομάδες!
5) Η αντίδραση της Αριστερός «και των άλλων προοδευτικών δυνάμεων» στις ενορχηστρωμένες επιθέσεις εναντίον μια» από τις πιο σημαντικότερες κατακτήσεις της προοδευτικής σκέψης, όπως είναι η συνειδητοποίηση του βιολογικού παρελθόντος μας, και εναντίον ενός πραγματικά αξιόλογου βήματος προς την ανανέωση της παιδείας μας υπήρξε ως τώρα απαράδεκτα υποτονική. Τα κόμματα σχεδόν αγνόησαν το ζήτημα. Οι λίγες επιστολές που δημοσιεύθηκαν στις εφημερίδες υπέρ του βιβλίου είχαν σχεδόν στο σύνολό τους απολογητικό χαρακτήρα. Η κυβέρνηση κράτησε για μήνες αμυντική στάση, και μόλις στις 14 Φεβρουάριου το υπουργείο παιδείας αποφάσισε να μιλήσει για «μισαλλόδοξους ρασοφόρους και θεολόγους που θέλουν για τον εαυτό τους τον ρόλο του τιμητή, αλλά στην ουσία κομματίζονται απροκάλυπτα και εξυπηρετούν άλλα συμφέροντα» – χωρίς φυσικά και πάλι να δώσει τη σωστή διάσταση του θόρυβου που ξέσπασε.
Ας προσθέσουμε ακόμα ότι, πέρα από το ύφος και το ήθος των επικρίσεων, η εκπληκτική άγνοια που δείχνουν οι «αντιανθρωπιδικοί» στο θέμα της εξέλιξης του ανθρώπου διαγράφει στον ορίζοντα μου ανατριχιαστική προοπτική, για την περίπτωση που οι άνθρωποι αυτοί φτάσουν κάποτε ν’ αποφασίζουν τι θα διδάσκεται στα σχολεία μας. Εκτός αν δεν πρόκειται μόνο για άγνοια, παρά για κάτι πολύ χειρότερο. Γιατί ίσως να υπάρχει δικαιολογία και συγγνώμη για τον άσχετο δημοσιογράφο της «Βραδυνής», όταν γράφει ότι η θεωρία της εξέλιξης έχει καταρριφθεί «επιστημονικώς» και ότι το χάσμα ανάμεσα στις 35.000 χρόνια, που εμφανίζεται ο HOMO SAPIENS, και τα 4.000.000 χρόνια, εποχή που έζησε ο αυστραλοπίθηκος, μένει ανεξερεύνητο και «λογικά ανερμήνευτο» (!) – ο άνθρωπος δεν είναι υποχρεωμένος να είναι ενήμερος για τα ευρήματα της παλαιοανθρωπολογίας των τελευταίων 30 χρόνων. Αλλά ένας που αυτοτιτλοφορείται «φυσικός και επόπτης Μέσης Εκπ/σεως», όπως ο κ. Θ.Ι. Γεωργούσης, δεν είναι δυνατό να υποστηρίζει στα σοβαρά ότι «η θεωρία της βαθμιαίας εξελίξεως έχασε το κυριότερο στήριγμά της» επειδή οι επίκτητες ιδιότητες δεν κληρονομούνται. Ούτε είναι δυνατό να μην καταλαβαίνει γιατί, όπως λέει το βιβλίο βιολογίας της Γ’ Λυκείου, το ερώτημα αν προήλθαμε από τον πίθηκο είναι λάθος – ασφαλώς και δεν προήλθαμε από τους σημερινούς πιθήκους (αυτούς εννοεί ο πολύς κόσμος όταν μιλάει για «τον πίθηκο»), παρά από είδη πιθήκων που δεν υπάρχουν πια. Με την ευκαιρία, τόσο ο κ. Γεωργούσης όσο και οι άλλοι λάβροι πιθηκομάχοι συσκοτίζουν ή αγνοούν το γεγονός ότι δαρβινισμός και θεωρία της εξέλιξης δεν είναι το ίδιο πράγμα. Ο (νεοδαρβινισμός είναι μία (η ευρύτερα αποδεκτή) εκδοχή για την εξέλιξη των ειδών, αλλά υπάρχουν κι άλλες εκδοχές, που είναι και αυτές εξελικτικές θεωρίες. Η θεωρία των Gould και Eldredge για τις «διακεκομμένες ισορροπίες» (θεωρία που προφανώς έχουν στο νου τους, αλλά δεν πολυκαταλαβαίνουν ο κ. Γεωργούσης και οι άλλοι όταν λένε πως η θεωρία της εξέλιξης έχει καταρριφθεί) είναι και αυτή μία εξελικτική θεωρία, που δέχεται κατηγορηματικά ότι ο άνθρωπος προήλθε από άλλα ζωικά είδη.
