Είμαστε όλοι φτιαγμένοι από ιστορίες κι αφηγήσεις - ακόμα κι αν πια γνωρίζουμε καλά πως η Ιστορία, η μία και μοναδική δηλαδή ερμηνεία του παρελθόντος, όχι μονάχα δεν υπάρχει, αλλά είναι κατασκευή. Για τη γενιά μας, όσους δηλαδή φλερτάρουν με τα πρώτα -ήντα, ένα μεγάλο μέρος της Ιστορίας υπήρξε όχι μονάχα παρασιωπημένο, αλλά κατασυκοφαντημένο.
Οι δικοί μας παππούδες και γιαγιάδες όχι μονάχα δεν υπήρχαν στα σχολικά βιβλία, αλλά στον Λόγο για την Ιστορία που κατασκεύαζε η ιστοριογραφία του «εθνικού κορμού» ήταν οι «εγκληματίες του ΕΑΜ» και οι «προδότες του Δημοκρατικού Στρατού», οι «δυο φορές Ελληνες» που «αναμορφώθηκαν στους νέους Παρθενώνες».
Ακόμα και μετά την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης από τη Βουλή το 1982, ο διχαστικός κι εμπρηστικός λόγος της σκληρής Δεξιάς ήταν παρών για δεκαετίες (συχνά-πυκνά τον ακούμε να αναβιώνει ακόμα και στις μέρες μας, ακόμα και από το βήμα της Βουλής).
Ετσι, τα ντοκιμαντέρ της ομάδας «Συλλογική Μνήμη» δεν είναι μονάχα ατόφια κομμάτια της Ιστορίας που ζωντανεύουν, αλλά εικόνες των δικών μας ανθρώπων που έρχονται στο φως. Οι άνθρωποι που αντιστάθηκαν με κάθε μέσο στις γειτονιές της πόλης μας ζωντάνεψαν στο ντοκιμαντέρ «Οι παρτιζάνοι των Αθηνών» και οι γυναίκες που εντάχθηκαν στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας μας μίλησαν μέσα από τον «Καινούργιο ουρανό».
Τώρα η ομάδα δουλεύει το τρίτο της ντοκιμαντέρ. Το «Συνάδελφοι ηρωικοί οικοδόμοι» θα μας ταξιδέψει στα γιαπιά όπου βρήκαν δουλειά οι αντάρτες κι οι κομμουνιστές που δεν έβρισκαν δουλειά στο μετεμφυλιακό κράτος, αλλά και στις μεγαλειώδεις απεργιακές κινητοποιήσεις των οικοδόμων, στην πρωτοπορία δηλαδή του εργατικού κινήματος.
Το logo της ομάδας
● Γνωρίζουμε πολλά για τη δουλειά, αλλά λίγα για την ομάδα «Συλλογική Μνήμη». Θα θέλατε να μας συστηθείτε;
ΟΜΑΔΑ «ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΜΝΗΜΗ»: Είμαστε ό,τι λέει ο τίτλος μας, μια ομάδα που συγκροτήθηκε γύρω από τη συλλογική μνήμη και το ενδιαφέρον μας να την αναδείξουμε. Δεν είναι ομάδα με τη στενή έννοια του όρου, αποτελείται σίγουρα από έναν σταθερό πυρήνα 2-3 ανθρώπων, αλλά από 'κει και πέρα έχει πλαισιωθεί και πλαισιώνεται και από άλλους ανθρώπους για τη δημιουργία των ντοκιμαντέρ.
Αυτό εξαρτάται από τη φύση των ντοκιμαντέρ και τις ανάγκες που προκύπτουν κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων. Η ομάδα μας καταπιάνεται αποκλειστικά με τη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας και δίνει βάση στις προφορικές μαρτυρίες, καθώς θεωρούμε ότι έχει μεγάλη αξία η συλλογή και καταγραφή τους.
