Πώς μπορεί να είναι μια τάξη Φρενέ; Ερώτηση δύσκολη, αλλά και προκλητική. Τα υλικά μιας συνεργατικής τάξης αφορούν τον συντονισμό των αισθήσεων των παιδιών, την αφή, τις γλώσσες, την αρχιτεκτονική της τάξης, την κίνηση, την εναλλαγή μέσα/ έξω, την επιτέλεση της μάθησης με τη συγκίνηση, καθώς και το τρίπτυχο «τάξη - αυλή - κοινότητα».
Ο κόσμος των υλικών αντισταθμίζει και διορθώνει τις ανισότητες, τη φτώχεια, το μονοδιάστατο cognito και τα επιστημολογικά εμπόδια στη μάθηση. Η στιγμή της διόρθωσης του κόσμου είναι αυτή του συμβουλίου της τάξης, της άμεσης δημοκρατίας των παιδιών που κάνουν τη δική τους κυβέρνηση. Σε κάθε συμβούλιο τα παιδιά αποφασίζουν και ρυθμίζουν όλα τα ζητήματα που ανακύπτουν από τη ζωή στον μικρόκοσμο της τάξης και του σχολείου τους. Μοιράζονται ρόλους και υπευθυνότητες μεταξύ τους.
Στιγμή δημοκρατίας αποτελεί και η συνάντηση μεταξύ παιδιών που δεν γνωρίζονται από πριν, όπως και παιδιών με ενήλικες, με σκοπό την αναβίωση της ιστορικής μνήμης - όπως αυτό που συνέβη και φέτος στον αύλειο χώρο του Πολυτεχνείου. Εκεί το «Σκασιαρχείο» οργάνωσε ένα διήμερο δράσεων για μικρούς και μεγάλους - και στο ένθετο αυτό διαβάζουμε την εμπειρία μιας τάξης που μαζί με τη δασκάλα τους επισκέφθηκαν τον χώρο και συμμετείχαν στα δρώμενα.
Η αρχιτεκτονική και η ιστορία του κάθε κτιρίου ενεργοποιεί όχι μόνο τους χώρους του αλλά και παράγει κίνηση, (ν)ομάδες και διαδρομές εντός και εκτός σχολείου. Δηλαδή με την παιδαγωγική Φρενέ καλούμαστε να συνενώσουμε φαινομενικά διακριτούς χώρους, όπως μεταξύ άλλων: την τάξη, τα τμήματα ένταξης και υποδοχής, την υπαίθρια τάξη, τον κήπο του σχολείου, την αυλή, την κοινότητα.
Συμμετείχαμε ως μέλη του «Σκασιαρχείου» και εκπαιδευτικοί της δημόσιας εκπαίδευσης στην 3η Μπιενάλε της Νέας Αγωγής που έλαβε χώρα στις Βρυξέλλες τον Οκτώβρη του 2022. Μια επετειακή συνάντηση για τον εορτασμό των 100 χρόνων από το Διεθνές Συνέδριο του Καλέ το 1921 και την ίδρυση της Διεθνούς Ενωσης της Νέας Αγωγής. «Οι... διαδρομές ενός κειμένου» ήταν ένα εργαστήριο το οποίο εμψύχωσαν οι εκπαιδευτικοί του «Σκασιαρχείου» που ταξίδεψαν στις Βρυξέλλες και το οποίο στηριζόταν στην ελεύθερη έκφραση στα πεδία του λόγου και της έκφρασης μέσα από το θέατρο.
Για να επικοινωνήσουν τα υποκείμενα μέσα στον κάθε χώρο -αλλά και μεταξύ τους- καλούμαστε να καταργήσουμε την έδρα, δημιουργώντας μια συνεργατική τάξη όπου η εργασία και η συνεργασία προκύπτουν από την εφαρμογή των τεχνικών Φρενέ και ρυθμίζονται από το συμβούλιο της τάξης: η αλληλογραφία, το ραδιόφωνο, το τυπογραφείο, η βιβλιοθήκη, ο συνεταιρισμός, ο κινηματογράφος, το θέατρο, τα διάφορα πρότζεκτ – όλα έχουν τη θέση τους και αξιοποιούνται σε μια τέτοια τάξη.
