(Μέρος 2ο)
Ο Πιότρ Κροπότκιν πολύ εύστοχα έχει αναλύσει τις έννοιες της ηθικής, της συνεργασίας και της αλληλοβοήθειας για την ανάπτυξη των ανθρώπινων κοινωνιών και της ανθρώπινης σκέψης. Ο άνθρωπος είναι ο «μέγας σοφιστής» και αναπτύσσει την τεράστια αρχή της αλληλοβοήθειας από τα κατώτερα επίπεδα του ζωικού βασιλείου, σε πείσμα πολλών αρνητικών παραγόντων, σε όλες τις φάσεις της ανθρώπινης εξέλιξης. Για τον Κροπότκιν η τεράστια σημασία της αρχής της αλληλοβοήθειας αναδεικνύεται πλήρως στο πεδίο της ηθικής. Στο μέτωπο της έρευνας στον επιστημονικό κλάδο της τεχνητής νοημοσύνης, εξακολουθεί να ισχύει η διαπίστωση, ότι η φιλοσοφία έχει λόγο τόσο στην έρευνα για την εδραίωση της τεχνητής νοημοσύνης όσο και στη συζήτηση για τα ηθικά και πολιτικά διακυβεύματα που προκαλούν οι εφαρμογές της. Έτσι, αν η βιολογική μας εξέλιξη είχε τη δυνατότητα και ικανότητα να δημιουργεί, μέσω της φυσικής επιλογής, τέλειες εγκεφαλικές μηχανές, τότε θα έπρεπε να καταλήγει μόνο σε σωστές λύσεις, κάτι που ασφαλώς δεν συμβαίνει και ούτε πρόκειται και να συμβεί. Είμαστε και θα παραμείνουμε ατελείς! Ταυτόχρονα, η εξελισσόμενη συνείδηση παρουσιάζει, βέβαια, εμφανείς πρακτικούς και γνωστικούς περιορισμούς αλλά και ασύλληπτες δυνατότητες αυτοεξέλιξης. Πρόσφατα, σχετικές έρευνες επιβεβαίωσαν, ότι η ατομική μας νοητική ανάπτυξη και η συνειδησιακή μας ικανότητα δεν είναι διαμορφωμένες εκ γενετής, αλλά ενεργοποιούνται και εκδηλώνονται μεταγενέστερα, ανάλογα με τα ερεθίσματα που δεχόμαστε. Στο τομέα της ΤΝ, πολλοί ισχυρίζονται ότι εάν τα ανθρωποειδή ρομπότ έχουν συνείδηση, τότε είναι και ηθικά υποκείμενα. Όμως, εάν αυτές οι εξελιγμένες μορφές ΤΝ διαθέτουν όντως συνείδηση, είναι κάτι που πολύ δύσκολα μπορεί να αποδειχθεί, ακόμη και από εκείνους που έχουν απο-φυσικοποιηθεί, σχεδόν πλήρως.
Τελευταία, η Mercedes, ακολουθώντας το παράδειγμα της BMW, αποφάσισε να χρησιμοποιήσει ανθρωπόμορφες μηχανές στην παραγωγή της, οι οποίες θα εκπαιδευτούν σε εργασίες όπως η μεταφορά εξαρτημάτων, καθώς και σε ελέγχους ποιότητας. Οι δημοσιογραφικοί τίτλοι που συνοδεύουν τη συγκεκριμένη είδηση είναι της μορφής: «Ανθρωποειδή ρομπότ προσλαμβάνονται στα εργοστάσια της Mercedes», λες και τα ρομπότ είναι ανθρώπινα όντα με συνείδηση που αποφασίζουν ή συναινούν, τα ίδια, για να εργαστούν στην αυτοκινητοβιομηχανία! Το ρήμα «προσλαμβάνονται» εξυπηρετεί αυτή τη διάσταση, ότι δηλαδή τα ανθρωποειδή είναι ξεχωριστές οντότητες που αποφασίζουν αυτόνομα και με συνείδηση. Αντίστοιχα, σε μια διαφήμιση για την