Loading...

Κατηγορίες

Κυριακή 05 Σεπ 2021
Άννα Ποταμιάνου, μια μαρτυρία
Κλίκ για μεγέθυνση

 

 

Υπάρχουν προσωπικότητες που έξω από τα φώτα της ευρύτερης -και συνήθως εφήμερης- δημοσιότητας θέτουν ουσιώδη θεμέλια, τα οποία επηρεάζουν τη ζωή μας πολύ ουσιαστικότερα απ' ό,τι δείχνει η συνεχής εναλλαγή βραχύβιων, θνησιγενών συχνά, θορύβων, μορφών και εικόνων που συχνά αντιλαμβανόμαστε ως «πραγματική ζωή».

Για την ψυχαναλύτρια  Άννα Ποταμιάνου, και γενικότερα για το θεωρητικό, οργανωτικό και άλλο έργο της στην ψυχανάλυση, τη βιβλιογραφική και την εν γένει ελληνική και διεθνή παρουσία της, άλλοι ας πουν αυτά που πρέπει. Η δική μου μαρτυρία αφορά τη συμβολή της στην ειδική παιδαγωγική. Ακριβέστερα: στην επαναφορά της ειδικής παιδαγωγικής στην Ελλάδα μετά τον πόλεμο.

Η  Άννα Ποταμιάνου ίδρυσε, το 1956, οργάνωσε και διηύθυνε το Βασιλικόν Εθνικόν  Ίδρυμα, τότε, σήμερα Ελληνικό Κέντρο της Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών. Μέσω αυτού πήρε την πρωτοβουλία να ιδρύσει ένα Κέντρο Θεραπευτικής Παιδαγωγικής, δηλαδή σχολείο για παιδιά με νοητική υστέρηση. Πράγματι, το 1962, έθεσε σε λειτουργία το πρώτο μεταπολεμικά τέτοιο σχολείο στην Ελλάδα, το Στουπάθειο, που συνεχίζει μέχρι σήμερα τη λειτουργία του.

Αυτά σε μια εποχή όπου η ψυχιατρική αντιμετωπιζόταν με εχθρική αδιαφορία και τόσο οι ψυχικώς νοσούντες όσο -και ακόμη περισσότερο- τα άτομα με νοητική υστέρηση (κατ' εξοχήν εκείνα με το σύνδρομο down) αποκρύπτονταν ως σκοτεινά μυστικά οικογενειακής ντροπής μέσα στη χλεύη και τη βαρβαρότητα.

Η οικογενειακή και κοινωνική της κατάσταση όμως το επέτρεπε: σύζυγος του υπασπιστή του τότε βασιλέα Παύλου Χαράλαμπου Ποταμιάνου (αρχηγού του Γενικού Επιτελείου της Βασιλικής -τότε- Αεροπορίας τη βαριά διετία 1948-1950 και στη συνέχεια στενότατου πολιτικού συνεργάτη του θρόνου), η  Άννα Ποταμιάνου ανήκε στο βαθύ establishment της δεκαετίας του 1950 και 1960, με το πάθος όμως του αντικειμένου της -που ήταν η ψυχανάλυση και η ψυχική υγεία- να προέχει.

Η επιλογή του προσωπικού που θα στελέχωνε το σχολείο για παιδιά με νοητική υστέρηση -το Στουπάθειο- ήταν δύσκολη υπόθεση. Εξειδίκευση ειδικής παιδαγωγικής δεν υπήρχε τότε. Υπήρχε μόνο το προσωπικό που με επιτυχία οργάνωσε και διοίκησε το πρώτο σχολείο ειδικής αγωγής στην Ελλάδα, το Πρότυπο Ειδικό Σχολείο της Καισαριανής, το 1937, με απόφαση του Ιωάννη Μεταξά.

Η  Άννα Ποταμιάνου ζήτησε από τη διευθύντριά του Ρόζα Ιμβριώτη, γνωστή και προβεβλημένη κομμουνίστρια, να αναλάβει τη διεύθυνση του Στουπαθείου, πράγμα που η Ιμβριώτη, σε προχωρημένη πια ηλικία, δεν δέχθηκε. Η Ιμβριώτη της πρότεινε τον Κώστα Καλαντζή, διδάκτορα Ειδικής Αγωγής από το Πανεπιστήμιο της Βιέννης, επίσης κομμουνιστή, διδάσκαλο και αυτόν στο σχολείο της Καισαριανής.

Αυτός αποδέχθηκε με τον όρο η επιλογή του προσωπικού του σχολείου να γίνει χωρίς δεσμεύσεις όσον αφορά τα πολιτικά φρονήματα, δηλαδή χωρίς την ανάγκη να προσκομίζουν πιστοποιητικό νομιμοφροσύνης. Η Ποταμιάνου το δέχθηκε χωρίς συζήτηση.  Έτσι βρέθηκε στο Στουπάθειο και η Λουκία Πιστικίδου - Δρόσου, η μητέρα μου, επίσης συνεργάτιδα της Ιμβριώτη στο σχολείο της Καισαριανής, και επίσης αριστερή, η οποία μάλιστα ανέλαβε και την διεύθυνσή του το 1963.

Αργότερα εργάστηκε εκεί και ο Ζαχαρίας Δρόσος, ο πατέρας μου, μέχρι τις 21 Απριλίου 1967, οπότε εξορίστηκε για τρία χρόνια στα Γιούρα και στο Παρθένι Λέρου ως κομμουνιστής. Στο Στουπάθειο εργάστηκε και η Πόπη Κουρναράκη, επίσης αριστερή, που επίσης συνελήφθη και εξορίστηκε στις 21 Απριλίου 1967.