Αν και σε μία κατά Φουκό ερμηνεία θα λέγαμε εύκολα ότι τόσο το σχολείο όσο και ο προσφυγικός καταυλισμός αποτελούν ιδρυματικούς χώρους, για τον Peyman και την οικογένειά του, που ζουν στην Ελλάδα εδώ και 6 χρόνια κυνηγώντας το όνειρο της άδειας παραμονής, η σχολική κοινότητα αποτελεί έναν χώρο μεγαλύτερης ισότητας, έναν χώρο επικοινωνίας. Διαβάζουμε λοιπόν στο Ενθετο την ιστορία του Peyman, ενός μαθητή από το Αφγανιστάν που φοιτά στο 1ο ΓΕΛ Κιλκίς, και μοιραζόμαστε τα όνειρά του και τις αγωνίες του. Ο Peyman μέσα από την τέχνη καταφέρνει να υπερβεί, έστω και μερικώς, τα σύνορα του καταυλισμού της Νέας Καβάλας όπου ζει. Και η ιστορία του, μία ανάμεσα σε εκατοντάδες αντίστοιχες ιστορίες ξένων παιδιών, έφτασε σε μας μέσα από το κανάλι της ομάδας «Σχολεία Για Ολους - Υποστήριξη Παιδιών Προσφύγων στα Ελληνικά Σχολεία».
Εμείς οι άνθρωποι της εκπαίδευσης οφείλουμε να δημιουργούμε συνεργατικά περιβάλλοντα μάθησης με σκοπό την πρόληψη και τη διαμεσολάβηση. Για να δώσουμε σε όλα τα παιδιά και περισσότερο σε κάθε αόρατο παιδί και την οικογένειά του την ευκαιρία να βρουν τον δρόμο τους και να ασκήσουν τα δικαιώματά τους, που τόσο συχνά μένουν στα χαρτιά. Οφείλουμε να αναδεικνύουμε συνεχώς τη σημαντικότητα του τρίπτυχου «τάξη - αυλή - κοινότητα», έχοντας συνείδηση της ιστορικής-ταξικής σημασίας γεγονότων που η συνέχειά τους φτάνει στο σήμερα.
Οι κακοποιητικές παιδουπόλεις της βασίλισσας Φρειδερίκης, τα παρεκκλησιαστικά «φιλανθρωπικά» ιδρύματα που άνθησαν μέσα στη χούντα, η βιομηχανία των τεκνοθεσιών που ποτέ δεν έπαψε να ακμάζει, η δολοφονία ενός παιδιού, του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου (για την οποία, 14 χρόνια μετά, δεν έχει αποδοθεί ακόμα δικαιοσύνη) είναι κάποιοι ελάχιστοι κρίκοι σε μια μακριά αλυσίδα που φτάνει στην κάθε «Κιβωτό», που περιέχει στο DNA της, όπως όλες οι ιδρυματικές «προνοιακές» δομές, την κακοποίηση των πιο αδικημένων, των εγκλείστων που έπεσαν στην ανάγκη της.
Απαιτούμε κοινωνική πολιτική, κοινωνικό κράτος, κοινωνικές υπηρεσίες που να λειτουργούν σωστά και όχι προσχηματικά, για να στηρίξουν, ψυχολογικά αλλά πρωτίστως υλικά, όλες εκείνες τις οικογένειες που δυσκολεύονται, στα περιθώρια αυτού του ανάλγητου συστήματος, και όλα εκείνα τα παιδιά που πέρα από τις εύκολες εξαγγελίες είναι αφημένα στη μοίρα τους, στα χέρια «φιλανθρώπων» και «ιερών πατέρων» που εμπορεύονται την αλληλεγγύη.
Η παιδαγωγική μπορεί και οφείλει να είναι παράγοντας κοινωνικού μετασχηματισμού. Εχουμε συνείδηση ότι μπορεί να αλλάξει η μοίρα κάποιων παιδιών που η ζωή τα έφερε στην τάξη μας – και αυτό είναι μια βαριά ατομική ευθύνη για μας τους εκπαιδευτικούς. Αλλά έχουμε επίσης συνείδηση ότι υπάρχει ένα ευρύτερο πλαίσιο, πολιτικό και κοινωνικό, εντός του οποίου εγγράφεται και καθορίζεται η λειτουργία του σχολείου. Αγωνιζόμαστε λοιπόν και στα δύο επίπεδα: συλλογικό και ατομικό. «Αλλάζουμε την κοινωνία για να αλλάξουμε το σχολείο. Και αλλάζουμε το σχολείο για να αλλάξουμε την κοινωνία». Η παιδαγωγική Φρενέ μάς δίνει τα εργαλεία να στοχαστούμε όλα αυτά και να τα παλέψουμε. Να τι είναι μια συνεργατική τάξη Φρενέ!
*Η Συντακτίκή Επιτροπή
Βογανάτσης Δαμιανός
Δημοπούλου Φωτεινή
Μπαλτάς Μπάμπης
Μπάρκα Κατερίνα
Παούρη Κατερίνα
Παπαδόπουλος Χάρης
Σπήτα Βίκυ
▶ Επικοινωνήστε μαζί μας και στείλτε μας τα κείμενά σας για δημοσίευση στο εξής email: periodikofreinet@gmail.com