Στην ανάγκη μας να αμυνθούμε και να καταπολεμήσουμε τον κορονοϊό, ξεχνάμε ότι ο ιός είναι ένας παράγοντας στην ακατάπαυστη αλλαγή που συντελείται γύρω μας, κάτι που είναι εξ ορισμού εκτός ελέγχου. Η αλλαγή, εξάλλου, είναι συνώνυμο της ζωής.
Η περιβόητη ασφάλεια
Λίγο ή πολύ, όλοι μας θεωρούμε ότι όσο περισσότερο ελέγχουμε τα πράγματα, τόσο πιο ασφαλείς είμαστε. Με αυτή τη βαθιά ριζωμένη πεποίθηση, κάνουμε ό,τι περνάει απ’ το χέρι μας για να πετύχουμε τον μεγαλύτερο βαθμό ασφάλειας. Ασφάλεια και έλεγχος είναι έννοιες τόσο στενά συνδεδεμένες, που δεν ξέρεις πού ξεκινάει η μία και που τελειώνει η άλλη. Τη στιγμή που αισθάνομαι ότι ελέγχω κάτι, ότι το εξουσιάζω, ότι το κατέχω, την ίδια στιγμή αισθάνομαι μια βαθιά ικανοποίηση, μια ασφάλεια.
Η ζωή όμως δεν δίνει καμία σημασία στα πιστεύω μας, στις ανάγκες μας ή στις επιθυμίες μας. Κι έρχεται κάθε τόσο να ανατρέψει ή και να καταστρέψει το «ασφαλές» οικοδόμημα που με τόση φροντίδα έχουμε κτίσει. Να πετάξει, με τη μεγαλύτερη αδιαφορία, όλα όσα εμείς θεωρούμε ιερά, στο καλάθι των αχρήστων. Να μας υπενθυμίσει ότι τίποτα δεν είναι ασφαλές, ότι τίποτα δεν ελέγχουμε.
Παρά τις συνεχείς παραινέσεις της ζωής ότι η ασφάλεια που αναζητούμε είναι σε μεγάλο βαθμό ψευδαίσθηση, στην πρώτη απειλή είμαστε έτοιμοι να θυσιάσουμε θεμελιώδεις αξίες στο όνομά της. Γι’ αυτό και κάθε φορά επιλέγουμε να αρνηθούμε αυτή την αλήθεια και να αναζητήσουμε το λάθος: τι πήγε στραβά, τι δεν υπολογίσαμε σωστά, ποιος παράγοντας ανέτρεψε τα τόσο καλά μελετημένα δεδομένα. Να βρούμε τι φταίει.
Μετέωροι
Φτάσαμε έτσι στο 2020. Ζούμε στη λεγόμενη ψηφιακή εποχή, την εποχή της παγκοσμιοποίησης. Έχουμε στη διάθεσή μας υπολογιστές και κινητά τηλέφωνα, ευχέρεια για συνεχείς μετακινήσεις, άμεση και διαρκή ενημέρωση. Μακάριοι, ταξιδεύουμε και καταναλώνουμε, μέσα σε μια γενική αίσθηση ισχύος, ελέγχου, ασφάλειας.
Ταυτόχρονα όμως, μας πολιορκεί μια δυσδιάκριτη, υποδόρια αίσθηση ανασφάλειας, την οποία προσπαθούμε να απαλείψουμε προσθέτοντας υλικά και πνευματικά αγαθά – πάντα προσθέτοντας, ποτέ αφαιρώντας. Εκεί λοιπόν, μετέωροι μεταξύ ασφάλειας και ανασφάλειας, έρχεται ένα τόσο δα πραγματάκι, ένας ιός, να ανατρέψει όλες μας τις ισορροπίες. Και μάλιστα σε παγκόσμιο επίπεδο. Εκεί που πιστεύαμε ότι τα είχαμε καταφέρει τόσο καλά.
