Δεν είναι πολλοί οι συγγραφείς που είναι ικανοί να παράγουν έργα πάντα επίκαιρα, ακόμη και καινοτόμα σε μια συγκεκριμένη ιστορική στιγμή. Ενας από αυτούς είναι και ο Τζιοβάνι Βοκάκιος, δημιουργός του φλωρεντινού πρώιμου ανθρωπισμού.
Στο πιο σημαντικό έργο του, το «Δεκαήμερο», η πολύπλευρη κουλτούρα του κατακλύζει κάθε σελίδα του βιβλίου. Μιλώντας γλωσσολογικά, βρισκόμαστε μπροστά σε μια μεταβατική φάση της διαλέκτου της Τοσκάνης, ανάμεσα στο σφικτό φλωρεντινό ιδίωμα της αρχής του 14ου αιώνα και το τοπικό ιδίωμα που θα κυριαρχήσει στον 15ο αιώνα και θα εξελιχθεί στη σύγχρονη ιταλική γλώσσα.
Στις νουβέλες του, παρουσιάζονται καθαρά μοντέλα της ιταλικής και γαλλικής παράδοσης, αλλά και της ανατολικής, και κλασικά θέματα των αυλικών και αλεξανδρινών μυθιστορημάτων. Ολα τα παραπάνω εμπλουτισμένα από το πνεύμα του Βοκκάκιου που τοποθετεί το κέντρο του γενικού ενδιαφέροντος του έργου στον έρωτα, όχι ως συναίσθημα και προνόμιο των ευγενών, αλλά που αντανακλά σε όλο το πλούσιο ανθρώπινο φάσμα που παρουσιάζεται στο βιβλίο, ανεξάρτητα από την κοινωνική του προέλευση.
Η άλλη δύναμη που εισβάλλει είναι η ευφυΐα, η λογική που εκλαμβάνεται ως η ανθρώπινη ικανότητα να επιλύσει κάθε πρόβλημα και να κυριαρχήσει σε κάθε συναίσθημα. Στην «κορνίζα», στο πλαίσιο μέσα στο οποίο τοποθετεί και διηγείται τη φυγή επτά νέων γυναικών και τριών νέων ανδρών από τη Φλωρεντία που πλήττεται από την πανούκλα, οι ευχάριστες αφηγήσεις είναι εκείνες που θα σώσουν τους νέους, και η τέχνη του λόγου τούς επιτρέπει να ανακτήσουν τη χαμένη κοινωνική συνοχή εξαιτίας του θανάτου που είχε κυριεύσει την πόλη.
Ο Βοκκάκιος κρατά ενωμένο αυτό το σύμπαν, εκ πρώτης όψεως χαοτικό, επιβεβαιώνοντας την εξουσία του συγγραφέα. Για τον λόγο αυτόν, μπορούμε να τον θεωρήσουμε τον πρώτο σύγχρονο συγγραφέα, ικανό να εισχωρήσει στις ιστορίες, να μη μεταμορφωθεί σε πρωταγωνιστή, όπως είχε συμβεί με τον Δάντη, αλλά επιβάλλοντας στα πρόσωπα που βρίσκονται στο εσωτερικό του βιβλίου τη δική του προσωπικότητα, μεταμορφώνοντάς τα σε υπηρέτες της δικής του ιδέας για τη λογοτεχνία και τη ζωή.
Ο Βοκκάκιος παρουσιάζει και υπερασπίζεται άμεσα το έργο του, μόνο στον Πρόλογο, στην Εισαγωγή στην Πρώτη και την Τέταρτη ημέρα και, τέλος, στον Επίλογο. Από αυτά τα μετα-αφηγηματικά μέρη αντιλαμβανόμαστε την επίγνωση του νεωτερισμού του «Δεκαήμερου». Κυρίως γιατί κανείς μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχε αντιμετωπίσει ένα είδος όπως το σύντομο διήγημα με τέτοια λογοτεχνικότητα, ανυψώνοντας ένα είδος αφήγησης, κυρίως προφορικής ή πάντως «κατώτερης», στο Πάνθεον της λογοτεχνίας. Κατά δεύτερο λόγο, γιατί η ηθική του έργου απελευθερώνεται από κάθε αλληγορικό ή μυστικιστικό στοιχείο και βασίζεται στο ανθρώπινο γίγνεσθαι, στην καθημερινότητα, στη γλυκύτητα της αυλικής ζωής, που ο Βοκκάκιος γνώρισε τα χρόνια στη Νάπολη, και στην εμπορική εμπειρία, γεμάτη πονηριές, φάρσες, πολιτισμικές διασταυρώσεις και ταξίδια γεμάτα κινδύνους.
