Κείμενο διάλεξης του Elisée Reclus σε συνάντηση της Εργατικής Ένωσης Λοζάνης το 1879, διαθέσιμο από την ιστοσελίδα The Anarchist Library. Ο Elisée Reclus (1830-1904) ήταν γεωγράφος, συγγραφέας και αναρχικός επαναστάτης.
Μετάφραση Δημήτρης Πλαστήρας
ΚΥΡΙΟΙ!
Δεν έχω την τιμή να είμαι Ελβετός πολίτης και δεν έχω επαρκή γνώση του συντάγματος, για το οποίο κάποιοι ζητούν να καταργηθεί ένα άρθρο· αλλά είναι ένα ανθρώπινο ερώτημα που προπαγανδίζεται σε όλες τις πολιτισμένες χώρες. Ως άνθρωπός και διεθνιστής, έχω το δικαίωμα να ασχοληθώ με το ερώτημα αυτό, και δυστυχώς πρέπει να ασχοληθώ με αυτό ως Γάλλος, επειδή η χώρα μου είναι ακόμη μια χώρα κυνηγών κεφαλών, και η γκιλοτίνα που εφευρέθηκε εκεί, λειτουργεί ακόμη εκεί.
Ως εχθρός της θανατικής ποινής πρέπει πρώτα να προσπαθήσω να μάθω την καταγωγή της. Έχουμε δίκιο που την κάνουμε να φαίνεται πως πηγάζει από την προσωπική άμυνα; Αν ήταν έτσι, θα είναι δύσκολο να την καταπολεμήσουμε, επειδή ο καθένας από εμάς σίγουρα έχει το δικαίωμα να υπερασπιστεί τον εαυτό του και τους αγαπημένους του, είτε εναντίον του κτήνους είτε εναντίον του άγριου ανθρώπου που μας επιτίθεται. Δεν είναι όμως προφανές πως το δικαίωμα για προσωπική άμυνα δεν μπορεί να μεταφερθεί, επειδή παύει αμέσως μόλις πάψει ο κίνδυνος; Όταν παίρνουμε τις ζωές των συνανθρώπων μας στα χέρια μας, σημαίνει πως δεν υπάρχει κοινωνική απάντηση εναντίον τους, σημαίνει πως κανείς δεν μπορεί να μας βοηθήσει· με τον ίδιο τρόπο όταν ένας άνθρωπός θέτει τον εαυτό του ξεχωριστά από τους άλλους, πάνω από κάθε συμβόλαιο, και κάνει την εξουσία του βάρος στους πολίτες που έχουν μετατραπεί σε υπηκόους, οι τελευταίοι έχουν το δικαίωμα να ξεσηκωθούν και να σκοτώσουν οποιονδήποτε τους καταπιέζει. Ευτυχώς;, η ιστορία μας δίνει πολυάριθμα παραδείγματα της ύπαρξης αυτού του δικαιώματος.
Η προέλευση της θανατικής ποινής, όπως εφαρμόζεται τώρα από τα Κράτη, είναι ξεκάθαρα εκδίκηση, εκδίκηση δίχως μέτρο, τόσο τρομερή όσο το μίσος που εμπνέει, ή εκδίκηση που ρυθμίζεται από συνοπτική δικαιοσύνη, με άλλα λόγια η τιμωρία των αντιποίνων: «Οδόντας αντί οδόντος, οφθαλμός αντί οφθαλμού και κεφαλή αντί κεφαλής». Μόλις η οικογένεια πήρε μορφή, πήρε τη θέση του ατόμου στην άσκηση εκδίκησης ή βεντέτας. Απαιτεί το τίμημα του αίματος: κάθε πληγή ξεπληρώνεται με άλλη πληγή, κάθε θάνατος με άλλο θάνατο, και με το τρόπο αυτά τα μίση και οι πόλεμοι διαιωνίζονται. Αυτή ήταν η κατάσταση σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης τον Μεσαίωνα, ήταν κατά το τελευταίο αιώνα εκείνη της Αλβανίας, του Καυκάσου και πολλών άλλων χωρών.