Με έναν νέο τρόπο, ήρθαμε ξανά αντιμέτωποι με τον παράγοντα που ποτέ δεν τα πήγαμε καλά: με τον θάνατο. Με αυτή την «ανωμαλία» της ζωής, η οποία μας υποχρεώνει να χάσουμε όλα όσα με κόπο έχουμε αποκτήσει. Ο θάνατος συντρίβει την αίσθηση του ελέγχου. Ο θάνατος είναι το μόνο πράγμα που δεν έχουμε καταφέρει να υποτάξουμε στις δυνάμεις μας, που δεν θελήσαμε να κατανοήσουμε ή να αποδεχτούμε. Τώρα, με σύμμαχο έναν ιό, ο θάνατος έρχεται και μας αποδεκατίζει. Πεθαίνουμε κατά χιλιάδες, σε κάθε γωνιά του πλανήτη, ανυπεράσπιστοι. Τι κάνουμε; Προσπαθούμε ασφαλώς να αμυνθούμε, να εξολοθρέψουμε τον ιό. Να τον ελέγξουμε, να υπερισχύσουμε του αντιπάλου, να νιώσουμε και πάλι ασφαλείς. Γιατί, κατά βάση, ξέρουμε μόνο να πολεμάμε.
Ο εχθρός
Με καθολική υπακοή και υπέρτατο φόβο, η ανθρωπότητα κλείστηκε στα σπίτια της, ταμπουρώθηκε στην ελάχιστη ασφάλεια που της απέμεινε, και πολεμάει τον εχθρό. Φαινομενικά, οι μόνοι σύμμαχοι είναι η επιστήμη, τα μέσα ενημέρωσης και το κράτος. Στο όνομα του κοινού καλού, τα μέσα ενημέρωσης ενισχύουν τον φόβο, ενώ το κράτος επιβάλλει μέτρα και κυρώσεις. Ο πολίτης γίνεται παθητικός αποδέκτης της γνώμης των ειδικών, οι απόψεις των οποίων ερμηνεύονται από τους δημοσιογράφους και τους πολιτικούς, και μετατρέπονται σε μέτρα.
Και όσο ο εχθρός δείχνει να μην υποχωρεί, τόσο τα μέτρα γίνονται πιο αυστηρά και αυταρχικά, τόσο οι πολίτες απομονώνονται μεταξύ τους. Η ψηφιοποίηση της επικοινωνίας ενισχύεται σε πρωτόγνωρα επίπεδα. Η φυσική επαφή μετατρέπεται σε εικονική. Στο όνομα του φόβου, θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα καταπατιούνται, καθώς ο έλεγχος της πολιτείας μεγιστοποιείται και οι ασκήσεις εξουσίας δίνουν και παίρνουν. Στις περισσότερες χώρες οι πολίτες μένουν φυλακισμένοι στα σπίτια τους, ενώ οι παραβάτες τιμωρούνται, συλλαμβάνονται, σε μερικές περιπτώσεις ακόμα και τουφεκίζονται. Ένα νέο μοντέλο εξουσίας διαμορφώνεται και επιβάλλεται, με κύριο όπλο τον ψηφιακό έλεγχο. Όλα στο όνομα του κοινού εχθρού. Ο οποίος είναι ένας απειροελάχιστος σε μέγεθος ιός, με άγνωστη προέλευση και άγνωστη λειτουργία.
Λίγα πράγματα γνωρίζουμε για τον ιό, γενικά. Ο άνθρωπος εστιάζει κυρίως στο γεγονός ότι προσβάλλεται από αυτόν, ότι αποτελεί τον ξενιστή ενός ιού ο οποίος μπορεί να τον θανατώσει. Χωρίς δεύτερη σκέψη, ή καλύτερα χωρίς διαφορετικό τρόπο σκέψης, ο άνθρωπος οπλίζεται. Αυτό ξέρει να κάνει, αυτό έκανε πάντα. Να βλέπει τα πράγματα δυϊστικά: το καλό και το κακό, η ύλη και το πνεύμα, το φως και το σκοτάδι. Ο ιός, σε αυτή την περίπτωση, είναι το κακό που πρέπει να καταπολεμηθεί, να νικηθεί. Κάτι δεν πάει καλά με την εστίασή μας στην επιβίωση, όπου η υγεία τοποθετείται πάνω από όλα. Ξεχνάμε ή παραβλέπουμε την αξία της αρμονικής ζωής και του αξιοπρεπούς θανάτου.
