Από το 1971 που άνοιξε υπάρχει εκεί το ταμπελάκι αυτό. Και ο Θανάσης Παπαγεωργίου το εννοεί κυριολεκτικά και μεταφορικά: πριν από λίγους μήνες απέσυρε την αίτηση επιδότησης του θεάτρου από το ΥΠΠΟΑ συντάσσοντας μια ανοιχτή επιστολή προς τη Λ. Μενδώνη. Εκεί τα είπε όλα, δίχως περιστροφές, χωρίς αναστολές. Και τώρα παίζει Κρέοντα. Στην «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, σε σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη. «Ολοι ξέρουμε ποιος είναι ο σύγχρονος Κρέων στην Ελλάδα...» μας λέει κάνοντας αναγωγή στο σήμερα. Ενα σήμερα που δεν θα μπορούσε να έχει περισσότερες αντιστοιχίες με τη συγκεκριμένη τραγωδία.
• Μήπως τελικά η Αντιγόνη δεν είναι επαναστάτρια, αλλά μάλλον συντηρητική -κρίνοντας με σύγχρονους όρους έστω- καθώς πάει με τον θεϊκό και όχι με τον κοσμικό νόμο;
Την Αντιγονούλα δεν είναι τόσο εύκολο να την κατατάξει κανείς. Ναι μεν είναι με τον θεϊκό νόμο και έχει σοβαρά δεσμά με την οικογένεια και αυτό θα μπορούσε να λάβει μια συγκεκριμένη μετάφραση σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους. Ωστόσο αν δούμε τη μεγάλη εικόνα, αυτό που κάνει ουσιαστικά η Αντιγόνη είναι να μη δέχεται τους ανήθικους νόμους. Και η αίσθησή μου είναι πως, με ελάχιστες εξαιρέσεις, πολιτική (και πολιτικοί) και ηθική δεν συμβαδίζουν. Υπάρχουν βέβαια ωραία μυαλά και ωραίοι άνθρωποι, στην Ελλάδα υπάρχουν και κάποιοι πολιτικοί που δεν έχουν κλέψει κιόλας, αλλά γενικά αυτές οι έννοιες δεν πάνε μαζί. Η πολιτική είναι επάγγελμα. Και καλές σχέσεις με την ηθική δεν έχει. Επίσης οι νόμοι δεν είναι πάντα ούτε ηθικοί ούτε δίκαιοι.
• Αυτό πάλι είναι μια θεμελιώδης διαφορά της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας με τη δυτική σκέψη: εμείς εδώ ακόμα λέμε «έχει και αυτός το δίκιο του». Ενώ έξω...
Κατά κανόνα οι δυτικοί θεωρούν πως ό,τι είναι νόμος είναι και δίκαιο. Λειτουργούν αλλιώτικα απέναντι στον νόμο και ο νόμος αλλιώτικα απέναντί τους. Εδώ αρκετοί Ελληνες θα πουν «ο τάδε νόμος είναι άδικος» - έξω δεν θα τον κρίνουν. Είναι νόμος; Τέλος. Και δεν ξέρω αν είμαστε όλοι παιδιά της Αντιγόνης και το λέμε αυτό, αλλά μάλλον κάτι μας έχει εμφυσήσει ο Σοφοκλής. Κάτι που δεν υπάρχει στον υπόλοιπο δυτικό κόσμο, όπου η αντίληψη είναι πιο θετικιστική. Πάντως εδώ γεννήθηκε η τραγωδία και κάτι έχει μείνει μέσα μας απ’ αυτή τη γέννα μάλλον.
• Πράγματι και ο Κρέων και η Αντιγόνη έχουν τα δίκια τους.
Εννοείται. Και ο Κρέων έχει κάποιο δίκιο. Αλλά μην ξεχνάμε πως ξεκινάει με μια τυραννία. Δεν είναι ένας δημοκρατικός άρχοντας. Μιλάμε για νεποτισμό: δεν υπήρχε άλλος συγγενής κι έτσι, μετά τον θάνατο του Ετεοκλή και του Πολυνείκη, πήρε την εξουσία. Και το πρώτο πράγμα που κάνει ως άρχοντας είναι να διατάξει να μη θαφτεί ο Πολυνείκης. Και μιλάει πολύ σκληρά. «Είναι η χώρα μου», λέει.