● Τι είναι αυτό που κινητοποιεί ανθρώπους νέους κατά βάση να βουτάνε στο παρελθόν; Και μάλιστα σε στιγμές δύσκολες της ιστορίας, μάλλον παρασιωπημένες -αν όχι συκοφαντημένες- από τον «εθνικό κορμό»;
Ξεκινήσαμε συλλέγοντας μαρτυρίες για την Κατοχή, χωρίς να υπάρχει η σκέψη των ντοκιμαντέρ, αλλά απλά η καταγραφή των μαρτυριών. Μην ξεχνάτε ότι οι πρωταγωνιστές και οι πρωταγωνίστριές μας είναι μεγάλοι και μεγάλες σε ηλικία και φεύγουν από τη ζωή σιγά σιγά. Το σημαντικό με την προφορική ιστορία είναι ότι μιλούν οι άνθρωποι «από τα κάτω», μαθαίνουμε τα γεγονότα από τους πραγματικούς πρωταγωνιστές.
Φυσικά, δεν παραβλέπουμε τα ιστορικά αρχεία και τις έρευνες που έχουν γίνει, δεν θα μπορούσαμε άλλωστε να έχουμε ολοκληρώσει τα έργα μας αν δεν υπήρχε το Ιδρυμα Χαρίλαος Φλωράκης, τα ΑΣΚΙ, το αρχείο του ΚΚΕ, οι άνθρωποι του οποίου μας βοήθησαν. Και στο ντοκιμαντέρ που ετοιμάζουμε, η Ομοσπονδία Οικοδόμων και Συναφών Επαγγελμάτων Ελλάδας μάς έχει βοηθήσει, παραχωρώντας μας σχετικό αρχειακό υλικό.
Θέλουμε να δώσουμε βήμα σε ανθρώπινες μαρτυρίες που «χάνονται», έχοντας πρωτόλειο υλικό. Προσπαθούμε να ακολουθήσουμε τα βήματα πρωτοπόρων κινηματογραφιστών στο πολιτικό ντοκιμαντέρ (όπως ο Λεωνίδας Βαρδαρός και η Αλίντα Δημητρίου) και να συμβάλουμε και εμείς στο να έρθει στο φως μια πλευρά της Ιστορίας που τα τελευταία χρόνια δείχνει πλέον να απασχολεί.
Τις περισσότερες φορές, όπως συνέβη και στην Ελλάδα, η Ιστορία γράφεται από την πλευρά των «παράνομων νικητών», όπως μας είχε πει κάποτε χαρακτηριστικά ο μαχητής του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ, Γιώργος Παπαδημητρίου, οπότε από εντελώς προσωπικό και μετέπειτα συλλογικό ενδιαφέρον θέλαμε να ακούσουμε και όσους και όσες έδωσαν τη ζωή τους για ανώτερα ιδανικά, αυτούς τους ανθρώπους που δεν συνεργάστηκαν με τους κατακτητές, ούτε είχαν οικονομικά οφέλη σε σκοτεινές περιόδους, ανθρώπους που με αυταπάρνηση προσπάθησαν να δημιουργήσουν έναν καλύτερο κόσμο για τις νέες γενιές.
● Είναι η δουλειά σας ένα εργαλείο για να «διαβάσει» κανείς το παρόν της Ελλάδας; Διακρίνετε νήματα που συνδέουν τον προηγούμενο αιώνα με τον τωρινό και ίσως με το αύριο;
Ενα ντοκιμαντέρ μπορεί να δώσει ώς ένα σημείο έναυσμα για να ασχοληθεί κάποιος ή κάποια με την Ιστορία και να «διαβάσει» το παρελθόν, αλλά και να αναλύσει το παρόν του. Ειδικά όταν ένας λαός βρίσκεται σε κίνδυνο, συνδέεται με το παρελθόν του. Μην ξεχνάμε ότι από τις πρώτες δράσεις της ΕΠΟΝ ήταν η κατάθεση στεφανιών στους ήρωες της Φιλικής Εταιρείας, ενώ ο ΔΣΕ μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας συνέχισε τον αγώνα της Αντίστασης.
Ο αγώνας συνεχίστηκε στα σκοτεινά χρόνια της δεκαετίας του ’60, ενώ την επόμενη δεκαετία, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, οι άνθρωποι που αγωνίστηκαν κατά της χούντας είχαν σαν οδηγό τους αγώνες που δόθηκαν τα προηγούμενα χρόνια. Κάθε γενιά συνδέεται νοητά αλλά και ουσιαστικά με τους αγώνες του παρελθόντος.
Παρομοίως, λοιπόν, στο σήμερα υπάρχουν άνθρωποι που αγωνίζονται στην καθημερινότητά τους «πατώντας» στα χνάρια αυτών των ανθρώπων και στην παρακαταθήκη που άφησαν. Σίγουρα οι συνθήκες έχουν αλλάξει, αλλά κάθε εποχή έχει τα δικά της χαρακτηριστικά και τους δικούς της αγώνες.