Ωστόσο, μια μικρή τάξη έχει εισαχθεί στους αιώνιους πολέμους, χάρη στην εξιλέωση. Άτομα ή οικογένειες μπορούσαν συνήθως να λυτρώσουν τους εαυτούς τους, και αυτό το είδος συναλλαγής ήταν ορισμένος από έθιμα. Τόσα βόδια, πρόβατα ή κατσίκες, τόσα νομίσματα ή στρέμματα γης ήταν ορισμένα για την εξιλέωση του αίματος. Ο καταδικασμένος άνθρωπος μπορούσε να εξιλεώσει τον εαυτό του με το να τον υιοθετήσει μια άλλη οικογένεια, μερικές φορές ακόμη και από εκείνη που έβλαψε· μπορούσε επίσης να απελευθερωθεί με μια εξαιρετική πράξη· τέλος, μπορούσε να ταπεινωθεί τόσο για οποιονδήποτε να δεχτεί να τον τιμωρήσει. Αρκούσε να κρυφτεί πίσω από μια γυναίκα και ήταν ελεύθερος, πολύ χυδαίος για να σκοτωθεί, αλλά πιο δυστυχισμένος από το να καλυφθεί με πληγές. Ζούσε, αλλά η ζωή του ήταν χειρότερη από θάνατο.
*
Ο νόμος της εκδίκησης από οικογένεια σε οικογένεια εμφανώς δεν μπορούσε να διατηρηθεί σε μεγάλα συγκεντρωτικά κράτη, μοναρχίες, αριστοκρατίες ή δημοκρατίες. Εκεί υπάρχει κοινωνία, αντιπροσωπευόμενη από την κυβέρνηση, το βασιλιά, τα συμβούλια ή τους δικαστές της, που είναι υπεύθυνοι για εκδίκηση και καταδίκη [δικαίωση], όπως λέμε στη γλώσσα της νομικής. Η ιστορία όμως μας δείχνει πως μονοπωλώντας το δικαίωμα στην τιμωρία στο όνομα όλων, το Κράτος, η κάστα ή ο βασιλιάς, ενδιαφέρονταν πάνω από όλα με το να εκδικηθεί τις δικές του πληγές, και γνωρίζουμε με τι μανία κυνήγησε τους εχθρούς του και ποιες βελτιστοποιήσεις της σκληρότητας χρησιμοποίησε για να τους κάνει να υποφέρουν. Δεν υπάρχει βασανιστήριο που να μπορεί να επινοήσει η φαντασία και που να μην έχει επιβληθεί σε εκατομμύρια ανθρώπων: εδώ καίγονταν σιγά σιγά, αλλού γδέρνονταν ή ακρωτηριάζονταν κατ’ εξακολούθηση τα άκρα τους, στη Νυρεμβέργη κλείδωναν τον καταδικασμένο άνθρωπο στο σώμα της Σιδηράς Παρθένου που είχε κοκκινήσει από φωτιά· στη Γαλλία, του έσπαζαν τα τέσσερα άκρα ή τον έσερναν με τέσσερα άλογα· στην Ανατολή, ανασκολοπίζουν τους άτυχους· στο Μαρόκο, εντοιχίζονται αφήνοντας μόνο το κεφάλι έξω από το τοίχο. Γιατί όλη αυτή η εκδίκηση; Είναι για να τιμωρήσει πραγματικά εγκλήματα; Όχι, το μίσος των βασιλιάδων και των άρχουσων τάξεων στρέφονταν πάντοτε εναντίον των ανθρώπων που επιδίωκαν την ελευθερία της σκέψης και της πράξης. Η θανατική ποινή ήταν πάντα στην υπηρεσία της τυραννίας. Τι έκανε ο Καλβίνος, ο ιδιοκτήτης της εξουσίας; Έκαψε τον Μιχαήλ Σερβέτ, έναν από εκείνους τους άνδρες σπάνιας επιστημονικής ικανότητας, από εκείνους που μετά βίας υπάρχουν δέκα ή