«Οι νόμοι μου». «Το κράτος που κυβερνάω εγώ». Ολα είναι στο πρώτο ενικό, όλα ιδιοκτησιακό καθεστώς. Αυτό μόνο κακό μπορεί να φέρει σε μια χώρα, ειδικά όταν αυτή μόλις βγήκε από έναν εμφύλιο και το κακό που έγινε με τους «Επτά επί Θήβας»... Εμένα ο Κρέων μού δίνει την εντύπωση ενός ερασιτέχνη πολιτικού. Που λέει και πιστεύει πως οι χώρες κυβερνώνται μόνο με απολυταρχικό τρόπο. Πως «δίνω διαταγές και είστε υποχρεωμένοι να τις εκτελέσετε». Τον ρωτά ο Χορός των Γερόντων: «Τι θες από εμάς;» Και τους απαντάει: «Να είστε φρουροί των προσταγών μου και να μην έχετε κανένα έλεος για όποιον παραβεί τις εντολές μου!».
• Ο εν λόγω Χορός είναι κάπως οπορτουνιστικός. Εμπλεος καιροσκοπισμού.
Μα έγινε μετά από προσωπική πρόσκληση του Κρέοντα. Επιλέχθηκε από τον ίδιο. Για να τον υπηρετεί. Ο Χορός στην «Αντιγόνη» είναι όλοι οι Αρχοντες, οι Γέροντες. Αυτοί που επέλεξε ο βασιλιάς έναν προς έναν. Είναι το κονκλάβιό του. Και από την άλλη έχουμε τον Φύλακα, που έρχεται και φέρνει τα νέα της ταφής του Ετεοκλή στον Κρέοντα και του μιλάει στον ενικό (δεν υπήρχε πληθυντικός στην αρχαιότητα) και χωρίς φόβο. Ενας λαϊκός, απλός άνθρωπος που δεν φοβάται τον βασιλιά του. Και από την άλλη, οι Αρχοντες που κάνουν ό,τι τους λέει ένας κακόπιστος βασιλιάς, ένας δικτάτορας.
• Αν βγάζαμε τα ονόματα, θα μπορούσε κάλλιστα να θεωρήσει κάποιος πως η συζήτηση που κάνουμε δεν είναι για κάποια αρχαία τραγωδία μα για το σήμερα.
Ο Κρέοντας είναι ένα σύγχρονο πρόσωπο. Εννοώ, τωρινό. Αυτό το πρόσωπο παίζω εγώ ουσιαστικά. Και όποιος κατάλαβε, κατάλαβε. Στην Ελλάδα ξέρουμε πάρα πολύ καλά ποιο είναι αυτό το πρόσωπο. Εννοείται ότι αυτό ισχύει! Και αν θες, δεν είναι μόνο τωρινή κατάσταση. Πολλοί Κρέοντες έχουν περάσει από την Ελλάδα. Είμαι ένας μεγάλος άνθρωπος και έχω ζήσει και Κατοχή και Εμφύλιο και δικτατορία. Και φυσικά την πληγή της Μεταπολίτευσης. Εχω ζήσει πολλούς Κρέοντες. Μόνο τους υπουργούς Πολιτισμού που έχω ζήσει να βάλεις... Φυσικά και δεν είναι καινούργιο φαινόμενο το να υπάρχουν Κρέοντες. Και νομίζω ότι αυτό οφείλεται στην έλλειψη οράματος, στην έλλειψη σχεδίου δημοκρατικής διακυβέρνησης.
• Από ποια μεριά; Από τους πολιτικούς ή από τους πολίτες;
Από τους πολιτικούς. Οι πολίτες βάλλονται καθημερινά από μια συγκεκριμένη τηλεόραση που λέει πολύ συγκεκριμένα πράγματα. Θα μου πεις, δεν έχουμε κι εμείς ευθύνη; Εμείς δεν ανοίγουμε την τηλεόραση; Εμείς δεν επιλέγουμε να μην ενημερωθούμε από κάπου αλλού, να πάρουμε ή να μην πάρουμε εφημερίδα, ποια εφημερίδα θα πάρουμε, ποιους δημοσιογράφους θα εμπιστευτούμε; Ναι, έχουμε. Αλλά να ξέρεις πως οι πολίτες και οι λαοί συνήθως άγονται και φέρονται. Από τη μια υπάρχει το «έτσι έχει γαλουχηθεί το κοινό» και από την άλλη το «υπάρχουν και άλλες επιλογές και είναι όλες εκεί». Αυτό κάνουμε κι εμείς οι καλλιτέχνες.
