Φωτογραφία: Το Κολούμπια εκτοξεύεται για την πρώτη του αποστολή STS-1. Υπήρξε το μοναδικό διαστημικό λεωφορείο που εκτοξεύθηκε με την εξωτερική δεξαμενή του βαμμένη άσπρη, κάτι που διακόπηκε αργότερα για την εξοικονόμηση βάρους.
Το Διαστημικό Λεωφορείο Κολούμπια (Space Shuttle Columbia (Orbiter Vehicle Designation: OV-102) ήταν το πρώτο σκάφος στον στόλο των διαστημικών λεωφορείων της NASA που πέταξε στο διάστημα και που τέθηκε σε τροχιά γύρω από τη Γη. Εκτοξεύθηκε για πρώτη φορά για την αποστολή STS-1, στις 12 Απριλίου 1981, Σε 22 έτη υπηρεσίας ολοκλήρωσε 27 αποστολές προτού διαλυθεί κατά την επανείσοδό του στην ατμόσφαιρα κατά την τελική φάση της 28ης αποστολής του (STS-107) την 1η Φεβρουαρίου 2003, σκοτώνοντας και τους 7 επιβαίνοντες.
Η κατασκευή του «Κολούμπια» άρχισε το 1975 στις εγκαταστάσεις της Rockwell International, στο Πάλμντεϊλ της Καλιφόρνια (προάστιο του Λος Άντζελες), μετά από συμβόλαιο που υπογράφηκε στις 26 Ιουλίου 1972. Το σκάφος πήρε το όνομά του από το ιστορικό και ποιητικό όνομα των ΗΠΑ, όπως και η τροχιακή άκατος της αποστολής Απόλλων 11, της πρώτης διαστημικής αποστολής που προσεδάφισε ανθρώπους στη Σελήνη. Μετά την κατασκευή, το σκάφος έφθασε στο Διαστημικό Κέντρο Κένεντυ την 25η Μαρτίου 1979, για να ετοιμαστεί για την πρώτη του εκτόξευση. Το «Κολούμπια» ήταν προγραμματισμένο αρχικώς να εκτοξευθεί στα τέλη του 1979, αλλά η εκτόξευση καθυστέρησε εξαιτίας προβλημάτων με το σύστημα θερμικής προστασίας και τα SSME. Στις 19 Μαρτίου 1981, κατά τη διάρκεια προετοιμασιών για μία δοκιμή εδάφους, τρεις εργάτες υπέστησαν ασφυξία ενώ εργάζονταν στο διαμέρισμα των πίσω κινητήρων του σκάφους.
Το «Κολούμπια» στην εγκατάσταση προετοιμασίας μετά την παράδοσή του στο Διαστημικό Κέντρο Κένεντυ το 1979.
Ο αρχηγός της πρώτης διαστημικής αποστολής του «Κολούμπια» (STS-1) ήταν ο Τζον Γιάνγκ, ένας βετεράνος των προγραμμάτων «Gemini» και «Απόλλων», ο ένατος άνθρωπος στην ιστορία που περπάτησε στη Σελήνη, το 1972. Κυβερνήτης ήταν ο Ρόμπερτ Κρίπεν, ένας πολύ νεότερος αστροναύτης.
Το «Κολούμπια» παρέμεινε 105 ημέρες πάνω στην Εξέδρα Εκτοξεύσεως (Pad) 39A μέχρι να εκτοξευθεί στις 12 Απριλίου 1981, ανήμερα την 20ή επέτειο της πρώτης πτήσεως ανθρώπου στο διάστημα (του Γκαγκάριν με το σκάφος «Βοστόκ 1»). Επέστρεψε στη Γη μόλις δύο ημέρες αργότερα, έχοντας εκτελέσει 36 περιφορές γύρω από τον πλανήτη μας. Προσγειώθηκε σαν αεροπλάνο στην Αεροπορική Βάση Έντουαρντς της Καλιφόρνια. Στη συνέχεια εκτέλεσε τρεις ακόμα δοκιμαστικές αποστολές για τον έλεγχο των τεχνικών του χαρακτηριστικών και των αποδόσεων των χιλιάδων εξαρτημάτων του. Η πρώτη «κανονική» («λειτουργική») του αποστολή, με τετραμελές πλήρωμα, ήταν η STS-5, που εκτοξεύθηκε στις 11 Νοεμβρίου 1982. Τότε στο πρόγραμμα διαστημικών λεωφορείων είχε ήδη προστεθεί το «Τσάλεντζερ», το οποίο εκτέλεσε τις τρεις επόμενες αποστολές του προγράμματος, ενώ στο «Κολούμπια» έγιναν αρκετές τροποποιήσεις για την πρώτη αποστολή του Spacelab.