δώδεκα στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ξεσήκωσε τους φίλους του τους άρχοντες εναντίον των χωρικών: «Σκοτώστε τους, σκοτώστε τους όλους, η κόλαση θα τους πάρει πίσω νωρίτερα». Και τι έκανε η θριαμβεύτρια Καθολική Εκκλησία; Οργάνωσε κάψιμο βιβλίων. Άναψε τις πυρές, κρατώντας τον ευγενικό κόσμο της Ισπανίας μέσα στο τρόμο για τρεις αιώνες. Και πρόσφατα όταν μια ελεύθερη πόλη, ένοχη που διατήρησε την αυτονομία της, ανακτήθηκε από τους καταπιεστές της, δεν τους είδαμε να σκοτώνουν με τις χιλιάδες, άνδρες, γυναίκες, παιδιά και χρησιμοποιώντας το πολυβόλο για να αυξήσει τους σωρούς των πτωμάτων πιο γρήγορα; Και εκείνοι που συμμετείχαν στη σφαγή, περήφανοι για το έργο τους, δεν ήρθαν για να περηφανευτούν κυνικά; Μπορούσαμε να τους ακούσουμε εδώ. (Ο ομιλητής αναφέρεται στην καταστολή της Κομμούνας του Παρισιού).
Αν το Κράτος όμως είναι τρομερό όταν αφορά την εκδίκηση σε μια επίθεση στην εξουσία του, εμφανίζει λιγότερο πάθος στην καταδίκη [δικαίωση] των ιδιωτικών εγκλημάτων, που λίγο λίγο το έκαναν να ντρέπεται να εφαρμόζει την θανατική ποινή. Πέρασαν οι μέρες που ο δήμιος, ντυμένος στα κόκκινα, φαίνονταν πίσω από το βασιλιά: δεν είναι πλέον το δεύτερο πρόσωπο του Κράτους· δεν είναι πλέον το «ζωντανό θαύμα» όπως τον ονόμασε ο Joseph de Maistre· έχει γίνει η ντροπή της κοινωνίας και δεν επιτρέπει να γίνει γνωστός με το όνομά του. Άνδρες τινάζουν το δεξί τους χέρι για να μην υποχρεωθούν να υπηρετήσουν ως δήμιοι. Σε πολλές χώρες που υπάρχει ακόμη η θανατική ποινή, οι άνθρωποι απαγχονίζονται, αποκεφαλίζονται και στραγγαλίζονται μέσα στις φυλακές μόνο. Τέλος σε πολλές χώρες, η θανατική ποινή έχει καταργηθεί· για περισσότερα από εκατό χρόνια το αίμα των αποκεφαλισμένων δεν μολύνει το χώμα της Τοσκάνης, και η Ελβετία είναι ένα από τα έθνη που είχαν τη τιμή να κάψουν το ικρίωμα. Και τώρα θα ντροπιαστεί με το να το επαναφέρει! Η Ελβετία έχει πραγματικά λίγο ενδιαφέρον για τη δόξα της. Πριν υιοθετήσει την επαναφορά της θανατικής ποινής, τότε τουλάχιστον ας αποδειχτεί πως οι χώρες που έχουν τα λιγότερα εγκλήματα είναι εκείνες που η ποινή είναι η πιο τρομερή!
Ωστόσο ισχύει ακριβώς το αντίθετο: επειδή το αίμα απαιτεί αίμα, είναι γύρω από τα ικριώματα και στις φυλακές που γεννιούνται οι δολοφόνοι και οι κλέφτες. Τα δικαστήρια μας είναι σχολές εγκλήματος. Τι πιο αχρεία όντα από όλους εκείνους που η δημόσια καταδίκη χρησιμοποιεί για την καταστολή: πληροφοριοδότες και δεσμοφύλακες, δήμιοι και αστυνομικοί!