Αντιμέτωποι με το αδιέξοδο αυτού του τρόπου σκέψης, οφείλουμε πλέον να αναρωτηθούμε αν υπάρχει άλλος τρόπος να αντιληφθούμε την κατάσταση. Εφόσον δεν αρκεί η γνωστή μας προσέγγιση, είναι αναγκαίο να βγούμε από τη στενή μας οπτική και να επιχειρήσουμε να αντιληφθούμε τη συνολική εικόνα των γεγονότων. Για αρχή, θα μπορούσαμε ίσως να συμφωνήσουμε στο απλό γεγονός ότι ο ιός, όπως και ο άνθρωπος, είναι μέρος ενός οικοσυστήματος όπου το κάθε στοιχείο του έχει το δικό του ρόλο και τη δική του σημασία.
Είτε δηλαδή κατανοούμε τη θέση του κάθε στοιχείου είτε όχι, αυτό έχει έναν οργανικό ρόλο στην ολότητα: την επηρεάζει, την καθορίζει, την μεταβάλλει, με τον δικό του τρόπο. Ανήκουμε, με άλλα λόγια, σε ένα αδιάσπαστο σύνολο, τα μέρη του οποίου έχουν το δικό τους λόγο ύπαρξης, και κατά συνέπεια δεν μπορεί να υφίσταται καμία ιεράρχηση. Αυτό εξάλλου καταδεικνύει περίτρανα η επιρροή ενός ιού, ενός στοιχείου εκτός ορατότητας, που είναι σε θέση να διαταράξει τα δεδομένα μας και μάλιστα σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η αλληλεπίδραση
Είναι σαφής η δυσκολία μας να δούμε τη σχέση μας με το σύνολο της ύπαρξης, με την αλληλεπίδραση που υφίσταται, είτε αυτή είναι ορατή είτε είναι αόρατη. Η σχέση μας με το περιβάλλον είναι κυρίως κυριαρχική: επιχειρούμε συνεχώς να το υποτάξουμε, να το εκμεταλλευτούμε, να το απολαύσουμε. Σε κάθε περίπτωση διαχωρίζουμε τη θέση μας. Είμαστε εμείς και το περιβάλλον. Εμείς και ο ιός. Δυσκολευόμαστε να δεχθούμε ότι ο ιός είναι ένας παράγοντας στην ακατάπαυστη αλλαγή που συντελείται γύρω μας, κάτι που είναι εξ ορισμού εκτός ελέγχου. Η αλλαγή, εξάλλου, είναι συνώνυμο της ζωής.
Πώς, λοιπόν, είναι δυνατόν να δεχόμαστε και να αγαπάμε τη ζωή, και ταυτόχρονα να μην δεχόμαστε την συνεχή και εκτός κατανόησης αλλαγή, η οποία συχνά παίρνει διαστάσεις ανεξέλεγκτες; Θα μπορούσαμε άραγε να διευρύνουμε την οπτική μας, ώστε να είναι πιο αποδεκτή η κατάσταση της αλλαγής, η οποία έτσι κι αλλιώς συντελείται γύρω μας, και τι θα σήμαινε αυτό; Τι θα σήμαινε να βγούμε από τα τείχη της ασφάλειας και του διαχωρισμού, τα οποία είναι προφανώς κατασκευάσματα του νου και καμία σχέση δεν έχουν με την πραγματικότητα;
Αν θελήσουμε να δούμε και να ακούσουμε, τα πράγματα μιλάνε με σαφήνεια. Δεν έχουμε ανάγκη από φιλοσοφικές, επιστημονικές ή πολιτικές αναλύσεις. Τα πράγματα είναι εκεί και εκπέμπουν τη μουσική τους. Μας προσκαλούν στον χορό τους. Ο ιός που μας απειλεί είναι ταυτόχρονα και μια μοναδική ευκαιρία να συνειδητοποιήσουμε την αδυναμία μας, αλλά και τη δύναμή μας. Μάθαμε ξαφνικά ότι μπορούμε να καταναλώνουμε λιγότερα, ότι μπορούμε να ταξιδεύουμε λιγότερο, ότι μπορούμε να επηρεάζουμε περισσότερο, ότι έχουμε ζωτική ανάγκη τις σχέσεις μας, τόσο μεταξύ μας όσο και με το περιβάλλον. Και ότι αυτή η σχέση δεν αντέχει να είναι κυριαρχική, οφείλει να είναι ισότιμη. Όπως δηλαδή παραδεχόμαστε πια ότι είμαστε Γάλλοι, Ιταλοί ή Κινέζοι, να παραδεχθούμε ότι είμαστε και κορονοϊοί. Διαφορετικές δηλαδή εκφράσεις του ίδιου πράγματος.