Οι αστροναύτες του «Κολούμπια» Κεν Μάτινγκλι και Χένρι Χάρτσφιλντ χαιρετούν τον Πρόεδρο Ρόναλντ Ρέιγκαν και τη σύζυγό του Νάνσι μετά την προσγείωσή τους το 1982.
Το 1983 το «Κολούμπια», και πάλι με αρχηγό αποστολής τον Τζων Γιάνγκ, εκτοξεύθηκε για τη δεύτερη λειτουργική αποστολή του (STS-9), η οποία μετέφερε το επιστημονικό εργαστήριο Spacelab και εξαμελές πλήρωμα. Στους αστροναύτες συγκαταλεγόταν και ο πρώτος μη Αμερικανός πολίτης σε πτήση διαστημικού λεωφορείου, ο Γερμανός Ουλφ Μέρμπολντ. Μετά την πτήση αυτή, το σκάφος πέρασε 18 μήνες στις εγκαταστάσεις του Πάλμντεϊλ, τροποποιούμενο έτσι ώστε να έχει παρόμοια χαρακτηριστικά με τα άλλα διαστημικά λεωφορεία. Επέστρεψε στο διάστημα στις 12 Ιανουαρίου 1986, με την αποστολή STS-61-C, στο πλήρωμα της οποίας βρισκόταν ο πρώτος εν ενεργεία βουλευτής που επισκέφθηκε ποτέ το διάστημα, ο Μπιλ Νέλσον.
Δέκα μόλις ημέρες μετά την επιστροφή του «Κολούμπια» από αυτή την αποστολή ακολούθησε η τραγωδία του Κολούμπια. Ως αποτέλεσμα, το πρόγραμμα του διαστημικού λεωφορείου διακόπηκε και το «Κολούμπια» δεν ξαναπέταξε μέχρι το 1989, οπότε και επανήλθε στην κανονική υπηρεσία ως μέλος του στόλου των διαστημικών λεωφορείων.
Η πτήση του STS-93, που εκτοξεύθηκε στις 23 Ιουλίου 1999, ήταν η πρώτη διαστημική αποστολή των ΗΠΑ με γυναίκα αρχηγό, την Αϊλήν Κόλινς. Αυτή η αποστολή έθεσε σε τροχιά το Διαστημικό τηλεσκόπιο ακτίνων Χ «Τσάντρα».
Η τελευταία επιτυχής αποστολή του «Κολούμπια» ήταν η STS-109, η 4η αποστολή φροντίδας του Διαστημικού Τηλεσκοπίου Χαμπλ. Η επόμενη αποστολή του «Κολούμπια», η STS-107, τελείωσε με την καταστροφή του κατά την επανείσοδό του στην κατώτερη ατμόσφαιρα και τον θάνατο του επταμελούς του πληρώματος.
Ως συνέπεια της καταστροφής αυτής, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζωρτζ Μπους απεφάσισε την απόσυρση του στόλου των διαστημικών λεωφορείων μέχρι το 2010 και την ανάπτυξη αντί για αυτά του νέου διαστημικού επανδρωμένου σκάφους «Ωρίων» (το οποίο καταργήθηκε με τη σειρά του το 2010 από τον Πρόεδρο Ομπάμα).
