Μοιάζει αδιανόητο για το συλλογικό συνειδητό: μια μάνα να θανατώνει, όπως φαίνεται, τα παιδιά της. Αντανακλαστικά το απωθούμε, είναι σχεδόν ασύλληπτο. Όμως, διαμεσολαβημένο από τα αδηφάγα ΜΜΕ, επανακάμπτει στην επιφάνεια με κάθε φρικώδη λεπτομέρεια.

Το φερόμενο ως έγκλημα της Πάτρας σαρώνει τον τηλεοπτικό χρόνο και καταλαμβάνει πολύ περισσότερο χώρο στο Διαδίκτυο από αυτόν που -ίσως- του αναλογεί. «Εφόσον αποδειχθεί ότι ένας γονιός σκοτώνει τα παιδιά του, είναι ένα έγκλημα σπάνιο και ειδεχθές. Αυτό κεντρίζει το ενδιαφέρον. Από την άλλη, βάλλεται ευθέως η ιδέα που έχουμε ως κοινωνία για τη γονεϊκότητα και ακόμα περισσότερο τη μητρότητα», σχολιάζει στην ΑΥΓΗ της Κυριακής η ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια Έλενα - Όλγα Χρηστίδη.

Εξηγεί ότι η μητέρα, «σαν άλλη Παναγία», ταυτίζεται με μια αμιγώς φροντιστική αναπαράσταση που ποτέ δεν βλάπτει και δεν εκπίπτει, θεοποιημένη - που περισσότερο υπομένει δεινά και ποτέ δεν τα προκαλεί. Δεν είναι εύκολο ούτε ανεκτό να αμφισβητηθεί μια τόσο ριζική έμφυλη αναπαράσταση. Κάθε αποκαθήλωσή της προκαλεί βαθύ συγκλονισμό.

Προστασία της «αγίας οικογένειας» αντί αμφισβήτησης

Η ιερότητα με την οποία έχει ενδυθεί η οικογένεια είναι, ώς έναν βαθμό, λογική: οι γονείς παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη και την πορεία ενός ανθρώπου. Ακριβώς γι’ αυτό, ως κοινωνία αναγνωρίζουμε τη σημασία που έχει η ευζωία και η προστασία ενός παιδιού. Ωστόσο, σημειώνει η κ. Χρηστίδη, «είναι προβληματικά κάποια κοινωνικά αντανακλαστικά που έχουμε αναπτύξει, όπως η άποψη ότι οι γονείς δεν πρέπει να αμφισβητούνται - ας θυμηθούμε ειδικά τις παλαιότερες γενιές, που είχαν ως βασικά μότο 'ο γονιός ξέρει, πρέπει πάντα να τον σέβεσαι', 'η μάνα θέλει μόνο το καλό του παιδιού'». «Οι γονείς όμως είναι άνθρωποι, κάποιοι είναι αρκετά καλοί γονείς, κάποιοι λίγο χειρότεροι, κάποιοι μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνοι».

Στην περίπτωση της Πάτρας, μετράμε τρία παιδιά νεκρά, ίσως επί μακρόν κακοποιημένα, «γιατί προτεραιοποιήθηκε η προστασία της 'αγίας οικογένειας' από την αμφισβήτησή της».

Η επιμονή στην ιερότητα της οικογένειας αποτρέπει, τελικά, την προστασία της. «Η ουσιαστική προστασία της θα έρθει μέσα και από την αναγνώριση των λαθών της, βαρύτερων ή ελαφρύτερων, αλλά και της επίδρασης που αυτά έχουν στα πιο αδύναμα μέλη της. Πρέπει άμεσα να ανοίξει ένας διάλογος για το τι γίνεται σε συστημικό επίπεδο, πώς μπορούν να αναγνωρίζουν τα ανησυχητικά σημάδια επαγγελματίες Υγείας και άλλοι, αλλά και ο ευρύτερος οικογενειακός και κοινωνικός περίγυρος, τι πρέπει να κάνουν - και, βέβαια, οι αρμόδιοι φορείς να μπορούν να παρέμβουν αποτελεσματικά σε τέτοιες περιπτώσεις».

Για την ώρα, έχουμε συλλογικά παραμείνει σοκαρισμένοι και επιζητούμε την -προφανώς επιβεβλημένη- απόδοση της ατομικής ποινικής ευθύνης για ένα πιθανό αποτρόπαιο έγκλημα, αναμασώντας όλες τις μιντιακά μεγεθυμένες ανατριχιαστικές «πληροφορίες». Αν ο δημόσιος λόγος συνεχίζει να μοιάζει με αρένα που καταπατά κάθε έννοια δεοντολογίας (νομικής, ιατρικής, δημοσιογραφικής κ.λπ.), προειδοποιεί η κ. Χρηστίδη, «θα συνεχίσουμε να ταΐζουμε τις φωνές της αυτοδικίας και του όχλου».

Δείχνοντας με το δάχτυλο την εξαιρετικά σπάνια περίπτωση, ουσιαστικά απεκδυόμαστε τις ευθύνες όλων μας για την κανονικοποιημένη αλυσίδα της βίας. Κρύβουμε κάτω από το χαλί «όλες τις άλλες, συχνότερες, αν και λιγότερο ειδεχθείς, περιπτώσεις κακοποίησης, έμφυλης βίας, βίας σε βάρος των παιδιών». Δείχνοντας δηλαδή ένα «τέρας» που δεν μας μοιάζει, εφησυχάζουμε για όλα τα υπόλοιπα πεδία ευθυνών μας.