Τα συμπεράσματα απ’ όλ’ αυτά ας τα βγάλει ο καθένας για τον εαυτό του. Το άμεσο μέλλον θα δείξει αν ο σκοταδισμός, σ’ αυτή του τη νέα εξόρμηση, θα καταφέρει να επωφεληθεί από το γενικό κλίμα απάθειας κι απογοήτευσης που επικρατεί σήμερα1 αν οι νεογλωσσαμύντορες, μετά το φιάσκο της εκστρατείας τους για τη σωτηρία της γλώσσας, αποφάσισαν ν’ ανοίξουν καινούργιο μέτωπο1 κι αν η κυβέρνηση (ας μην ξεχνάμε ότι επίκεινται εκλογές) κάνει το ολέθριο λάθος να ενδώσει στους εκβιασμούς και ίσως-ίσως σε μερικές εσωτερικές πιέσεις… Άλλωστε, η υπόθεση αυτή δεν έχει φτάσει ακόμα στο κλου της: τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές δεν έχει γίνει ακόμα η συγκέντρωση που διοργανώνει η «Εθνική Ένωσις Πολυτέκνων Αθηνών» εναντίον του βιβλίου. Ας ελπίσουμε τουλάχιστο να ξέρουν τα μέλη αυτής της οργάνωσης ότι δεν οφείλουν τη γονιμότητά τους στην Οσία Ειρήνη τη Χρυσοβαλάντου
Παράρτημα: Χρονολόγιο Επιθέσεων κατά του βιβλίου του Λευτέρη Σταυριανού
- 17.9.84: Ο Κ Γεωργουσόπουλος, κατηγορεί από τις στήλες των Νέων το βιβλίο. επειδή μιλάει για την ιστορία του ανθρώπινου γένους – έτσι γενικά και αόριστα – και παραλείπει την ιστορία του ελληνισμού. «Οι Εφιάλτες βρίσκονται και εντός των Τειχών, κ. Πρωθυπουργέ!» καταλήγει το άρθρο.
- 29.11.84: Οι βουλευτές της ΝΔ Ι. Βαρβιτσιώτης. Λ. Παπαρρηγόπουλος. Κ. Σημαιοφοριδης, και Θ. Χουτας καταθέτουν στη Βουλή ερώτηση για το βιβλίο, που το κατηγορούν ότι «αποβλέπει στον πνευματικό υποσιτισμό των μαθητών, στη διάβρωση των ιστών συνοχής με το εθνικό σύνολο, στην αποξένωσή τους από τη θρησκευτική κοινότητα, στη χαλάρωση και τον αποπροσανατολισμό τη, ιστορικής και πολιτικής τους συνειδήσεως. ώστε ώριμοι πια καρποί να πέσουν στα χέρια της κομματικήν καθοδηγήσεως. η οποία αναλαμβάνει ‘μεσιανικά’ να τους οδηγήσει στους επίγειους παραδείσους»
- 30.11.84: Σφοδρή επίθεση της Βραδυνής εναντίον του βιβλίου. που χαρακτηρίζεται «γελοίο» και «αντιχριστιανικό».
- 10.1.85: Νέα βίαιη επίθεση της Βραδυνής κατά του βιβλίου και του συγγραφέα, που αναφέρεται ως «ο ανεκδιήγητος μαρξιστής Λ. Σταυριανός-,
- 12.1.85: Η «Χριστιανική» καταγγέλλει το βιβλίο ως «δόλιο κι επικίνδυνο» και γεμάτο «σφήνες σιωνιστικής προπαγάνδας»
- 13.1.85: Ο ιερέας Ιωάννης Διώτης εξαπολύει από τον άμβωνα του Αγίου Παντελεήμονα Αχαρνών σφοδρότατη επίθεση κατά του «αθεϊστικού» βιβλίου και επισημαίνει – το οικτρό κατάντημα της Ελληνορθοδόξου Παιδείας μας»
- 15.1.85: Με επιστολή του στο Βήμα, ο επόπτης Μέσης Εκπ/σεως Θεόδ. I Γεωργούσης προσπαθεί ν’ αποδείξει ότι τα όσα αναφέρονται στο επίμαχο βιβλίο για την καταγωγή του ανθρώπου είναι αστήρικτα και ξεπερασμένα.
- 19.1.85: Ο Κ. Γεωργουσόπουλος, επανέρχεται από τα Νέα και επαναλαμβάνει τις κατηγορίες του εναντίον του βιβλίου
- 2.2.85: Η Βραδυνή εξαπολύει βίαιη επίθεση εναντίον τον Λευτερη Σταυριανού.
- 3.2.85: Στην Πάτρα 5000 οπαδοί χριστιανικών σωματείων και παπάδες κάνουν διαδήλωση εναντίον του «άθεου βιβλίου».
- 8.2.85: Η διαρκής Ιερά Σύνοδος αποφασίζει να ζητήσει την απόσυρση του βιβλίου από τα σχολεία, με το αιτιολογικό ότι είναι επικίνδυνο για την παιδεία και υποτιμά τη θεϊκή καταγωγή του ανθρώπου.
- 14.2.85: Η Καθημερινή, δια γραφίδος τοι Σπ. Αλεξίου, ενώνει το μελάνι της με τις άλλες αντιδράσεις κατά του βιβλίου, για το οποίο λέει χαριτωμένα ότι είναι γεμάτο κοτσάνες.
- 18.2.85: Η -Εθνική Οργάνωσις Πολυτέκνων Αθηνών» οργανώνει στο θέατρο Γκλόρια «και στους γύρω χώρους» συγκέντρωση διαμαρτυρίας «για την εισαγωγή στα σχολεία μας αντεπιστημονικών, αντιπαιδαγωγικών, αντεθνικών και αντιχριστιανικών βιβλίων» και για «να ζητήσουμε τη διατήρηση των ελληνορθόδοξων παραδόσεων που ήσαν και είναι το ασφαλές στήριγμα του Εθνους μας». Οι συγκεντρωμένοι κάνουν πορεία με σύνθημα «Να καούν τα βιβλία».