Η Ποταμιάνου στήριξε το προσωπικό αυτό αταλάντευτα. Η πορεία του σχολείου κρίθηκε επιτυχής από άτομα που μπορούν να γνωρίζουν -τόσο που μέχρι και η τότε βασίλισσα  Άννα - Μαρία, προφανώς μετά από ενέργειες της Ποταμιάνου, το επισκέφθηκε, νομίζω το 1966, για να το τιμήσει.

Το ότι, το 1962, το διαθέσιμο ικανό να αναλάβει καθήκοντα ειδικής αγωγής προσωπικό ανήκε στην Αριστερά είναι ίσως συγκυριακό γεγονός: η ανυπαρξία οργανωμένης ειδικής αγωγής σε συνδυασμό με την ύπαρξη της ανάγκης να προσφέρεται σε πρόσωπα που είχαν ανάγκη ειδικής αγωγής οδήγησε αρκετούς ικανούς παιδαγωγούς, απολυμένους από το παρακράτος, στο να εξειδικεύονται στο αντικείμενο αυτό και να το προσφέρουν ιδιωτικά, άρα να είναι σε θέση να το εντάξουν, αν τους καλούσαν, και σε δημόσιες δομές.

 

Το ότι αυτό έγινε οφείλεται στην Άννα Ποταμιάνου, μέλος, όπως σημείωσα, του έμπιστου κύκλου της βασιλικής αυλής, της οποίας όμως η προσωπική και επιστημονική ποιότητα και το πάθος για την ψυχική υγεία δεν γνώριζε εμπόδια.

Η Ποταμιάνου παραιτήθηκε από Βασιλικόν Εθνικόν  Ίδρυμα το 1968 παρά, καθώς μαθεύτηκε, πιέσεις προσωπικά του Παπαδόπουλου. Τη διαδέχθηκε μία καθηγήτρια της Ιατρικής, φερόμενη ως ψυχίατρος του δικτάτορα, της οποίας το όνομα γνωρίζω, αλλά προτιμώ να εξαποστείλω στη λήθη.

***

Μετά το 1974 η Ποταμιάνου επανήλθε για λίγο (1974-1978) στο Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής, στήριξε αποφασιστικά το Στουπάθειο και το (επανελθόν) προσωπικό του. Μετά δεν γνωρίζω να ασχολήθηκε με την οργάνωση της ειδικής αγωγής.

Πριν από λίγα χρόνια όμως, αρκετά πάντως μετά τον θάνατο της μητέρας μου το 2009, με κάλεσε στο γραφείο της για να ζητήσει μήπως τυχόν έχω μερικά στοιχεία για την ειδική αγωγή που είχε προσφέρει το Στουπάθειο τη δεκαετία του 1960 και, αν ναι, να τα θέσω στη διάθεση της ιστορικού Δέσπως Κριτσωτάκη που είχε αναλάβει σχετική αρχειακή έρευνα.

Αυτό επειδή ο βαρβάτος πρασινοφρουρός που είχε αναλάβει τη διοίκηση του Κέντρου μετά το 1981 -του οποίου το όνομα επίσης δεν αξίζει τίποτε παραπάνω από λήθη- είχε πολτοποιήσει τα αρχεία του Κέντρου, των οποίων ένα σημαντικότατο μέρος αποτελείτο από τις εβδομαδιαίες λεπτομερείς και συστηματικές εκθέσεις παιδαγωγικής προόδου καθενός από τα παιδιά που φοιτούσαν εκεί καθώς και τις σχετικές επισημειώσεις ψυχιάτρων. Εκθέσεις ετών, εμπειρικό, αλλά συστηματικότατο υλικό με ανυπολόγιστη αξία για την ειδική παιδαγωγική και την ψυχιατρική.

Πράγματι είχαμε μερικές λίγες εκθέσεις και άλλο σκόρπιο υλικό που είχαν κρατήσει οι γονείς μου σε ανάμνηση της εκεί θητείας τους. Το προφανές μέλημα της Ποταμιάνου δεν ήταν η υστεροφημία της -ήταν να περισώσει ό,τι μπορέσει από το ιστορικό βάθος της ειδικής αγωγής στην Ελλάδα και συνδρομή της ψυχιατρικής σε αυτήν.

***

Το μέταλλο της Ποταμιάνου δεν το λύγισε, δεν το άγγιξε καν, ούτε των οικετών η πλημμύρα και ο θόρυβος που ασφαλώς περιστοίχιζαν την όμορφη, καλλιεργημένη, ιδιαιτέρως εύπορη, κινούμενη στα μύχια των κύκλων της εξουσίας κυρία ούτε το δηλητηριασμένο πολιτικό κλίμα των εποχών που θεμελίωνε την ακμή του έργου της. Υπηρέτησε και τίμησε την ψυχανάλυση και, γενικότερα, την ψυχική υγεία, με τους όρους της ψυχανάλυσης και της ψυχικής υγείας και μόνον.

Η  Άννα Ποταμιάνου δεν ανήκε στους ανθρώπους που μελετούσαν για να καταλάβουν τον κόσμο, αλλά σε εκείνους που τον άλλαζαν και που, στα αντικείμενά της, τον άλλαξε. Από τις 28 Αυγούστου 2021 πέρασε στη ζωή της μνήμης.

πηγη: https://www.avgi.gr

 
© Copyright 2011 - 2024 Στύξ - Ανεξάρτητη Πολιτισμική και Πολιτική Εφημερίδα της Βόρειας Πελοποννήσου