αγορά ανθρωποειδούς ρομπότ αναφέρονται τα εξής: «Η πλούσια συστοιχία αισθητήρων και οι ακριβείς αλγόριθμοι βοηθούν επίσης αυτό το ρομπότ να πραγματοποιεί δυναμικό έλεγχο ισορροπίας και αποφυγή εμποδίων, ενώ τα αξιολάτρευτα μάτια LCD μπορούν να δείξουν συναισθήματα και εκφράσεις κάνοντάς το να αισθάνεται σαν πραγματικό μέλος της οικογένειας». Είναι ξεκάθαρο, ότι οι εταιρίες προσπαθούν να δομήσουν έναν «συναισθηματικό δεσμό και σχέση» με το ρομποτικό ανθρωπόμορφο κατασκεύασμα. Τα νέα αυτά ρομποτάκια-οικιακοί βοηθοί απευθύνονται στον καθένα/καθεμία, δεν θα κάνουν απλά τις δουλειές του νοικοκυριού αλλά θα είναι ένα νέο μέλος του σπιτιού. Ένα ανθρωποειδές νέο μέλος της οικογένειας… Το συγκεκριμένο κατασκεύασμα έρχεται να προσθέσει πάμπολλες λειτουργίες σε σχέση με την παρουσία της Alexa, που κάθε τεχνολογικά ενήμερο σπίτι στις ΗΠΑ διαθέτει. Η Alexa αποτελεί τον εικονικό βοηθό που δέχεται φωνητική αλληλεπίδραση, αναπαραγωγή μουσικής, δημιουργία λιστών υποχρεώσεων, αναπαραγωγή ηχητικών βιβλίων, πρόγνωση καιρού, ειδήσεις κ.ά.. Ενεργοποιείται αφού την φωνάξεις με το όνομα της, Alexa, και τη ρωτήσεις οτιδήποτε ή της αναφέρεις να σε ξυπνήσει ή να παίξει συγκεκριμένη μουσική. Μπορεί να απαντήσει σε ερωτήσεις της μορφής: –Alexa, τι ώρα είναι/ τι καιρό θα έχει αύριο/ φτιάξε λίστα με τα ψώνια/ πρόσθεσε και αυτά στα ψώνια/ ποιο είναι το καλύτερο εστιατόριο στη χ περιοχή/ πόσο είναι τώρα το ματς τάδε/ πες μου στις 9 να πάρω τα χάπια μου. Πάντα με την προσφώνηση Alexa.
Βέβαια, τα περισσότερα από τα προϊόντα ΤΝ, μέχρι στιγμής, όπως τα ανθρωποειδή ρομπότ που προβάλλονται στα μμε, αποτελούν μελλοντικά προϊόντα. Οι κολοσσοί τεχνολογίας βρίσκονται σε αγώνα δρόμου για να βγάλουν πρώτοι στην αγορά τα ανθρωποειδή τους. Όμως, ήδη «τρέχουν» οι διαφημίσεις και οι προωθητικές ενέργειες για αυτά: «θα πλένει τα ρούχα σας, θα καθαρίζει το σπίτι σας, θα τακτοποιεί και γενικά θα σας δίνει πίσω πολύ χρόνο από τη ζωή σας»… «Επιπλέον, θα είναι ένας σπουδαίος σύντροφος, θα μπορείτε να του μιλάτε, να κάνετε ουσιαστικές συζητήσεις, θα μπορεί να σας διδάξει πράγματα, θα μπορεί να σας ψυχαγωγεί»… «θα μπορείτε να έχετε τους φίλους σας να σας επισκέπτονται σε μια διαφορετική ενσαρκωμένη εκδοχή της απομακρυσμένης παρουσίας σας, η οποία νομίζω ότι θα είναι πραγματικά συναρπαστική για να εξερευνήσουμε τα επόμενα χρόνια»… Ο Elon Musk τον περασμένο Οκτώβριο δήλωσε, ότι θα υπάρχουν τουλάχιστον δέκα δισεκατομμύρια ανθρωποειδή ρομπότ με τιμές μεταξύ 20.000 και 25.000 δολαρίων μέχρι το 2040.