Ενας άλλος νεωτερισμός είναι το κοινό στο οποίο απευθύνεται: ένα γυναικείο κοινό. Ενας νεωτερισμός που δεν πρέπει να μας προβληματίσει, γιατί ο συγγραφέας επιλέγει τις αναγνώστριές του για να απαλύνει τους εξαναγκασμούς εναντίον τους, που τις υποχρέωναν να αναζητήσουν την ελευθερία μέσα από τη φαντασία, μέσα στον κλειστό κόσμο τους, που ήταν ταυτόχρονα και τόπος λογοτεχνικής δραστηριότητας και αναφοράς στην ποίηση και στο τραγούδι. Η σχέση ανάμεσα στη γυναίκα και τον ποιητή δεν είναι πια εκείνη με τα χαρακτηριστικά του τρυφερού νέου ύφους (dolce stil novo) που προετοίμαζε μια σχέση βασισμένη στην εξύμνηση, από τη μεριά του συγγραφέα, μιας γυναίκας άγγελο.
Για τον Βοκκάκιο η σχέση αναπτύσσεται στο ίδιο επίπεδο, οριζόντια. Ο συγγραφέας συνδιαλέγεται με τις γυναίκες γιατί μπορούν να τον καταλάβουν καλύτερα από τους άντρες, μπορούν να πετάξουν μαζί του με τα φτερά της φαντασίας. Πρόκειται για αληθινές γυναίκες, ευαίσθητες στις ερωτικές προκλήσεις και ικανές να χρησιμοποιήσουν την εξυπνάδα τους για να αμυνθούν από τις αυθαιρεσίες και βιαιότητες συζύγων και πατέρων. Είναι αναγνώστριες και πρωταγωνίστριες. Μια οπτασία της χειραφετημένης γυναίκας του 14ου αιώνα και, γιατί όχι, ακόμη και σήμερα.
Εισχωρώντας στο εσωτερικό του έργου, ανακαλύπτουμε τη θέληση του συγγραφέα να παρουσιάσει, διακωμωδώντας, τις πιο περίεργες πλευρές της κοινωνίας στην οποία ζει. Και το κάνει αναποδογυρίζοντας τις διάφορες απόψεις και μεταμορφώνοντας ριζικά τα πιο διαδεδομένα λογοτεχνικά είδη στον Μεσαίωνα.
Μια κριτική ανάγνωση του «Δεκαήμερου» προσφέρεται και από την εκδοτική δομή που επιλέγει ο συγγραφέας. Από το αυτόγραφο χειρόγραφο Hamilton 90 (πιθανή ημερομηνία 1370, σε μεμβράνη) που φυλάσσεται στο Βερολίνο (Staatsbibliothek), είμαστε σίγουροι ότι το έργο του Βοκκάκιου προχώρησε στον χρόνο, από τα μέσα του 1300 μέχρι τον θάνατό του, το 1375, και η μορφή του βιβλίου είναι μια πρόσκληση για τους πιο πεπειραμένους αναγνώστες να διαβάσουν το έργο σε περισσότερα επίπεδα, όχι μόνον εκείνο της διασκέδασης, αλλά με τρόπο πιο βαθύ.
Σκάβοντας βαθιά είναι δυνατό να γνωρίσουμε τις βεβαιότητες που κινούν τις δραστηριότητες του Βοκκάκιου και τις πολλαπλές πλευρές της κοινωνίας στην οποία δρούσε ο συγγραφέας, κατά τη διάρκεια σημαντικών χρόνων όχι μόνο για την Ιταλία αλλά για ολόκληρο τον δυτικό κόσμο.
*Ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ
πηγη: https://www.efsyn.gr