● Δουλεύετε με τη στήριξη του κοινού - θα λέγατε πως έχει χτιστεί πια μια κοινότητα γύρω από την ομάδα; Και τι είναι αυτό που κινητοποιεί τόσους ανθρώπους να αναζητούν τη συλλογική μνήμη;
Θα λέγαμε ότι δεν έχει χτιστεί γύρω από την ομάδα μια κοινότητα, αλλά γύρω από την ίδια την Ιστορία. Φυσικά είναι εξαιρετικά σημαντικό και ελπιδοφόρο για εμάς το γεγονός ότι υπάρχει κόσμος με διάθεση να στηρίξει την προσπάθειά μας, οικονομικά αλλά και ηθικά. Μάλιστα, πρόκειται για κόσμο άγνωστο σε εμάς, ο οποίος αγκάλιασε τα ντοκιμαντέρ μας από την πρώτη στιγμή.
Εικάζουμε ότι αυτό που κινητοποιεί τους ανθρώπους να αναζητούν τη μνήμη είναι η σχέση τους με αυτήν. Αν το καλοσκεφτείτε, πρόκειται για την ιστορία των παππούδων μας και των γιαγιάδων μας. Εχει τύχει κάποιες φορές εγγόνια και παιδιά συνεντευξιαζόμενων να μάθουν άγνωστες πληροφορίες των δικών τους ανθρώπων από τα ντοκιμαντέρ - η Ιστορία υπάρχει εκεί έξω, πολύ πιο κοντά απ' ό,τι νομίζουμε. Αυτό που κινητοποιεί τους ανθρώπους γύρω από τη μνήμη γενικότερα είναι η ανάγκη τους να «πιαστούν» από τις πιο σημαντικές ιστορικές στιγμές οι οποίες λειτούργησαν ευνοϊκά για το σύνολο της κοινωνίας. Σίγουρα στη σύγχρονη ελληνική ιστορία υπάρχουν πολλές σελίδες αγώνα.
● Από όλους τους ανθρώπους που συναντήσατε ώς τα τώρα για τα ντοκιμαντέρ σας, υπάρχουν κάποιοι που ξεχωρίζετε; Που «φωτίστηκαν» ίσως διαφορετικά από ό,τι είχατε πριν στο μυαλό σας ή που σας άνοιξαν νέους τρόπους σκέψης;
Ολοι οι άνθρωποι που μας μίλησαν μας άνοιξαν έναν νέο τρόπο σκέψης, ο καθένας και η καθεμία με τον δικό τους τρόπο και χαρακτήρα. Στο μυαλό μας κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων πηγαίναμε με δέος να γνωρίσουμε σύγχρονους ήρωες και ηρωίδες, ενδεχομένως προσδίδοντάς τους μυθικές διαστάσεις κάποιες φορές. Στην πραγματικότητα συναντήσαμε κανονικούς ανθρώπους, οι οποίοι κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες ξεπέρασαν τον εαυτό τους.
Θα λέγαμε ότι, αν μπορούσαμε να δημιουργήσουμε τον τέλειο άνθρωπο, αυτός θα είχε χαρακτηριστικά απ' όλους τους ανθρώπους που μας μίλησαν και ακόμη περισσότερο θα είχε στοιχεία και από αυτούς και αυτές που δεν μας μίλησαν, που δεν τους συναντήσαμε ποτέ, αλλά θα τους έχουμε για πάντα στην καρδιά μας για τις θυσίες τους.
● Για τους ανθρώπους της γενιάς μου οι πρωταγωνιστές των ντοκιμαντέρ σας υπήρξαν μυθικοί - αν και απολύτως προσιτοί, ήταν οι παππούδες κι οι γονείς μας. Πώς φτάνουν αυτά τα πρόσωπα στους νεότερους από εμάς;
Ας πάρουμε για παράδειγμα το ντοκιμαντέρ «Καινούργιος ουρανός: οι γυναίκες στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας», που καταπιάνεται με τη θέση της γυναίκας στο αντάρτικο. Η πραγματικότητα ήταν ότι οι ηρωίδες αυτές ήταν τόσο προσιτές όσο οι γιαγιάδες μας.