• Δηλαδή;
Δουλειά μας είναι να αφυπνίσουμε τον κόσμο. Να τον κάνουμε να σκεφτεί. Να βλέπει και να κρίνει. Οχι ό,τι βλέπει να το χάβει άκριτα. Αυτό κάνουμε 50 χρόνια και εδώ στη «Στοά». Η τέχνη δεν κάνει επανάσταση. Η τέχνη αφυπνίζει. Και γι’ αυτό την πολεμάνε. Δεν είδες τι έγινε τόσους μήνες και τι γίνεται ακόμα με τα θέατρα και τον πολιτισμό στην Ελλάδα; Να κρίνει εμένα το έργο μου ποιος; Η Παναγιωταρέα; Η Μενδώνη; Που δεν έχει πάρει καμία ευθύνη; Που πάντα «δεν ξέρει»; Που την «ξεγέλασε» ο Λιγνάδης; Τι μας λες! Είναι δυνατόν; Οχι! Αρνούμαι να κριθώ από αυτούς. Θύμωσα πολύ τότε. Πάρα πολύ. Είναι απίστευτη η απέχθεια αυτής της κυβέρνησης για τον πολιτισμό. Δεν είναι η μόνη βέβαια. Η κριτική και η αμφισβήτηση δεν συμφέρει τις κυβερνήσεις. Αν με ρωτάς, και ο ΣΥΡΙΖΑ θα πρέπει να ρίξει περισσότερο βάρος στον πολιτισμό.
• Μήπως είναι καιρός ν’ αρχίσουμε να ζητάμε κι εμείς κάτι ως «Αντιγόνες» από τους Κρέοντες που λέτε;
Ζητάω να με κοιτάει ο κάθε κυβερνήτης στα μάτια και να βλέπει το πρόβλημά μου. Να μη με ενοχοποιεί για κάθε μου κίνηση και μη κίνηση... Δύο χρόνια τώρα συνέχεια φταίμε. Πρώτα τα παιδάκια τα μικρά, μετά οι γέροι, τώρα οι νέοι... Συνέχεια κάποιος άλλος φταίει, εκτός από την κυβέρνηση. Είναι απίστευτο το πόσες ενοχές έχει φορτώσει στον κόσμο! Και είναι και προκλητικοί.
Οπως προκλητικός ήταν και ο Κρέοντας. Τα ‘βαλε με το γιο του, τον αρραβωνιαστικό της Αντιγόνης. Και αν διαβάσουν όλοι αυτοί την «Αντιγόνη» και άλλες τραγωδίες, ίσως συνετιστούν λίγο. Το τέλος του Κρέοντα θα το υποστούν. Μα σήμερα, μα αύριο, μα σε τριάντα χρόνια... Ο Κρέοντας έχασε το παιδί του, τη γυναίκα του, όλα. Και στο τέλος ομολογεί «είμαι ένα τίποτα πια». Μετάφρασέ το αυτό όπως θέλεις και φέρ’ το στο σήμερα. Δεν μπορεί να μην τιμωρηθούν γι’ αυτό, όσο κι αν είναι παγκόσμιο το φαινόμενο, όσο κι αν ζούμε μια καλυμμένη δικτατορία. Το έχω πει, το μόνο που λείπει είναι ν’ ανοίξουν τα ξερονήσια. Θα στείλουν εκεί τους ανεμβολίαστους.
Τώρα φταίνε οι ανεμβολίαστοι, πριν από λίγους μήνες οι νέοι στις πλατείες, πάντα κάποιος άλλος φταίει και όχι το κεφάλι τους το ξερό. Σε αναγκάζουν να βρίσεις, να αντισταθείς, να πεισμώσεις, να μην πιστέψεις τίποτα. Δεν είναι να γίνεις Αντιγόνη - αυτή έχει ένα πολύ συγκεκριμένο θέμα και το πολεμούσε με μια πίστη μέσα της. Εμείς η μόνη πίστη που έχουμε είναι ολίγη δημοκρατία. Δεν μπορεί να βγαίνει ο Αδωνις και να λέει αρκετά με τα επιδόματα, έχετε καλομάθει και τεμπελιάζετε. Αυτά είναι κυνικά πράγματα. Δεν μπορούν να μείνουν ατιμώρητα, δεν υπάρχει περίπτωση. Και η τιμωρία θα είναι σκληρή, αυτό το ξέρουν όλοι οι εξουσιαστές. Γι’ αυτό και αντιδρούν έτσι, γι’ αυτό και κάνουν τόσο ακραία πράγματα. Μπας και γλιτώσουν την τιμωρία.