Παράλληλα, οι εταιρίες κατασκευής ανθρωποειδών εκτιμούν, ότι η μαζική χρήση ανθρωποειδών ρομπότ για τη βιομηχανία είναι θέμα λίγων ετών και ούτε καν πενταετίας. Ο ceo της nvidia, Τ.Σ. Χουάνγκ, κυρίαρχης αμερικάνικης εταιρίας στην ΤΝ, ανέφερε ότι η οικονομική αποδοτικότητα των ρομπότ θα είναι εύκολο να διαπιστωθεί και ότι το κόστος ενοικίασης ενός ανθρωποειδούς ρομπότ θα κυμαίνεται πιθανώς γύρω στα 100.000 δολάρια… Εάν, λοιπόν, τα βιομηχανικά ανθρωποειδή διαθέτουν «συνείδηση», λέτε να αποκτήσουν και «ταξική συνείδηση»…; Μήπως η ετυμολογία της λέξης ανθρωποειδής, στη μέχρι σήμερα χρήση του, που αποτελεί χαρακτηρισμό ανθρώπου με απάνθρωπη, κτηνώδη συμπεριφορά, φανερώσει μια παρόμοια εξελιγμένη-τεχνολογική κατάσταση; Αλλά γιατί προκρίνεται ο όρος ανθρωποειδές από τις εταιρίες ΤΝ; Διότι απλούστατα στόχος των κατασκευαστριών εταιρειών είναι η προσομοίωση του ιστού «δέρματος» των ανθρωποειδών ρομπότ με το ανθρώπινο δέρμα. Θα πρόκειται για έναν μετα-άνθρωπο, λοιπόν;
Τον περασμένο Δεκέμβριο, πληθώρα δημοσιευμάτων και αναρτήσεων μιλούσαν για το πλέον εξελιγμένο μοντέλο ΤΝ της OpenAI, το επονομαζόμενο o3 που θα κυκλοφορήσει στην αγορά εντός του 2025. Αφορμή αποτέλεσε ένα εξαιρετικά υψηλό σκορ στο τεστ, με το όνομα ARC Challenge, όπου εξετάζει την ικανότητα μοντέλων ΤΝ να εμφανίζουν στοιχεία συλλογιστικής στη λήψη αποφάσεων. Κοινός παρονομαστής σε πολλά από τα άρθρα είναι ότι οι επιδόσεις του συγκεκριμένου μοντέλου αποτελούν ένα μεγάλο βήμα προς τη λεγόμενη Τεχνητή Γενική Νοημοσύνη, δηλαδή την ικανότητα μιας μηχανής να μπορεί να εκτελεί όλες τις πνευματικές εργασίες ενός ανθρώπου. Τίποτα από τα παραπάνω δεν είχε συμβεί ουσιαστικά αλλά, απλά, όλα αυτά τα δημοσιεύματα αποτελούν έναν καλό κράχτη για προσέλκυση επενδυτικών κεφαλαίων και τραπεζικών δανειοδοτήσεων.
Όταν το 1950, o Alan Turing στο άρθρο του «Computing machinery and intelligence», διατύπωνε το ερώτημα εάν μπορούν οι μηχανές να σκεφτούν, κατέφυγε στην εφαρμογή του γνωστού πειράματος, «Turing test», για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η μηχανή που σκέφτεται, είναι εκείνη της οποίας η συμπεριφορά δεν ξεχωρίζει από την ανθρώπινη νοημοσύνη. Όμως η μνήμη μας μπορεί υπολογιστικά να συγκρατήσει περίπου μέχρι 6-7 στοιχεία, π.χ. να μπορούμε να συγκρατούμε στη βραχύβια μνήμη μας, τη σειρά εμφάνισης αριθμών, χρωμάτων, σχημάτων. Η αντιμετώπιση αυτών των περιορισμών, επιτυγχάνεται με την κωδικοποίηση των πληροφοριών σε διανοητικές αναπαραστάσεις, οι οποίες με τη σειρά τους απαιτούν νοητικές διαδικασίες για την κωδικοποίηση και αποκωδικοποίηση των πληροφοριών. Αυτή η ατελής χρήση του ανθρώπινου εγκεφάλου ξεπεράστηκε, όπως πολύ καλά γνωρίζουμε, με τα νέα υπολογιστικά συστήματα, τα οποία εκτελούν πλήθος δραστηριοτήτων που σχετίζονται με την αντίληψη, την μνήμη, την επεξεργασία, την επίλυση κ.