Λαϊκές γυναίκες, που συναντάς στην καθημερινότητά σου και αν κάτσεις μαζί τους θα σου διηγηθούν τους λόγους που έφυγαν από τους τόπους τους λόγω της Λευκής Τρομοκρατίας, το πώς έστηναν ενέδρες σε παρακρατικούς μηχανισμούς και το πώς έλαβαν μέρος σε ιστορικές μάχες.
Το ίδιο και στο ντοκιμαντέρ μας για την αντίσταση στην Αθήνα στην Κατοχή, το «Οι παρτιζάνοι των Αθηνών», οι άνθρωποι που συμμετείχαν στο ΕΑΜ, στον ΕΛΑΣ, στην ΕΠΟΝ και στην ΟΠΛΑ ήταν απλοί, καθημερινοί άνθρωποι, που την κρίσιμη στιγμή επέλεξαν τον δρόμο της αντίστασης.
Φιγούρες οικείες, που εξιστορώντας τη ζωή τους μας γεμίζουν συναισθήματα περηφάνιας. Πρόκειται για ανθρώπους που εμπνέουν από την πρώτη στιγμή τον σεβασμό μας με την ταπεινότητά τους.
● Η καινούργια σας ταινία «Συνάδελφοι ηρωικοί οικοδόμοι» έχει να κάνει με τους εξόριστους του μετεμφυλιακού κράτους, τους ανθρώπους «χωρίς χαρτιά» της εποχής. Μιλήστε μας για αυτή τη δουλειά.
Οι οικοδόμοι ήταν είτε πρώην εξόριστοι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης και του Εμφυλίου, κυρίως κομμουνιστές, καθώς και νέοι άνθρωποι που έρχονταν από τα χωριά στην Αθήνα αναζητώντας μια καλύτερη ζωή. Από τις περιόδους του '40 και του '50 μεταφερόμαστε μέσω των προφορικών μαρτυριών σε μια ταραγμένη περίοδο, αυτή του μετεμφυλιακού κράτους, όπου οι αγωνιστές της Μακρονήσου, της Γυάρου, των φυλακών και των τόσων τόπων εξορίας προκειμένου να εργαστούν χρειάζονται πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων ακόμη και στον ιδιωτικό τομέα.
Ο μοναδικός χώρος όπου δεν ζητούσαν κάτι τέτοιο είναι αυτός της οικοδομής. Εκεί μπόρεσαν και δούλεψαν αυτοί οι άνθρωποι, οι οποίοι στη συνέχεια όρθωσαν το ανάστημά τους και διεκδίκησαν μια σειρά ριζοσπαστικών για την εποχή αιτημάτων, όπως το 7ωρο στην εργασία, τα δωροεπιδόματα και η ασφάλιση στην εργασία. Την ίδια στιγμή υπήρχαν πολιτικές διεκδικήσεις, για παράδειγμα η απόσυρση των βάσεων των ΗΠΑ από την Ελλάδα, η απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων και η νομιμοποίηση του ΚΚΕ.
Οι ανάγκες του ντοκιμαντέρ «Συνάδελφοι ηρωικοί οικοδόμοι»
Προσωπικό αρχείο Βαγγέλη ΠαρετζόγλουΤα γυρίσματα ξεκίνησαν το 2020, σταδιακά ολοκληρώνονται και τώρα το ντοκιμαντέρ βρίσκεται σε τελικό στάδιο. Η ομάδα θα επιδιώξει, όπως έχει γίνει και με τις άλλες δουλειές της, να παρουσιαστεί σε κινηματογράφους, σωματεία, πολιτικούς και πολιτιστικούς χώρους, ώστε να ανοίξει ένας διάλογος που θα ενώσει το τότε με το σήμερα.
Για τις ανάγκες της ολοκλήρωσης του ντοκιμαντέρ «τρέχει» αυτή την περίοδο και καμπάνια οικονομικής ενίσχυσης. Μπορείτε να στηρίξετε την προσπάθεια μέσω κατάθεσης στον τραπεζικό λογαριασμό GR45 0172 1260 0051 2610 0604 487, Τράπεζα Πειραιώς - BIC/SWIFT: PIRBGRAA, Δικαιούχος: Ξύδας Ιωάννης) ή/και μέσω Paypal με τη χρήση χρεωστικής ή πιστωτικής κάρτας.
www.efsyn.gr