• Θα φανεί στο χειροκρότημα ίσως... Εσείς το ξέρετε καλά αυτό εξάλλου. Φέτος μάλιστα η «Στοά», το θέατρό σας, κλείνει 50 χρόνια λειτουργίας!
Το θέατρο «Στοά» έγινε το 1971. Επί χούντας. Το όνομα προήλθε από το Ποικίλη Στοά. Θέλαμε να κάνουμε πολλά, τα πάντα εδώ μέσα. Και είχαμε συναυλίες, απαγγελίες, Καραγκιόζη, είχε έρθει ο Μιχόπουλος κι έκανε παραστάσεις, είχε έρθει η Ευγενία Φακίνου με την «Ντενεκεδούπολη», έχει περάσει πολύς κόσμος. Κι όμως: αν ξεκινήσαμε με κάποιες δυσκολίες, τώρα έχουμε τις ίδιες συν κάποιες ακόμη. Ωστόσο, αν δεν υπήρχαν οι παρούσες συνθήκες πανδημίας, κάτι θα κάναμε για τα 50 χρόνια μας. Αλλά δεν μπορώ να απαντήσω αν δεν ανοίξουν τα θέατρα. Δεν έχω καμία εμπιστοσύνη, καμία ελπίδα ότι θ’ ανοίξουν όμως. Φοβάμαι ότι ο φετινός χειμώνας θα είναι μια επανάληψη του περασμένου.
• Στην τραγωδία επέρχεται η κάθαρσις τελικά. Ο Κρέοντας πληρώνει τα λάθη του (πλήρωσαν κι άλλοι βέβαια). Εδώ με μας τι θα γίνει;
Εγώ βλέπω ιστορικά τα πράγματα. Και γι’ αυτό λέω πως δεν ξέρω μεν το πότε, αλλά τιμωρία θα υπάρξει. Ομως μην ξεχνάμε τις σημερινές συνθήκες που ζούμε, την πλύση εγκεφάλου που γίνεται - αυτό δεν πολεμιέται εύκολα. Οταν έχεις το 99% των ΜΜΕ δικό σου, δεν είναι εύκολο ο πολίτης να ξεφύγει από τη χρήση ενός προϊόντος που του το διαφημίζουν από το πρωί μέχρι το βράδυ. Ο πολίτης νομίζει πως για να διαφημίζεται κάτι, σημαίνει πως είναι καλό. Αυτή είναι η λογική του. Και του λες ότι το διαφημίζουν γιατί θέλουν τα το πουλήσουν, τι είναι καλό; «Μα θα έδιναν λεφτά αν δεν ήταν καλό;», σου απαντά. Υπάρχει αυτό το οξύμωρο σχήμα. Λέμε να αλλάξει η κατάσταση, αλλά πώς; Πώς να πείσεις τον κόσμο, με τι μέσα; Ο,τι αλλαγή γίνει, θα γίνει από τους λίγους. Αυτούς που βλέπουν κάποια πράγματα παραπάνω, που διαβάζουν διαφορετικά μια είδηση. Εχω μια κρυφή ελπίδα ότι δεν θα γίνουν τα πράγματα όπως τα περιμένει ο Μητσοτάκης.
Info: Η Εταιρεία Τέχνης «ΑrsAeterna» επαναλαμβάνει, για συγκεκριμένο αριθμό παραστάσεων ανά την Ελλάδα, έως τις 12 Σεπτεμβρίου την παράσταση «Αντιγόνη» του Σοφοκλή. Τη σκηνοθεσία και τα σκηνικά υπογράφει ο Θέμης Μουμουλίδης, με τη συνεργασία του Μάνου Καρατζογιάννη. Με τους: Θανάση Παπαγεωργίου (Κρέων), Χριστίνα Χειλά-Φαμέλη (Αντιγόνη), Ντόρα Μακρυγιάννη (Ισμήνη), Μάνο Καρατζογιάννη (Φύλακας, Αγγελος), Δημήτρη Σαμόλη (Αίμωνα), Μάρκο Παπαδοκωνσταντάκη (Τειρεσίας). Πρώτη Παράσταση: Παρασκευή 16 Ιουλίου, Θέατρο Βράχων «Μελίνα Μερκούρη». Προπώληση: Viva.gr
πηγη: https://www.efsyn.gr