ά.. H ΤΝ ως μηχανικό σύστημα αντιμετωπίζει το «πρόβλημα του μαύρου κουτιού»: Τροφοδοτείται ο αλγόριθμος με δεδομένα και δίνει επιλεγμένες απαντήσεις, αλλά δεν εξηγεί το σκεπτικό. Γίνεται παραγωγή απαντήσεων με τυχαία δειγματοληψία λέξεων που βασίζεται, εν μέρει, σε πιθανότητες. Μετουσιώνει σε λίγα δευτερόλεπτα όλη τη συσσωρευμένη γνώση που υπάρχει στο διαδίκτυο και όχι μόνο. Ουσιαστικά αλγοριθμοποιεί την κάθε διαδικασία, την κάθε απαίτηση και τη μετασχηματίζει στο ζητούμενο. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που προσφέρεται σε σεμινάριο ΤΝ, –τα οποία παρεμπιπτόντως γίνονται σωρηδόν την τελευταία περίοδο σε πάρα πολλές επιχειρήσεις και εταιρίες, και στην Ελλάδα–, είναι: Ζητείται να φτιαχτεί ένα πόστερ που θα χρησιμοποιηθεί στα κοινωνικά δίκτυα και θα περιλαμβάνει για παράδειγμα εικόνα από αγρόκτημα, χ-ψ φρούτα, τραπέζι με α-β-γ στοιχεία, τα πρόσωπα θα είναι με αυτά τα χαρακτηριστικά και θα φέρει τίτλο τάδε. Σε λίγα δευτερόλεπτα το πόστερ είναι έτοιμο προς δημοσίευση. Μπορείς να ζητήσεις αλλαγές και να το τροποποιήσεις κατά το δοκούν. Η εργασία που θα γινόταν με γνώσεις γραφιστικής αλλά και δημιουργικής γραφής δεν απαιτούνται μέσω της χρήσης της ΤΝ. Μόνο δεδομένα και ζητούμενα. Μπορείς να του ορίσεις και ποια θα είναι η δεξαμενή άντλησης στοιχείων και δεδομένων, δηλαδή ποια site. Αυτό το πόστερ δεν το άντλησε από το διαδίκτυο αλλά το συνέθεσε από τα δεδομένα που είχε. Πριν από εμάς για μας και αντί από εμάς;
Όμως, ποιο είναι το κόστος αυτής της χρήσης στην ανθρώπινη μνήμη και δεξιότητα; Σίγουρα το κακό για τη μνήμη ξεκίνησε με την επέλαση της ψηφιακής εποχής, του διαδικτύου και του smartphone. «Ψηφιακή αμνησία» και «ψηφιακή άνοια», λοιπόν, έννοιες που περιγράφουν την δική μας αδυναμία (ανικανότητα;) να αποθηκεύσουμε στον δικό μας εγκέφαλο –και όχι στης συσκευής μας– απαραίτητες πληροφορίες. Περίεργο που το Λεξικό της Οξφόρδης επέλεξε ως λέξη της χρονιάς για το 2024, τον όρο «brain rot» –«εγκεφαλική σήψη»–, ο οποίος περιγράφει τη νοητική κατάσταση που προκαλείται από τη συνεχή κατανάλωση ασήμαντου περιεχομένου; Όπως σημειώνει ο εκδότης του «Memory, Mind and Media», Α. Χόσκινς: «έχουμε πλέον έναν άνθρωπο-«υβρίδιο» μέσα από την αλληλεπίδραση του με τις συσκευές, του οποίου το παρελθόν έχει καταστεί αντικείμενο ψηφιακού μάρκετινγκ».(εφ. «Το Βήμα», 16/02/2025) Μια ζωή προς πώληση για ένα like και μια ανάρτηση. Ταυτόχρονα, λόγω της ευρείας χρήσης smartphones και μέσων κοινωνικής δικτύωσης, αναδιαμορφώνεται η διαδικασία δημιουργίας και αποθήκευσης των αναμνήσεων στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Η έλευση της ΤΝ φοβίζει, τρομάζει και άλλους τρομοκρατεί, ως προς τις επιπτώσεις στο τομέα της μνήμης. «Η μνήμη του σύγχρονου ανθρώπου βάλλεται περισσότερο από ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία».