Γνώριμο μοτίβο ο στιγματισμός της ψυχικής ασθένειας

Πλάι - πλάι στα στερεότυπα που κατακλύζουν το μιντιακό Κολοσσαίο, βγαίνει από τη φαρέτρα ο στιγματισμός των ανθρώπων με ψυχικές διαταραχές. Παρότι είναι αποδεδειγμένο ότι δεν εγκληματούν περισσότερο από τον μέσο όρο.

«Όταν μιλάμε για ψυχικές διαταραχές, εννοούμε στην πραγματικότητα ένα τεράστιο φάσμα, που σε κάποιο σημείο του μπορεί να αγγίζει τους περισσότερους από εμάς με κάποιον τρόπο, έστω και στις πιο παροδικές και ελαφριές εκδοχές του. Άρα, δεν πρέπει να θεωρούμε ότι η ψυχική διαταραχή είναι αποκλειστικά κάτι σπάνιο και πολύ οξύ όταν προκύπτει, υπάρχουν διαφορετικές εκφάνσεις προκλήσεων ψυχικής υγείας που μπορεί να βιώνει ένα άτομο», διευκρινίζει η κ. Χρηστίδη.

Άλλωστε, υπενθυμίζει, η ύπαρξη κάποιας ψυχικής διαταραχής, που μπορεί να εντοπίζεται σε ανάλογα ειδεχθή εγκλήματα, δεν ταυτίζεται με τον μη καταλογισμό για τη διάπραξή τους. «Ως επαγγελματίες ψυχικής Υγείας, χρειάζεται να είμαστε ιδιαίτερα αυστηροί όταν μας ζητούν να κάνουμε υποθέσεις για ανθρώπους που δεν γνωρίζουμε. Η δεοντολογία προστατεύει τόσο τα δικαιώματα αυτών που ερευνώνται για κάποιο έγκλημα όσο και το κοινωνικό σύνολο, που δεν το υπηρετούμε δίνοντας αμφιλεγόμενα μηνύματα γύρω από είδη διαταραχών, εντελώς απλαισίωτα».

Το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας «μπάζει»

Τι μένει εκκωφαντικά έξω από τη δημόσια συζήτηση, με τους «κίτρινους» όρους που αυτή διεξάγεται; Το προβληματικό καθεστώς παιδικής προστασίας στη χώρα.

Η κυρίαρχη αντίληψη, το «δεν θα μπλέξω, γονείς είναι και ξέρουν», παραγνωρίζει το δεδομένο: τα παιδιά δεν είναι κτήματα των γονέων. Οι γονείς είναι υπεύθυνοι για την ομαλή τους ανάπτυξη. Αν κάτι, όμως, πάει στραβά, το κοινωνικό σύνολο και το κράτος οφείλουν να παρέμβουν με όλους τους θεσμικούς τρόπους. Το καταφέρνουν;

Η δημοσιογράφος Μαρινίκη Αλεβιζοπούλου (συμμετείχε σε έρευνα της ομάδας «The Manifold»), απαριθμεί τις πολλές και διαφορετικές υπηρεσίες με κάποιο μερίδιο ευθύνης στην παιδική προστασία: Κοινωνικές υπηρεσίες στους δήμους, κοινωνικοί λειτουργοί στα νοσοκομεία, παιδοψυχολόγοι στα σχολεία. Υπάρχουν Διευθύνσεις Κοινωνικής Μέριμνας στις Περιφέρειες. Το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Δομές Ψυχικής Υγείας που υπάγονται στο υπουργείο Υγείας. Εισαγγελίες και Επίτροποι Ανηλίκων, η Διεύθυνση Ανηλίκων της ΕΛ.ΑΣ. αλλά και ΜΚΟ. Ιδρύματα και ξενώνες - κρατικοί, εκκλησιαστικοί ή ΜΚΟ.

"Καθεμία από αυτές τις υπηρεσίες έχει δικά της πρωτόκολλα και τρόπο λειτουργίας, άλλες ιεραρχήσεις αναγκών. Όλες σχεδόν είναι υποστελεχωμένες. Σε πολλές, είτε η εξειδίκευση με την παιδική προστασία δεν είναι το αποκλειστικό καθήκον των λειτουργών είτε οι λειτουργοί δεν έχουν εκπαιδευτεί σε αυτήν. Δεν υπάρχει κοινό μητρώο υποθέσεων ή κοινό πρωτόκολλο δράσεων ώστε όλοι να ακολουθούν τα ίδια βήματα ή να γνωρίζουν ποια βήματα έχει κάνει μια άλλη υπηρεσία. Δεν υπάρχει συγκροτημένος τρόπος διασύνδεσης ή επικοινωνίας μεταξύ τους».

«Πράγματι, το σύστημα ‘μπάζει’, δεν μόνο η περίπτωση της Πάτρας (εφόσον αποδειχτεί), έχουμε παραδείγματα έμφυλης βίας με επαναλαμβανόμενες καταγγελίες στις αστυνομικές αρχές ή τις κοινωνικές υπηρεσίες που αγνοήθηκαν και φτάσαμε τελικά στη γυναικοκτονία. Πρέπει να δούμε το ζήτημα της πρόνοιας και της προστασίας θυμάτων βίας σοβαρά και με μακροπρόθεσμη στρατηγική», συμπεραίνει η κ. Χρηστίδη.

Διαβάστε ολόκληρη την έρευνα του «The Manifold»
σκανάροντας με το κινητό σας το QR Code:

πηγη: https://www.avgi.gr