*
Έτσι η θανατική ποινή είναι αχρείαστη. Είναι όμως δίκαιη;
Όχι, δεν είναι δίκαιη. Όταν ένα άτομο εκδικείται μεμονωμένα, μπορεί να θεωρήσει τον αντίπαλο του υπεύθυνο, αλλά η κοινωνία, αντιληπτή ως σύνολο, πρέπει να κατανοήσει το δεσμό αλληλεγγύης που την συνδέει με όλα της τα μέλη, ενάρετα ή εγκληματικά, και να αναγνωρίσει πως σε κάθε έγκλημα έχει το μερίδιο της. Φρόντισε η κοινωνία την παιδική ηλικία του εγκληματία; Του πρόσφερε ολοκληρωμένη εκπαίδευση; Του πρόσφερε πάντοτε καλά παραδείγματα; Εξασφάλισε πως είχε κάθε ευκαιρία να μείνει τίμιος, ή να γίνει ξανά μετά την πρώτη πτώση; Και αν η κοινωνία δεν τα έκανε αυτά, δεν μπορεί ο εγκληματίας να την κατηγορήσει για αδικία;
Ο οικονομολόγος Stuart Mill, αυτός ο τίμιος ακαδημαϊκός που είναι καλό να ορίσουμε ως παράδειγμα σε όλους τους συναδέλφους του, συγκρίνει όλα τα μέλη της κοινωνίας με τους δρομείς στους οποίους ο Καίσαρας θέτει τον ίδιο στόχο. Ένας από τους συμμετέχοντες είναι νέος, ευλύγιστος, ξεκούραστος, άλλος είναι ήδη γέρος, κάποιοι είναι άρρωστοι, κουτσοί, δίχως πόδια. Θα ήταν σωστό να καταδικάσουμε τους τελευταίους: κάποιους σε μιζέρια, άλλους στη σκλαβιά ή θάνατο, ενώ ο πρώτος να στεφθεί θριαμβευτής; Και κάνουμε τίποτα άλλο στη κοινωνία; Κάποιοι έχουν ευκαιρίες ευτυχίας, εκπαίδευσης και δύναμης: έχουν ανακηρυχθεί ενάρετοι· οι άλλοι καταδικάστηκαν από το περιβάλλον να κυλιούνται στη μιζέρια ή στην αμαρτία: είναι πάνω σε αυτούς που πρέπει να πέσει η κοινωνική καταδίκη;
Υπάρχει ακόμη μια αιτία που απαγορεύει από την αστική κοινωνία να επιβάλει την θανατική ποινή. Είναι πως αυτή η ίδια η αστική κοινωνία που σκοτώνει και σκοτώνει κατά εκατομμύρια. Αν υπάρχει κάτι που αποδεικνύει η μελέτη της υγιεινής, είναι πως η μέση ζωή μπορεί να διπλασιαστεί. Η μιζέρια μειώνει τη ζωή των φτωχών. Ένα επάγγελμα σκοτώνει στο διάστημα μερικών ετών, ένα άλλο σε μερικών μηνών. Αν όλοι είχαν τις χαρές της ζωής, θα ζούσαν σαν λόρδοι στην Αγγλία, θα περνούσαν πάνω από τα εξήντα· αλλά πρακτικά καταδικασμένοι είτε σε αναγκαστική εργασία ή – κάτι που είναι χειρότερο – σε έλλειψη εργασίας, πεθαίνουν πριν την ώρα τους, και στη διάρκεια της σύντομης ζωής τους, η ασθένεια τους βασανίζει. Ο υπολογισμός είναι εύκολος να γίνει. Είναι κάπου 8 με 10 εκατομμύρια άνθρωποι που εξοντώνει η κοινωνία κάθε χρόνο μόνο στην Ευρώπη, χωρίς να τους σκοτώνει με πυροβολισμούς, αλλά αναγκάζοντας τους να πεθάνουν με το να αφαιρεί το πιάτο τους από το δείπνο της ζωής. Δέκα χρόνια πριν, ένας Άγγλος εργάτης, ο Duggan, αυτοκτόνησε με όλη του την οικογένεια. Μια διαβόητη εφημερίδα, πάντα απασχολημένη με το να εξυμνεί τα χαρίσματα βασιλιάδων και ισχυρών, είχε το θράσος να συγχαρεί τον εαυτό της για την αυτοκτονία του εργάτη. «Στα τσακίδια», έλεγαν, «εργάτες για τους οποίους δεν υπάρχει θέση, με το να αυτοκτονήσουν, μας απαλλάσσουν από το δυσάρεστο έργο να τους σκοτώσουμε με τα χέρια μας». Αυτή είναι η κυνική ομολογία αυτού που πιστεύουν όλοι οι λάτρες του Θεού Κεφαλαίου!