Αναμφισβήτητα, η εμφάνιση μιας νέας τεχνολογίας αποτελεί ένα κοινωνικοιστορικό γεγονός που επιφέρει μια νέα διαίρεση της πραγματικότητας, με νέα πεδία δράσης και εφαρμογής. Η κυριαρχία των μηχανών πάνω στον άνθρωπο συντελείται παράλληλα και ταυτόχρονα με την κυριαρχία των πολιτικών και οικονομικών μηχανισμών πάνω στην κοινωνία. Ένα συγκεντρωτικό σύστημα εξουσίας όπου το τεχνολογικό οικοδόμημα ελέγχεται σε όλη του τη ροή και χρήση. Ο Αντώνης Μαυρόπουλος, συγγραφέας του βιβλίου, «Τεχνητή Νοημοσύνη, Άνθρωπος, Φύση, Μηχανές», επισημαίνει: «Κάθε μοντέλο Τ.Ν. βασίζεται πάνω στη συλλογική νοημοσύνη των έξι δισεκατομμυρίων ψηφιακών κολίγων που εργάζονται δωρεάν έξι ώρες κάθε μέρα στο διαδίκτυο! Έτσι, κάθε μοντέλο Τ.Ν. αντανακλά τη γενική διάνοια της ανθρωπότητας όπως ακριβώς μια σταγόνα νερού αντανακλά το φως του ήλιου. Τόσο οι μεγάλες προσδοκίες όσο και οι υπερβολικοί φόβοι για τις εφαρμογές της Τ.Ν. αντιμετωπίζουν την τεχνολογία και την επιστημονική εξέλιξη ως κάτι αυτόνομο και ανεξάρτητο από την ανθρώπινη παρέμβαση. Πιστεύω ότι δεν υπάρχει κάποιος σιδερένιος νόμος διαρκούς και απρόσκοπτης τεχνολογικής «προόδου». Η επιστήμη και η τεχνολογία είναι γεννήματα της εποχής τους, διαμορφώνονται, αναπτύσσονται και στιγματίζονται από το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο. Σήμερα, η τεχνολογία είναι το μόνο οικοσύστημα που διαρκώς επεκτείνεται, σε βάρος όλων των υπολοίπων. Κάθε νέα τεχνολογική εξέλιξη έρχεται να ενισχύσει την εξάρτηση των ανθρώπων από τις μηχανές. Με τον τρόπο αυτό, η σύγχρονη τεχνολογία αναδεικνύεται σε μια υποχρεωτική και εφ’ όρου ζωής σχέση εξάρτησης, την οποία ποτέ δεν επιλέξαμε και από την οποία ο χωρισμός γίνεται όλο και πιο δύσκολος. Πότε όμως ρωτηθήκαμε για το αν αυτή ή οποιαδήποτε άλλη τεχνολογία είναι αναγκαία; Οι κοινωνίες μας οφείλουν να συζητήσουν και να επιλέξουν αν θέλουν, τι είδους και σε τι έκταση κάθε νέα τεχνολογία. Αυτά δηλαδή, που αποκρύπτονται και συσκοτίζονται συστηματικά από τις κραυγές για τις τεράστιες απειλές από τις υπερνοήμονες μηχανές: μεταθέτοντας τη συζήτηση για τις επιπτώσεις της Τ.Ν. στο απώτερο μέλλον, εκχωρούμε το παρόν χωρίς καμία συζήτηση. Πάντως, ο μεγαλύτερος κίνδυνος, που θα πρέπει πάση θυσία να αποφύγουμε, είναι το να γλιστρήσουμε ξανά στον μονόδρομο της τεχνολογικής «προόδου», μόνο και μόνο επειδή αυτό επιθυμούν και προσπαθούν να επιβάλουν οι φεουδάρχες του ψηφιακού καπιταλισμού. Εξάλλου, η Ιστορία μάς δείχνει ότι οι ανθρώπινες κοινωνίες θεωρούν τη λεγόμενη «τεχνολογική πρόοδο» ως μονόδρομο μόνο τα τελευταία 200-300 χρόνια. Παλιότερες κοινωνίες επέλεξαν και απέρριψαν τεχνολογίες, αρκετές εκ των οποίων είναι άγνωστες σε εμάς σήμερα. Με αφορμή την Τ.Ν., ήρθε η ώρα να ξανασκεφτούμε σε βάθος την τεχνολογία ως κοινωνική σχέση που καθορίζει την ανθρώπινη ελευθερία και αυτονομία».
Να ξανασκεφτούμε, λοιπόν, όχι κοντόφθαλμα και μονοδιάστατα, τη χρήση της ΤΝ. Όχι, όμως, προβάλλοντας πτυχές που είναι, για κάποιους, πρόσφορες για ανάπτυξη κριτικής, π.χ. απώλεια θέσεων εργασίας, αλλά να συλλογιστούμε συνολικά τη χρήση της τεχνολογίας. Πως και τι παράγει; Από ποιον και για ποιόν; Με τί διασπάθιση πρώτων υλών και ενέργειας; Αλλά, κυρίως, μέχρι που φτάνει η συμβατότητα φύσης και τεχνολογίας, και πως, εν τέλει, η τεχνολογία μάς αποξενώνει και μας απομακρύνει από τη φύση;
Εν τέλει, μια ελεύθερη και ανεξούσια κοινωνία θα κατανάλωνε χιλιάδες ανθρωποώρες πνευματικής ενέργειας για να κατασκευάσει ένα ανθρωποειδές;
Αναρχικός Πυρήνας Χαλκίδας
Δημοσιεύθηκε στην ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ.258, Απρίλιος 2025
από: https://anarchypress.wordpress.com