Η μεγάλη ευθύνη
Ακριβώς εδώ προκύπτει και η τεράστια ευθύνη μας. Η οποία δεν είναι άλλη από το να δούμε πιο καθαρά τη θέση μας στο σύνολο και να συμπεριφερθούμε ανάλογα. Δεν αρκεί πια να λέμε ότι ο ιός ή κάποιος εξωγενής παράγοντας κατέστρεψε την υγεία ή την οικονομία μας. Το πρόβλημα είναι ενδογενές, το προκαλούμε οι ίδιοι. Ας πάρουμε για παράδειγμα τον τουρισμό, που θεωρείται η ατμομηχανή της ελληνικής οικονομίας και ο οποίος θα πληγεί άμεσα και σκληρά. Και ας αναρωτηθούμε: είναι ο ιός που είναι υπεύθυνος για την οικονομική αυτή καταστροφή, ή η ανισορροπία που έχει δημιουργηθεί; Είναι ο τουρισμός, με τη μορφή που υπάρχει, μια πηγή εσόδων ή μια πηγή προβλημάτων; Και, κατά συνέπεια, γιατί κατάντησε η Ελλάδα ένας τουριστικός προορισμός, με την οικονομία στραμμένη γύρω από αυτό; Γιατί αφέθηκε στη μοίρα της η πρωτογενής παραγωγή, γιατί αλλοιώθηκε η ζωντανή σχέση της χώρας με τη γη και τη θάλασσα και, κυρίως, με τον πολιτισμό της;
Η Ελλάδα, όπως και πολλές περιοχές του πλανήτη, έπεσε θύμα της γενικότερης σχέσης με τα πράγματα, όπου ο άνθρωπος έχει μια αισθησιακή και όχι μια ουσιαστική σχέση με το περιβάλλον και την ιστορία του. Οι τουρίστες περιφέρονται τραβώντας φωτογραφίες, κάνοντας μπάνια ή σκαρφαλώνοντας στα βουνά, τρώγοντας πλούσια γεύματα και πίνοντας ποτά, σε μια πλασματική ευφορία και διασκέδαση, καταπατώντας τοπικές συνήθειες και παραδόσεις, και αγνοώντας τον πολιτισμό.
Αεροπλάνα, καράβια, αυτοκίνητα και τρένα πάνε κι έρχονται, σε ρυθμούς υστερίας, σε μια αλυσίδα μετακινήσεων που μεταφέρει υπνωτισμένους βαθιά ανθρώπους, οι οποίοι εξυπηρετούν και αναπαράγουν ένα επιβεβλημένο life style, αιχμάλωτοι των εικόνων και των προσδοκιών της διαφήμισης. Δεν είναι αυτό μια διαταραχή; Δεν είναι μια σύγχρονη τραγωδία για την Ελλάδα να δέχεται δεκάδες εκατομμυρίων τουριστών κάθε χρόνο, και το μόνο που τους προσφέρει είναι ο ήλιος, η θάλασσα, το φαγητό και η διασκέδαση; Δεν είναι αυτό μια διαταραγμένη σχέση με τη ζωή; Δεν είναι αυτό μια έλλειψη ευθύνης, μια τύφλωση σε σχέση με το μεγάλο θαύμα που συντελείται γύρω μας; Δεν είναι, σε τελική ανάλυση, αυτή η φρενίτιδα υπερπαραγωγής και υπερκατανάλωσης, όπου τίποτα και ποτέ δεν είναι αρκετό, ένας πόλεμος ενάντια στην ισορροπία του συνόλου, άρα και ενάντια στον ίδιο μας τον εαυτό; Αν ο ιός προσβάλλει την ανθρωπότητα σε υπερβολικό βαθμό, είναι γιατί έχει διαταραχθεί μια ισορροπία.