Ποια είναι λοιπόν η λύση για όλους αυτούς τους μαζικούς φόνους, μαζί με τους φόνους που πραγματοποιούνται στην απομόνωση; Ξέρετε εκ των προτέρων τι προτείνει ένας σοσιαλιστής. Είναι μια πλήρης κοινωνική αλλαγή, είναι κολεκτιβισμός, η οικειοποίηση της γης και των οργάνων από αυτούς που δουλεύουν. Είναι με το τρόπο αυτό που το χάσμα του μίσους μπορεί να καλυφθεί μεταξύ των ανθρώπων, που η μιζέρια και το κυνήγι της τύχης, αυτού του μεγάλου συμβούλου των εγκλημάτων, θα πάψουν να ξεσηκώνουν τους πολίτες τον ένα εναντίον του άλλου, και που η κοινωνική τιμωρία μπορεί επιτέλους να σταματήσει. Μπροστά στο δικαίωμα της δύναμης, που επικρατεί στην άγρια φύση, είναι καιρός να κάνουμε την δικαιοσύνη να πετύχει, που είναι το ιδανικό κάθε ανθρώπου, άξιου του ονόματος.
*
Στη μεταμορφωμένη κοινωνία όμως μπορεί να υπάρχουν ακόμη εγκλήματα. Φυσιολογικά ο τύπος του εγκληματία μπορεί να εμφανιστεί ξανά. Τι θα κάνουμε τότε; Θα σκοτώσουμε τον εγκληματία; Φυσικά όχι. Σε εκείνον που το έγκλημα έρχεται από τρέλα, θα τον φροντίσουμε, όπως φροντίζουμε τους τρελούς ή άλλους αρρώστους, με επιφυλακή απέναντι στη βία τους. Όσο για τους ανθρώπους που έγιναν εγκληματίες μέσα από θερμό ταπεραμέντο ή ζήλο του αίματος, θα είναι τώρα δυνατό να του προσφέρουμε αποκατάσταση μέσα από ηρωισμό.
Το έχουμε δει εκατοντάδες φορές: σκλάβοι στις γαλέρες να ρίχνονται στις φλόγες ή στα νερά για να σώσουν τους άτυχους και έτσι αισθάνονται αναγεννημένοι στο σεβασμό των άλλων ανθρώπων. Οι κατάδικοι που απελευθέρωσε η κομμούνα της Καρχηδόνας και που η Γαλλία ξανάκανε σκλάβους, ήταν υπέροχοι στον ηρωισμό τους στη σύντομη ελευθερία τους των μερικών μηνών. Υπακούστε είπε ο χριστιανισμός, και οι άνθρωποι ταπεινώθηκαν. Γίνετε πλούσιοι λένε οι αστοί στους γιούς τους, και επιδιώκουν να πλουτίσουν με κάθε τρόπο, είτε παραβιάζοντας το νόμο ή, με περισσότερη δεξιότητα, με το να παρακάμψουν το νόμο. Γίνετε ήρωες, λένε οι επαναστάτες σοσιαλιστές, και ακόμη και οι ληστές θα μπορέσουν να αναμορφωθούν μέσα από τον ηρωισμό.
πηγη:https://geniusloci2017.wordpress.com