Η μεγάλη πρόκληση
Ο ιός δεν είναι ούτε φίλος ούτε εχθρός. Είναι μια βαθιά υπενθύμιση. Μια έκρηξη αλήθειας. Τα πράγματα συντελούνται εδώ και τώρα, σε μια αλληλουχία εκτός ανθρώπινης σύλληψης, όπου όλα επηρεάζουν το σύνολο. Ένας ιός, αόρατος με γυμνό μάτι, είναι σε θέση να μετακινήσει τον πλανήτη. Αυτό είναι το μεγάλο θαύμα, το οποίο καλούμαστε να αντιληφθούμε και να δεχθούμε με ταπεινότητα. Δεν είναι ζήτημα μεγέθους, δεν είναι ζήτημα απόστασης, χρόνου ή τόπου. Είμαστε παντού, περιέχουμε τα πάντα και όλα μας περιέχουν. Και αυτό δεν είναι φιλοσοφία, δεν είναι θρησκεία, δεν είναι εικασία. Είναι μια ολοφάνερη πραγματικότητα. Μια πανέμορφη αλήθεια που μπορούμε, αν θέλουμε, να την ασπαστούμε και να την κάνουμε δική μας.
Το μεγάλο μάθημα είναι απλό: δεν μπορούμε να παραβιάζουμε τις ισορροπίες λες και είμαστε έξω από αυτές. Δεν χρειαζόμαστε κυβερνήσεις και αρχηγούς και νόμους και τιμωρίες για να αντιληφθούμε την απεριόριστη δύναμη που φέρουμε μέσα μας. Έγκλειστοι στα σπίτια μας, με τον φόβο να κυριαρχεί, είμαστε σε θέση, για πρώτη φορά σε τέτοια κλίμακα, να αντιληφθούμε τη θέση μας στη ζωή. Ότι δεν πρόκειται για μια σχέση ελέγχου και κυριαρχίας, αλλά για μια σχέση ισότητας και αλληλοσεβασμού.
Αν μπορέσει η απλή αυτή αλήθεια να εισχωρήσει στην ψυχή μας, τότε τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν. Αν όχι, αν δηλαδή ο ιός θεωρηθεί μια ακόμα αναποδιά της τύχης, ένας εχθρός τον οποίο νικήσαμε, τότε απλώς κάναμε έναν κύκλο επανάληψης, ισχυροποιώντας τις ήδη υπάρχουσες πεποιθήσεις μας, τις ήδη υπάρχουσες σχέσεις μας. Γιατί τον ιό, τελικά, θα τον νικήσουμε. Για να επανέλθουμε στη λεγόμενη κανονικότητα, η οποία μόνο κανονικότητα δεν είναι.
Αν όμως θελήσουμε να δούμε, είμαστε σε θέση να ανοίξουμε τις πύλες του χαμένου παραδείσου. Ο οποίος δικαιωματικά μας ανήκει. Και στον οποίο δεν χρειάζεται να μας οδηγήσει κάποιος ηγέτης, ούτε να μας δοθεί κάποια άδεια για να τον ζήσουμε. Είναι εκεί και μας περιμένει. Αρκεί να συμφιλιωθούμε με έναν ιό. Αρκεί να αγαπήσουμε ένα τόσο δα κομμάτι του εαυτού μας. Και θα απελευθερωθεί μια δύναμη ασύλληπτων διαστάσεων. Μια δύναμη που φέρουμε όλοι μέσα μας και την οποία καθιστά τόσο ευδιάκριτη ένας ιός.
Ακριβώς με την ευκολία που ταμπουρωθήκαμε, με την ευκολία που είδαμε την αδυναμία μας, την κοινή μας μοίρα και την εγγύτητα του θανάτου, θα μπορούσαμε να δούμε και τις δυνατότητες που διαθέτουμε να συνυπάρχουμε με το περιβάλλον και να είμαστε ένα. Ότι δεν χρειαζόμαστε τόσα υλικά αγαθά, ότι δεν χρειαζόμαστε ηγέτες, ούτε θρησκευτικούς ή φιλοσοφικούς καθοδηγητές. Το μόνο που χρειαζόμαστε είναι να δούμε τη σχέση μας με έναν ιό, και να αφεθούμε στον ανεξέλεγκτο χορό της ζωής.
* σκηνοθέτης και συγγραφέας
πηγη:https://www.efsyn.gr